Бар, жоқ сөздерінің бастауыш қызметінде жұмсалуы

460
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
үстіндегі халаты дəрігер халатынан кем емес. Ал біздің барымыз 
осы (Қ. Найманбаев).
Қысқарған сөздердің бастауыш қызметінде жұмсалуы. 
Жалпы ЗАГС дегенің жай сөз (Қ.Найманбаев). 
Жеке дыбыстардың бастауыш қызметінде жұмсалуы. 
Оның үстіне фотокөшірмеде оның қандай дивизия екені көмескі 
шығыпты, д-сы айқын да, оның алдындағы əрпі адам танығысыз 
(Ə. Нұршайықов). «М» жатыр «У»-дың қасында, «Жу» деген сөз 
жоқ расында. «Д» отыр «О»-ның солында, Мəнісі жоқ-ау оның 
да. «Е» əрпі «Ф»-мен көрші екен, Үйлессіз көрші ерсі екен... Ды-
быстар дəл де тап баса, Дəніс жоқ орнын таппаса. «О» мен «Т» 
қатар дөп келіп, Оқылды, маздап от болып. «Е»-ге кеп «Р» да 
жанасты, «Ер ғой» деп ол жұрт тарасты. «Т» мен «У» да келді 
деп, Ту шалқиды желбіреп. «А»-ға кеп «Я» таянды, Аты боп 
шықты Аяның. Əр сөзде дыбыс орны бар, Орайын тауып орны-
ғар (М. Əлімбаев).
Бір сөздің қайталануы арқылы жасалған бастауыштар. 
Бойжетіпсің. Əдемінің əдемісі сендей-ақ болар, қарағым. Сағын 
атамның əкесінің əкесі мен Қабыш ағамның əкесінің əкесі аға-
йынды екен (Б. Нұржекеев). Алданыштың «папа» дегені қыз-
ғаныш тудырар, тағы-тағылар сылтау іздеген адамға толып жат-
қан жоқ па (Б. Нұржекеев).
Сонымен, бастауыш сөйлемде орындалған, орындалып 
отырған, орындалатын істің иесі бола отырып, барлық сөз 
табынан, заттанған барлық тұлғадағы сөздерден, түрлі кө-
мекші сөздерден, тіпті жеке дыбыстан да жасалады демекпіз.
ƏДЕБИЕТ
1. Мещанинов И.И. Структура предложения. М.- Л., 1963; Золото-
ва Г.А. Очерк функционального синтаксиса русского языка. М., 
1973.
2. Насилов
В. Роль
сказуемого в уйгурском предложении. Труды Инс-
титута востоковедения. №1, 1939.
3. Шахматов А.А. Синтаксис русского языка. Л., 1941; Смирниц-
кий А.И. Синтаксис английского языка. М., 1957. 
4. Абрамов В.П.Синтаксические потенции глагола в сопоставлении с 
потенциями других частей речи//Филологические науки. № 3, 1966; 

461
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
Холодович А.А. Проблемы грамматической теории. Л., 1979; Рас-
попов И.П. Сказуемое как конструктивный центр предложения. 
В книгах: Теоретические проблемы синтаксиса современных индо-
европейских языков. Л., 1975.
5.

Бархударов Л.С. Структура простого предложения современного 
английского языка. М., 1966; Белошапкова В.А. Заметки синтакси-
ческой связи между подлежащим и сказуемым. В книгах: Вопросы 
русского языкознания. М., 1979.
6. Мещанинов И.И. Члены предложения и части речи. Изд. 2-ое. М., 
1978; Русская грамматика. М., 980.
7.

Аманжолов С. Қазақ тілі ғылыми синтаксисінің қысқаша курсы. Ал-
маты, 1940.
8. Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1974.
9.
Қазақ тілінің грамматикасы. Алматы, 1967; Əміров P.С. Жай сөй-
лем синтаксисі. Алматы, 1983.
10. Аманжолов С. Сөйлем мүшелерін топтастыру мəселесі // Тіл 
мəселелері. Мақалалар жинағы. ІІ кітап. Алматы,1976; Бəйтенов І. 
Сөйлем мүшелері туралы // Ауыл мұғалімі, 1939; Балақаев М. 
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері // Халық мұғалімі, 1949; Бастауыштың 
жақтық мағынасы // Халық мұғалімі. 1946; Активизация субъекта 
в казахском языке // Известия АН КазССР, Серия лингвистичес-
кая. 1948; Тұрлаулы мүшелердің байланысы // Қазақ ССР Ғылым 
академиясының Хабарлары. Лингвистикалық серия, 1950; Басы-
мов X. Сөйлем мүшелері туралы // Ауыл мұғалімі, 1939; Хасенов Ə. 
Есім сөздерден жасалған бастауыш пен баяндауыштар жəне олар-
дың тыныс белгілері //Халық мұғалімі, 1955; Аманжолов С. Баста-
уыш туралы // Қазақстан мектебі, 1974; Бастауыш // Қазақ совет эн-
циклопедиясы. Алматы, 1973.
11.
Бектаева Ш. Бастауыш пен баяндауыштардың инверсиялары // 
Қазақстан мектебі, 1968; Миллер Е.Н., Чукуев А.А. Место подлежа-
щего в простом предложении в русском, немецком и казахском язы-
ках. В кн.: Зарубежное языкознание и литература (КазГУ), Вып.3. 
Алма-Ата, 1978; Тұрлаулы мүшелері зат есім сөйлемдердің стиль-
дік қызметі //Қазақстан мектебі, 1979.
12.
Басымов X. Сөйлем мүшелері туралы // Ауыл мұғалімі, 1939.
13. Аманжолов С. Қазақ тілі ғылыми синтаксисінің қысқаша курсы. 
Алматы,1940.
14. Балақаев М. Қазақ тілі грамматикасы. Алматы, 1949. 
15. Əміров Р. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983.
16. Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1971.
17. Аманжолов С.,Сауранбаев Н. Қазақ тілінің грамматикасы. ІІ бөлім. 
1939.
18. Аманжолов С. Қазақ тілі ғылыми синтаксисінің қысқаша курсы. Ал-
маты, 1950.

462
Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері
19. Əміров Р. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы, 1983.
20. Қазақ тілінің грамматикасы. Алматы, 1967.
21. Аманжолов С., Сауранбаев Н. Қазақ тілінің грамматикасы. Алматы, 
1939; Арғынов X. Жай сөйлем синтаксисінің методикасы. Алматы, 
1967.
22. Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1971. 
23.

Жапаров А. Азыркы кыргыз тили. II бөлім. Фрунзе, 1966. 
24. Хозирги узбек адабий тили. ІІ. Ташкент, 1966.
25. Санжеев Г. Д. Грамматика бурято-монгольских языков, М.-Л., 1941.
26. Убрятова Е. П. Исследования по синтаксису якутского языка. М.-Л., 
1950.
27. 
Баскаков А.Н. Предложение в современном турецком языке. М., 
1984.
28. Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературно-
го языка. М.-Л., 1960; Һазирқи заман уйгур тили. Алматы, 1966; 
Хəзирги қарақалпақ тили. Синтаксис. Нукус, 1986.

жүктеу/скачать 2,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: