Тақырыбы: Шетел тілі сабақтарында лексиканы оқытудың ерекшеліктері
жүктеу/скачать 1,08 Mb.
|
Tyrsynbai Farkhat ттт (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- «Pencil!»
| Сөздік – тілдің негізі.
Қықаша айтқанда, сөздік барлық тілдің негізі болғандықтан маңызды. Себебі сөз - ағылшын тілінде біз өз ойларымыз бен идеяларымызды білдіру, ақпарат алмасу, басқаларды түсіну және жеке қарым-қатынастарды дамыту үшін пайдалана алатын басты ресурс. Яғни енді тілді үйреніп келе жатқан кішкентай сәби өзінің ана тілін үйрену барысында бірінші грамматиканы емес сөздерді үйрене бастайды. Шет тілін меңгеруде сол заңдылық іске асады, яғни бірінші грамматика емес жаңа сөздер меңгеріп кейн оларды үйлестіре қолдануды үйрену керек. Егерде біз шетелдіктерге нені қалайтынымызды “bread” , “pen”, “Book” деп жеткізе білсек олар бізді бірден түсіне алады. Атақты Британдық лингвист Дэвид А.Уилкинс: «Шет тілін меңгеру барысында грамматиканы меңгермей өз ойымызды аз да болсын жеткізе аламыз, ал лексиканы меңгермей ойымызды жеткізу мүмкін емес» деген болатын. Лексика сөйлем арқылы түсіндіріліп, керекті құралдармен әрі қарай пысықтау, бекіту жұмыстары жүргізіледі. Ағылшын тілінің лексикологиясы көптеген ғылымдармен байланысты, мысалы стилистиками, белгілі бір жағдайға қатысты лексика қолдануымызға тура келеді. Өзара байланысты мына сөздер мысалында көре аламыз: grandmother-granny. Ағылшын тілі лексикологиясы тарапынан, бұлар синоним-сөздер. Ал стилистика бойынша, бұл екі сөз түрлі стильдерде қолданылуы керек: grandmother ресми стильде, ал granny сөзі ауызекі сөйлеу тілінде пайдаланғаны абзал. Ғылым ретінде лексикологияның өзінің бірнеше топшалары бар жəне бұл тек стилистикамен ғана емес, басқа да түрлі ғылымдармен тікелей байланысты. Сөздің мағынасын зерттеумен семасиология айналысса, сөз құрамымен лексикологиямен бірге морфология шұғылданса, фразеология зерттеу объектісі ретінде тұрақты сөз тіркестерін қарастырса, этимология сөздің шығу тарихын зерттейді. - Əрбір сөздің өзіне тəн тұлғасы бар. Сол тұлға арқасында əрбір сөз бір бүтін бірлік ретінде қызмет етеді. Сөздің құрамының əр түрлі болуы оның бөлшектеріне байланысты. Сөздер кейде түбір қалпында жұмсалса, кейде оларға түрлі қосымшалар жалғану арқылы жұмсалады. - Ағылшын тілінің лексикологиясы шынайы өмірге қатысты сөздердің лексикалық құрамдарын қарастырады. Жаңа сөздер мен сөз тіркестерінің (неологизм) пайда болуы жаңа реалийлердің (құбылыстар мен заттар) өмірге келуімен тікелей байланысты. Бірақ кез-келген жаңа сөздің неологизмге айналып кетуі шарт емес. Жаңа сөз неологизмге айналуы үшін, ол бірнеше «дайындық кезеңдерінен» өтеді, содан кейін барып, ол не мүлдем жойылып кетеді немесе тілдік ортада калыптасып, халық арасына сіңісіп кетеді. Сонымен қатар, сөздің жойылып кету үрдісі де бар. - Тілдің лексикалық құрамының өзгеруі тек неологизм немесе архаизмге (қолданыстан шығып қалған сөздер) ғана байланысты емес. Сөздің белгілі бір ықпалға түсуі де үлкен роль атқарады. Бұл үрдістің бір себебі ретінде – сөз тіркестердің қысқартуларын айта аламыз: a musical (show), a weekly (paper). Сөз тіркестің қалған компоненттері – жойылған бөліктің де мағыналарын қамтиды. Қазіргі таңдағы бар құбылыстың өзгеруі де – сөздің мағынасын өзгертулер еңгізбей қоймайды. Бу қозғауыштар, қондырғылары пайда болмас бұрын to sail етістігі – желкен астында жүруді білдіретін, қазіргі таңдағы ғылыми-техникалық үрдістің қарқынды дамуынан кейін, етістік түпкі мағынасынан ауытқып, қазір бұл сөз кез-келген жүзу қозғалысын, ісəрекетін білдіреді. Ағылшын тілі лексикасының сөздік қоры күн санап толығып, көбейіп келеді. Ағылшын тілі лексикологиясы ғылымы тек ғана сөз, сөздік құрамды зерттеп қана қоймай, сөздің мұқият, ұқыпты, орнымен қолдануын қадағалайтын бірден бір тіл саласы. [9, 156]пппппппппппппппппппппп Сонымен, шет тілін оқытудың бастапқы деңгейінде балалардың ауызша ағылшын тілін түсінуін дамытуға және айтылу негіздерін қалауға басты назар аударылады: 1. толық қабылдау, ағылшын тілінің қарапайым сөздерін үнемі қолдану арқылы дамиды мысалы mother, father, dad, mom, cat, dog деген сөздер; 2. сөз тіркестері мен сөйлеу клишелері, әндер мен әндерден үйренеді (С.