д.К. ШаКЕНОва, а.а. аМаНГЕлдІ

144
№ 2 (62), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
THE oRGANIZATIoN oF INDEPENDENT woRK IN THE STUDy oF LANGUAGE
Currently success significantly depends on the conditions, which the teacher provides 
learners learn actively and independently. Independent work is a form of training that develops 
self-regulation of personality and creative opportunities. And independent work in the study of 
language form the skills and mastery in its consumption in everyday life and its development. 
The authors of the article consider the place of independent work in language learning.
Keyword: independent work, the work with the textbook, exercise, dialogue, reproduc-
tive work, creative work.
Қазіргі білім беру жүйесіндегі баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты – 
жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат 
–  өздігінен  дамуға  ұмтылатын  жеке  тұлғаны  қалыптастыру.  Жеке  тұлғаның 
дамуында  маңызды  рөл  –  білім  алушының  өз  бетінше  жұмысын  тиімді 
ұйымдастыра білу арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау, білім 
алушының түрлі дара қабілеттерін арттыру болып табылады. 
Жаңа заман жаңа адамын талап ететін болса, ол адамның өмір сүру тәсілі 
өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыра білуінен бастау алады. Жас кезеңдеріне сәйкес 
өзгеріп, қалыптасып, жаңарып отырады. Сондықтан білім алушының өзіндік іс-
әрекетін ұйымдастыра білуге баулу өз бетімен өмір сүруге даярлаудың негізгі 
алғышарты болып табылады.
Тіл үйренудегі ізденіс жұмысының және оқушының ойлау қабілетінің даму 
жолдарының  алғышарттарының  бірі  –  баланың  пәнге  деген  қызығушылығын 
анықтау,  тәрбиелеу,  жетілдіру,  бойындағы  ерекше  қасиеттерін  көрсету, 
шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге құштарлы-
ғын ояту.
Жалпы  білім  алушының  өзіндік  жұмысын  ұйымдастыру  мәселесі  күн 
тәртібінен түскен емес. Дегенмен білім алушының өзіндік жұмысын ұйымдас-
тыруға үйрету тәсілдері бүгінгі күнге дейін өзектілігімен ерекшеленеді. 
Жалпы  педагогикалық  сөздіктерде  «Өзіндік  жұмыс»  ұғымына  мынадай 
түсініктеме  беріледі:  «Өзіндік  жұмыс»  дегеніміз  –  барлық  құрылымның 
құрамаларында мәселені қоюдан бақылауды, өзін-өзі бақылауды және түзетуді, 
қарапайым жұмыстардың түрлерінен күрделілігіне, іздену сипатында болатын, 
оқушының  өз  бетіндік  нақты  деңгейінің  болуын  талап  ететін  оқу  іс-әрекеті. 
Бұл  оқушылардың  танымдық  қабілеттерін  қалыптастыратын,  оларды  үздіксіз 
өздігінен білім алуға бағыттайтын құрал [1].
Өзіндік  жұмыстардың  түрлеріне  тоқталатын  болсақ,  олардың  ең  көп 
тарағандары мен тиімділеріне төмендегілері жатады:
– кітаппен жұмыс;
– жаттығулар;
–  түрлі  есептерді  шешу  және  сарамандық,  зертханалық,  жұмыстарды 
д.К. ШаКЕНова, а.а. аМаНГЕлдІ

145
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 2 (62), 2014
орындау;
–  түрлі  тексерістік  өзіндік  жұмыстар,  бақылау  жұмыстары,  диктанттар, 
шығармалар;
–  баяндамалар  мен  рефераттар  даярлау,  түрлі  мақалалар  жазу,  тезистер 
және конспекттілер жасау, диалог құрастыру;
–  табиғатқа  экскурсиялар  мен  оны  бақылауларға  байланысты  жеке  және 
топтық тапсырмаларды орындау;
– үйдегі зертханалық тәжірибелер мен байқаулар.
Білім алушының дербестігінің даму дәрежесіне қарай, олардың өздігінен 
істейтін  жұмыстары  репродуктивтік  және  шығармашылық  болып  екі  топқа 
бөлінеді.  Репродуктивтік  жұмыстарға  білім  алушының  дайын  үлгіге  еліктеу 
негізінде жасайтын жұмыстары (жай жаттығу, көшіріп жазу, мұғалімнің берген 
сұрақтарына кітаптан жауап беру, берілген жоспарға сәйкес оқулықтағы мәтін-
мен  жұмыс  істеу  т.б.)  жатады.  Шығармашылық  жұмысқа  білім  алушылардың 
өздігінен  шығарма,  баяндама,  реферат,  пікір  жазуы,  модельдер  т.б.  жатады. 
Репродуктивтік  және  шығармашылық  жұмыстар  өзара  байланысты  болады, 
біріншісі екіншісіне ауысып отырады [2].
Бүгінгі  күні  білімді  дайын  қалпында  қабылдамай,  оны  өздігімен  құрас-
тырудың тұлғаны дамытатындығы, өздігімен құрастырылған білімнің есте ұзақ 
мерзімде сақталатындығы дәлелденіп отыр. Қайталау мен жаттауға негізделген 
білім  (репродуктивтік)  тек  есте  сақтау  дәрежесінде  болса,  құрастырылған 
(конструктивтік)  білім  үйренушіден  түсіну,  қолдану,  талдау,  ақпарат  негізінде 
жаңа мазмұн құрастыру және бағалау секілді белсенді әрекеттерді талап етеді. 
Қайталау емес, өздігімен білім құрастыру қажет бұл күнде. Ал бұл мақсатқа әр 
сабақта интербелсенді әдістемені қолдану арқылы ғана жетуге болады.
Күні  кеше  ең  басты  мақсат  үйренушілерде  қандай  да  болмасын  білім 
қалыптастыру  еді,  яғни  шәкірттер  ақпарат  пен  мәліметтерді  (фактілер, 
формулалар,  анықтамалар,  цифрлар  мен  даталар,  ережелерді)  есінде  сақтауы 
қажет еді. Сол себепті ұстаздар білім мазмұнын құрастырумен шұғылданатын, 
шәкірттердің білімі қандай дәрежеде болуы керектігін айқындайтын, ең басты 
мәселе «білу» еді.
Қазірде  білім  игеру  процесінің  ең  басты  мәселесі  мен  мақсаты  үйре-
нушілердің  белсенді  әрекеттерін  ұйымдастыру  болып  табылады.  Белсенді 
әрекеттер арқылы шәкірттер білімді өздігімен меңгереді, үйренеді. Негізгі қағида 
«не білу» емес – «не жасай білу».
Бұрынырақта кез келген лекция ақпаратпен танысу, ал семинар сабағы сол 
ақпаратты  қайталау  нысанында  ұйымдастырылып  отырылған.  Ал  қазір  сабақ 
зерттеу процесіне айналуы керек, әр сабақта үйренушілердің келесі әрекеттер-
мен шұғылданғаны дұрыс: жобалау, әдебиет көздерін талдау картасын құрасты-
ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

146
№ 2 (62), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
ру, ғылыми пікірталас пен диспуттар ұйымдастыру, портфолио құрастыру, кейс-
стади, мақала, реферат, сценарий жазу, идеялар аукционын өткізу, презентация-
лау, өз ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша ғылыми аппарат құру, сауалнама-
лар,  тестілер,  диагностикалық  құралдар,  жоспарлар,  бағдарламалар  әзірлеу, 
тәжірибелер жасап, олардың сандық және сапалық көрсеткіштерін айқындау т.б. 
[3]. 
Жоғарыда  аталған  өзіндік  жұмыстардың  түрлеріндегі  тілді  үйретуде 
қолданылатындарына: кітаппен жұмыс, жаттығулар, шығармалар, баяндамалар 
мен рефераттар даярлау, түрлі мақалалар жазу тезистер және коспектілерді жасау, 
диалог құрастыруды жатқызуға болады [4].
Кітаппен жұмыс – бұл оқулықтағы мәтінмен және графикалық материал-
мен  жұмыс;  мәтіннің  бөлігінің  негізгі  мазмұнын  баяндау;  оқылған  мәтін 
бойынша  жауаптың  жоспарын  құру;  мәтіннің  қысқаша  конспектісі;  мәтінге 
алдын  ала  қойылған  сұрақтарға  жауап;  бірнеше  тармақтардың  материалын 
талдау, салыстыру, қорыту және жүйелеу. Білім көздерімен, анықтағыштармен 
және ғылыми көпшілік әдебиетпен жұмыс, оқылғанды конспектілеу, мазмұндау.
Жаттығулар – бұл үлгі бойынша орындалатын жаттығулар; қайта құрас-
тыру  жаттығулары;  көптеген  есептер  мен  сұрақтарды  құру;  оқушылардың 
жауаптарына  пікір  жазу,  олардың  сабақтағы  әрекетін  бағалау;  практикалық 
іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыратын жаттығулар.
Ал  тілді  үйренуде  баяндамалар  мен  рефераттар  даярлау,  мақалалар  жазу 
бұлар оқушылардың өз бетімен ізденуіне, ойлау қабілеттерін дамытып, түрлі ой 
қорытындылар жасауға көмектеседі.
Тіл үйренудегі ең бір тиімді әдістің бірі – диалог. Диалог – бұл екі немесе 
бірнеше адамның арасындағы әңгімелесу. Диалог түрінде сөйлесудің өзіне тән 
ерекшеліктерінің бірі – оның ситуативтілігі, эмоционалдығы. Коммуникативтік 
қызметі бойынша диалогта төмендегідей әрекеттер жүзеге асырылады:
ақпарат алу және оны жинақтау; 
– 
ақпаратқа өзінің көзқарасын білдіру;
– 
бір нәрсе жайлы мағлұмат беру және жаңа қосымша мағлұмат алу.
– 
Диалогтың стандартты және еркін екі түрі бар. Стандартты диалог көбіне-
се  тұрмыстық  тақырыпқа,  күнделікті  өмірге  байланысты  болып  келеді.  Онда 
рөлдер алдын ала бөлінеді.
Еркін диалогтың түрлері: сұхбат, әңгімелесу, пікір алмасу, пікірталас.
Бұл  диалогтардың  түрлері  күнделікті  білімді  тереңдетуде,  ғылыми-
техникалық сөздерде, сөз құрамдарында жиі қолданылуы тиіс. Оқу барысында 
диалогтарды ұйымдастыруда көбінесе әңгімелесу түрі пайдаланылады.
Тілді  дамытудағы  өзіндік  жұмыстардың  мақсаты  –  сөз  байлығын 
толық  игерту,  тілдің  фонетикалық  және  сөзжасам  жүйесін  жақсы  меңгерту, 
д.К. ШаКЕНова, а.а. аМаНГЕлдІ

147
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 2 (62), 2014
морфологиялық, синтаксистік тәсілдерді игертіп, оларды практикалық тіл жасау 
дағдысында дұрыс пайдалана білуге итермелеу болып табылады. Тілді күнделік-
ті өмірінде дұрыс пайдаланумен қатар тілдің қатысымдағы стильдік, эмоциялық, 
көріктеу, көркемдеу қызметтеріне де түсініп қолдануына бағыттайды. Сондықтан 
тілді дамыту үшін, ең алдымен, сөздік қорын байыту; әдеби тілдің нормасында 
сөйлемдерді дұрыс құрауды үйрету; ойларын жүйелі ауызша, жазбаша жеткізе 
білу дағдылары мен шеберлігін қалыптастыруы қажет.
ӘДЕБИЕТТЕР ТіЗіМі
1.  Зимняя И.А. Педагогикалық психология: университеттер студенттеріне арналған 
оқу құралы / И.А. Зимняя. – Алматы, 2005. – 276, 279, 368 бб.
2.  Тілеубергенова  К.  Өзіндік  жұмысты  ұйымдастыру  мен  жүргізудің  маңызы  / 
К. Тілеубергенова, Г. Ниетжанова // Қазақстан мектебі. – Алматы, 2010. – №11. – 25, 26, 
80 бб.
3.  Әлімов  А.  Интербелсенді  әдістемені  ЖОО-да  қолдану  мәселелері.  –  Алматы, 
2013. – 13, 16, 488 бб.
4. http:www.rusnauka.com/29_DwS_2012/Pedagogica/2_119149.doc.htm.
REFERENCES
1.  Zimnjaja I.A., Pedagogikalyk psihologija: universitetter studentterіne arnalgan oku 
kuraly, I.A. Zimnjaja, Almaty, 2005, 276, 279, 368 (in Kaz).
2.  Tіleubergenova  K.,  Ozіndіk  zhumysty  uimdastyru  men  zhyrgіzudіn  manyzy. 
K. Tіleubergenova, G. Nietzhanova, Kazakstan mektebі, Almaty, 2010, №11, 25, 26, 80 (in 
Kaz).
3.  Alіmov A., Interbelsendі adіstemenі ZhOO-da koldanu maselelerі, Almaty, 2013, 488 
(in Kaz).
4. http:www.rusnauka.com/29_DWS_2012/Pedagogica/2_119149.doc.htm.
UDC 81’1’373.611
G.K. KAPYSHEVA
S. Amanzholov East Kazakhstan State University, Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan
SEMANTIC UNIVERSALS
The paper presents different languages comparative study, contrastive research has a 
theoretical applied and practical significance.
Keywords:  semantic  universals,  typological,  asymmetric  dualism,  semantic  equiva-
lence.
СЕМАНТИКАЛЫҚ УНИВЕРСАЛДАР
Мақалада  әртүрлі  құрылымды  тілдерді  салыстырмалы  зерттеуде  теориялық, 
практикалық және қолданбалы мақсаттарға байланысты мағлұматтар алуға болады.
SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES

148
№ 2 (62), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
түйін сөздер: семантикалық универсалдар, типологиялық, дуализмнің ассимме-
триясы, семантикалық эквивалент.
СЕМАНТИЧЕСКИЕ УНИВЕРСАЛИИ
В статье рассматривается сопоставительное исследование разносистемных язы-
ков в практическом и теоретическом ключе. 
Ключевые слова: семантические универсалии, типологический, асимметрия ду-
ализма, семантический эквивалент.
Lexical semantic universals have two plans, they are bilateral and there are uni-
versal nature intralanguage relations and dependencies between their plane of expres-
sion  and  plane  of  content,  so  they  are  actually  linguistic  universals  and  cannot  be 
identified with the conceptual and semantic universals. In line with this, they do not 
manifest the universality of the laws of human thought, and universal principles of 
organization, fixing, organizing, storing, encoding of the information in the language 
[1]. 
They are defined as a common to all the languages the nomination mechanisms, 
that is, the means of the language fixation and fixation of the concepts. Strictly speak-
ing, the semantic universals must be literal, one-sided and have only a plane of con-
tent, meaning without the form, because this is the specific of conceptual and semantic 
universals. 
This is not suitable for the lexical semantic universals, because they have a plane 
of expression, and a plane of content, that is, they are bilaterally. Polysemy is universal 
lexical semantic category, because it is in all the languages   and in all the languages   any 
word tends to contain a lot of meanings. 
Synonymy is also the lexical semantic universals, as denoted tends to have a lot 
of names, designations. This is also occur in all the languages. This is the essence of 
asymmetric dualism of the linguistic sign.
Such encoding and an organization of the information can take place only if 
the lexical semantic universals fix substantial and regular relations between linguis-
tic form, plane of expression and plane of content of the linguistic sign. By the way, 
typological linguistics never engaged by a value, but only by the mechanisms of its 
manifestation. 
otherwise, it was a question of a conceptual-semantic universals, which contain 
the information of the general laws of human thought, and not about the patterns and 
trends that are common to all the languages, and stem from the nature of human lan-
guage. 
The linguistic of universals and typological linguistics considered first form of 
the language, linguistic signs and the relationship between form and content of the 
linguistic sign. Moreover, as pointed out by M.M. Gukhman, appeal only to the con-
G.K. KAPYSHEVA

149
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 2 (62), 2014
ceptual-semantic universals, to plane of content of the language characters, to their 
depth structure and the neglect of the surface structure of the language signs destroys 
their typological markedness. 
At the level of deep structure disappears typological specificity, and analysis of 
linguistic facts is replaced by analysis of extralinguistic reality[2]. Indeed, the content 
of the linguistic signs - is intellectually-reflective content, and the content of thought 
is material, extralinguistic world, the reality, surrounding human.
The notion of linguistic form is broad, it includes a form of signs and internal 
secondary nomination (sekundaere Nomination). The first feature of the lexical se-
mantic universals - is fixing up the relations between the plane of expression and the 
plane of content of linguistic signs.
The second characteristic feature - it is a great significance of linguistic signs 
of secondary nomination [3] as the objects of studying general linguistic regularities. 
Here could be opened the mechanisms of the linguistic nomination. The marks of the 
secondary nomination includes all imagery (metaphorically and metonymically) rede-
fining words and phrases, that is, phraseological units (secondary shaped nomination), 
as well as non-redefining secondary education of all the types: complex, derived words 
and set phrases of non-phraseological character. 
Each reinterpreted sign of secondary shaped nomination is itself a dialectical 
unity of semantically transformed values   and internal form. Here, the main task is to 
attempt the disclosing those laws, which reflect the inherent characteristic of all the 
languages   of the relations between two sides of the linguistic image. It is also neces-
sary to identify what material of the language is used for the semantic transformation, 
which semes are in basis of semantic transformation, how are formed connotations in 
the language, how these processes are random and regular (this includes, for example, 
modeling in phraseology). 
The basis for this kind of research laid the S. Ullmann by his theory of metaphor 
[4]. This direction of linguistics universals area bordered by the conceptual and seman-
tic universals. At the core of the language technology of semantic transformations are 
not only intra-but also logical and psychological laws.
In the system of the signs of secondary, image nomination are especially effec-
tive phraseological units. Phraseological system is more compact and transparent than 
the lexical system of the language, and is accordingly a fertile material for a variety 
of research efforts, as well as for verification the hypotheses on the lexical semantic 
universals. 
The third feature of the lexical semantic universals is that study not separate 
language  units  (words  and  set  phrases),  but  the  total  regular  correlation  (language 
patterns). The regular correlation can have, as you know, on the one hand, universal 
character and, on the other hand, applies only to one specific language or group of 
SOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES

150
№ 2 (62), 2014   
 
 
                                   Regional Bulletin of the East
languages. 
Linguistic universals task in this area is to take stock of all the universal regu-
larity and make them an integral part of the general linguistic methodological, that is, 
research tools. Universal lexical semantic categories can be described as a preparatory 
basis, the preparatory material for the development of the general theory of lexical 
semantics. General regularities in the area of lexical semantics should be studied not 
only in synchrony, but in this aspect of the language as diachrony. 
For example, a study of the various types of changes in the value will reveal in-
teresting diachronic universals. The regular correlation is none other than the general 
regularities in the relations between different systems, levels, units, classes of various 
types of units.
For this reason, they are the subject of linguistic universals, by definition. In 
addition, this corresponds to the set, as expressed above thesis about the importance 
of the implications for research-universal structural and typological nature, as regular 
and appropriate relations between the separate linguistic phenomena are expressed and 
manifested, as a rule, in the form of implications or bilateral implications. 