Филипс термині) қарапайым сөздерді тану және қолдану ойын барысында орын алады. Тілдің негізгі материалы – сөздік, сөз. Зерттеуге ұсынылған сөздердің, сөйлеу клишелерінің және лексикалық тақырыптардың саны әрбір оқу курсына немесе мұғалімнің жеке бағдарламасына байланысты өзгереді. Дегенмен, ағылшын тілін үйренудің бастапқы сатысында оқушыларға лексикалық материалды таңдаудың белгілі бір критерийлері бар: 1. Осы кезеңде оқытылатын барлық сөздер балаға ана тілінде жақсы таныс ұғымдарды білдіруі керек; 2. Сөздер тілде жиі қолданылып, бір-бірімен үйлесімді болуы керек. Балалармен жұмыс кезінде лексикалық материалды таңдау ағылшын тілінің негізгі сөздік қорының қарапайым сөздері және пассивті лексиканың негізінде қалыптасқан болуы керек. Оларды дәстүрлі ағылшын әндері, сондай-ақ сабақтарда қолданылатын бейне материалдар арқылы жеткізіп, түсіндіруге болады. Бұл кезеңде меңгеруге ұсынылған тақырыптарды келесі тақырыптар ретінде көрсетуге болады: family, colors, greeting, animals, body parts, food, clothes және тағы басқалары. С.Филипс ағылшын тілінің лексикалық аспектісін дәл оқытудың маңыздылығын растайтын оқушыларға тән бір ерекшелікті атап көрсетеді: оқушылар сөздерді өте тез есте сақтайды, бірақ сөз тіркестерін баяу есте сақтайды. Өйткені, сөздердің нақты тікелей мағынасы бар, ал сөз тіркестері мен сөздік құрылымдардың қолданылу аясы онша айқын емес. Мәселен, мысалы, «Pencil!» деген сөзбен айтылған сұрау «Can I have a pencil?» деген сөзбен бірдей нәтиже береді. Балалар сөз тіркестерін блоктармен үйренеді, мысалы, «I have got» тіркесі үш түрлі сөз ретінде емес, «I’ve got» деген жалғыз сөз ретінде есте қалады. Осылайша, балаларды сөз тіркестері мен құрылымдарды есте сақтауға үйрету үшін оларды әртүрлі контекстте, әртүрлі сөздіктерді пайдалана отырып, қайта-қайта қайталау қажет. Сөздік қорды меңгеру, әдетте, кезең-кезеңімен жүреді. Сөздік жұмысының негізгі кезеңдері мыналарды қамтиды: жаңа материалмен танысу (бұл сөздің формасы бойынша жұмысты, атап айтқанда оның айтылуын қамтиды); оның бастапқы консолидациясы (жаттығулардың белгілі бір санын қамтиды); сөйлеу әрекетінің әртүрлі түрлерінде сөздік қорды пайдалану дағдылары мен дағдыларын дамыту (егер мектеп жасына дейінгі жас туралы айтатын болсақ, онда бұл сөйлеу және тыңдау). Г.А.Чесновицкая оқушылардға шет меңгеру процесі барысында оқыту-әдістемесіндегі жұмыс түрін негізгі төрт бөлікке негіздеген: ойын, қозғалыс, музыка және бейнелеу. Олар бір-бірімен үнемі әрекеттесе отырып, білім сапасын арттыруға, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі. Бұл әдістемелер сөздік қорды оқытуда әсіресе тиімді, өйткені олар жаңа лексикалық бірліктерді қызықты, тартымды етіп көрсетуге және жан-жақты дамытуға мүмкіндік береді. Әр жұмыс түрін жеке-жеке толығырақ қарастырайық. Оқушылар үшін, әсіресе бастауыш сыныптың оқушылары үшін ойын әрекеті жетекші болып келеді, лексикада сөздік қорды оқыту көптеген түрлі ойындарға негізделуі керек. Бұл белгілі бір уақыт ішінде жаңа лексикалық элементтерді қызықты түрде енгізуге және одан да маңыздысы меңгеру барысында сөйлеп жаттығуға мүмкіндік береді. Кішкентай балаларға арналған шетелдік оқу материалдарының көпшілігінде оқулықтарда берілген жаттығулардан басқа қосымша ойындар жиынтығы бар. Әрекеттің музыкалық түрі тілдік материалды бекітуге, лексикалық бірліктерді және сөйлеу үлгілерін кеңейтуге және бекітуге көмектесетін әндер мен әндер арқылы беріледі. Сөздер ырғақ пен музыка арқылы байланысқанда, олар эмоционалды және жеке мағыналы болады және есте сақтау оңайырақ болады. Тәжірибе көрсеткендей, өлеңді, ұйқастарды меңгергеннен кейін олардың лексикалық мазмұны оқушының белсенді сөздігіне енеді. Сөздердің мағыналары сурет, ым, мимика немесе заттардың көмегімен көрнекі түрде көрсетілгенде лексика жақсы есте сақталатынын атап өткен жөн. Бұл балаларға сабақта көптеп көрсетілетін ойыншықтар, суреттер, нақты заттар сияқты көмекші құралдарды қолдануға көмектеседі. Әрі қарай, балалар мұғаліммен бірге осы сөздерді жадында бекіту үшін тиісті контексттерде қолдана отырып пысықтайды. Сонымен қатар, балалардың ерте жаста шығармашылығының басым түрі сурет салу болып табылады. Сондықтан оған ағылшын тілінің сөздік қорын үйрету процесінде мүмкіндігінше баланың шығармашылық мүмкіндіктерін ескеру керек, бұл бояу, кесу және жабыстыру, нүктелермен калькалау және басқалар бойынша тапсырмалардың көптігін түсіндіреді. [13, 78] жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|