General regularities in the theory of universal lexical semantics is need to ex-
plore more specifically because the language universals manifest themselves only at 
a certain level of analysis. The more abstract, more common communities analyzed 
phenomena, the greater part, the presence of universals, and vice versa: the specificity 
of each national language appears in the analysis of language-specific facts [3]. This 
suggests that the study of universals in individual language units hardly reasonable.
The research of the lexical semantic universals cannot be in nature micro lin-
guistic and macro linguistic. The search of the equivalent phraseological units in dif-
ferent languages   with identical shaped base and an inner form that is identical to a 
phrase properly provide information only about the individual matches in the specific 
languages. German: ins Gras beissen - English: bit the dust - French: mordne la pous-
siere. In all the languages there are a similar phraseological image, similar internal 
form and may be generally hypothesized that a universal inner form of phraseological 
units, universal phrasebook image of phraseological units in different languages. But 
in the Russian language there is no phraseological unit with an inner form, with such 
a phraseological image. This means that it is not phraseological universal on level of 
phraseological images. one man, a linguist is not able to attract and comparatively 
study phraseological units of all the languages, which means that it cannot and should 
not make such hypotheses. Such hypotheses are not based on the common lexical or 
common linguistic regularities. Moreover, the facts of absolute equivalence (or near-
absolute), formal and semantic equivalence of individual phraseological units in dif-
ferent languages-quite a rarity. 
They are due, as a rule, to the genetic relatedness and areal proximity, direct and 
G.K. KAPYSHEVA

151
Шығыстың аймақтық хабаршысы · Региональный вестник Востока                № 2 (62), 2014
indirect loans, tracing, universal laws of thinking, cognitive operations. [5, 2010; 12].
From this it follows that the inherent to all the languages regular correlations 
between linguistic meaning and linguistic form or between the plane of expression 
and plane of content of the linguistic sign are the subject of a universal theory of lexi-
cal semantics. Here, the preferred language material research is one bit of linguistic 
signs - a unit of the secondary nomination. Thus, the lexical semantic universals can be 
identified as common to all the languages   of the inherent mechanisms of the language 
nomination, securing regular, legitimate relations and the relationships between form 
and the meaning of nominative units. This and other regulations on the correction, reg-
ularities, regular relations, relationships, dependencies, implications, universals fully 
apply to intralanguage phraseological universals [4]. 
Phraseological universals can be subdivided into two types: 
a) lexical phrasal (synonymy and polysemy, which has both lexical and phra-
seological system) b) proper phraseological universals, inherent immanently only to 
phraseological system. Given the conceptual universals phraseological universals are 
divided into three classes:
1. due to extra-linguistic way (conceptual, intellectual, cognitive and reflective) 
phraseological universals;
2. lexical phraseological universals;
3. phraseological universals
The study of each class of universals, phraseological universals require its own 
methods for studying. The study due to extra-linguistic image of phraseological uni-
versals is a part of the broader problem of the relationship between the language and 
the thinking, the solution of which requires not only the purely linguistic, but also logi-
cal, psychological research methods.
The  effective  method  will  be  onomasiological research.  onomasiological ap-
proach in researching phraseological semantics covers a broad research area, referred 
as  phraseological  onomasiology.  It  explores  the  many  different  issues:  the  specific 
language division of the universe by means of phraseological means of the language, 
an  inventory  of  those  areas  of  the  objective  world,  which  nominative  mastered  by 
phraseology. Gvozdarev said about «ideographical description of phraseology» [4].
The so-called «content categories», which receive their expression in phraseol-
ogy are caused by phraseological universals. They include the general thinking, logical 
categories such as space, time, quality, quantity, process, and less abstract concepts up 
to the specific human actions, emotions, qualities. It’s all the «content category» due to 
intrinsic mechanisms of linguistic reflection of objective reality [4]. In other words, it 
is the conceptual oppositions, which need their linguistic means of expression, they are 
looking for, they want to find, and find them, otherwise they will not objectified [4].
The inventory of content categories definitely has universal character, because 

жүктеу/скачать 6,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: