Төлеген Рахымжанұлы Өлеңімнің өзегі

187
   
Шуағы қатарыңа мол тараған,
Шақырып қызметке қолқалаған,
Түлетіп өзің тектес дос-жаранды,
Осында бастап келген Шерхан ағаң.
Пырағы Оралханның жосатындай,
Шиыршық  атқан жүйке босатылмай.
Нағашың – батыр тұлға Бошай келді
Асыңда үш қарасын қосатындай.
Тамырлы тереңдетіп түсінігін,
Шалымды кемелді етіп кісілігін,
Асығып Өскеменнен ұшып жетті
Тұрғазы, Серік, Ғалым, Мүсілімің.
Ақтарып сенен қалған сан дәптерді,
Саралап қолжазбаңды...
                                          талдап белгі...
Көзіңнің қарашығы – Айхан, Айжан,
Сөзіңнің жанашыры – Ардақ келді.
Дағдылы қамын жасап...
                                          пенделікпен,
Дәстүрді жалғастырып елге біткен,
Қолыма қос томыңды алған шақта
Ауада тұрып қалдым...
                                        тербеліп мен.
Сейіліп еңсені езген басқан қайғы,
Еліңнің туы биік аспандайды...
Оралхан! 
                  Қанат байлап Алтайға жет,
Өзіңсіз мынау жиын басталмайды.
      
          
Бақыттың құсы тұғырын 
біліп қонар
Бірінші өлең
Келгенімше өмірге у байланып,
Болсам еді мүлдем жоқ, 
                                          тумай қалып.
Аты-жөнім ұмыт боп кетсе жақсы,
Бұқтырманың бойында буға айналып.
Жүргендеймін жарыққа келіп бекер,
Аш-арықтай шегіртке теріп кетер.
Жаңа жауған қардай боп аты-жөнім,
Шың-құзында Алтайдың еріп кетер.
Бола қалсам айыпты, 
                                      ел кешірер,
Болып жатсам жазықты, 
                                     жел де есірер.
Аты-жөнім жуылып-шайылмай-ақ,
Жаңбыр суы секілді жерге сіңер.
Бақыт құсы тұғырын біліп қонар,
Тұғыр бола алмайды шұрық томар.
Тарқамайтын Мұзтаудың бұлтына енсе,
Аты-жөнім ертең-ақ ұмыт болар.
Тыныстаса тіршілік ширап демі,
Жалтылдай ма, қайтеді, бұйрат, тегі?!
Ертеңіме қиналып тұрғамын жоқ,
Ширықтырған бүгінім қинап мені.
Тіке шапшып ұшардай алғаш құсы,
Қаз тұрғанның келетін жер басқысы.
Табаныңды аңдушы сәтін күтер 
Балағыңа ұмтылып жармасқысы.

188
   
189
   
Сыртқа теуіп, 
                         ішкен соң іштегісі,
Кептіргендей кеуегін құс терісі.
Күшігінен қағынған жаман неме
Балтырыңнан келеді тістегісі.
Өрмекшінің торындай өзгерісі,
Кәйіп жандай кереғар сөз бен ісі.
Мерген болса...
                        ұрымтал талмау жерден
Келер еді қапысыз көздегісі.
Ұмтылғанмен биікке қол артқысы,
Ұттырмай жүр бақыттың жомарт құсы.
Билігі жоқ,
                     әйтпесе жер бетінен
Сені бүтін келгендей жоғалтқысы.
Қызғанышқа бармайды қыр барысы,
Бүгілмейді ішіне тырнақ ұшы.
Бүгінімді ертеңге жалғастырар,
Менің қорғап жүргенім – жыр намысы.
Өтпеді ме уақытым текке менің,
Жинақталмай жеткенім, жетпегенім?!
Ертеңіме қиналып тұрғаным жоқ,
Бүгінімді қорғайын деп келемін.
Мәңгі маған адал боп қал, 
                                             жұптасым!
Жасым жетпей жүнжітіп алжытпасын!
Айналармын тозаңға ажал жетсе,
Тірі жүрсем, 
                            атыма шаң жұқпасын!
Аума-төкпе заманға сұрау түстей,
Шығарылмас қорытынды сынау піспей.
Бүгінімді бағыштап ертеңіме,
Өтсем деп ем атыма қылау түспей.
Зейін болар тереңді ұғынатын,
Кейін  қонар бақ-дәулет құбылатын.
Жақсылықтың жолында құрбан болып,
Жарқырасын жалтақсыз бүгін атым.
Қызықтырып өмірдің бар жақсысы,
Кімнің ғана келеді алжасқысы?!
...Беу, Кәкем-ай! 
                                  Бәріне өзің куә...
Іні досым болсаң  да он жас кіші!
Екінші
 өлең
Айтайын десем – атың сөнетін,
Айтпайын десем – қатын сенетін
                                 Сөзді естідім.
Тыңдайын десем – сағың сынатын,
Жырлайын  десем – жалын шығатын...
                                ...төзбес тілім.
Кетейін десем – өз үйім еді,
Кетпейін десем – сөз үйіреді...
                                   Тыңдар құлаққа.
Арлы бет тозып қиналып бітті,
Арсыз бет қозып диланып күпті...
                                    Ызғар бірақ та.
Намысқа тиіп оятып кекті,
Дауыс та күйіп боятып кетті,
                                     Талғап тегімді.
Бір-ақ орғанына –тыңдап отырдың,
Куә болғаныңа шындап өкіндің...
                                     Аулап көңілді.
Жазайын десем – ойға келмеген,
Азабын кешем пайда бермеген
                                      Жегі ішім мүлде.
Көңілге келген өлең өрнегін,
Өрімдегеннен төге бермедім, 
                                     мені түсіндің бе?!

190
   
191
   
Алматы мен көргенде...
1956–1961 жылдар
Алматы – мен көргенде тыныш қала,
Төзбейтін найза, қанжар, қылышқа да.
Өтті ғой студенттік жастық шағым, 
Бұйырып жатағынан бұрыш-пана.
Жастар-ай, шеттерінен асыл, зерек,
Қолдаған жиырмасыншы ғасыр жебеп.
“Большая деревня” дейтін орыс,
Алматы – мен көргенде жасыл желек.
Сол тұста жарты миллион тұрғыны бар,
Жас қала, жастары мол мың құбылар.
Той тойға ұласатын
ҚызПИ жақтан
Қыз алып қашып келіп түнгі ұрылар.
Түсірсек бәрін еске ой тізелік,
Қайыспай майыспайды кей тізе нық.
Тойдан да қалыңдықты ала қашып,
Тұманбай,
                         Сізге қарап бой түзедік.
Алматы – мен көргенде арық басты,
Жас көңіл қай-қайдаға алып қашты.
Сусындап кітапхана кәусарынан,
Беу, Қадыр,
                         Ой Сізбенен қалыптасты.
Жарқырап бәсекеде жарыс түрі,
Ой алып кеудедегі намыс тілі,
Өзіңнен бастау алған,
Оразақын,
Төлеужан, Мұқағали таныстығы.
Жастық шақ өнерлімен дәйім мәндес,
Кінәм көп, соның бәрін айырған кеш.
Аманжан, Төлеубекпен сыр шерткенде,
Жұп жазбай тыңдайтұғын Сайын, Қабдеш.
Шөп те өлең, шөңге де өлең – тұйық тетік,
Аспанын Алматының биіктетіп,
Жеткенде Ақтөбеден андағайлап,
Өтежан бір бүйірден киіп кетіп.
Алматы мен көргенде абыр-сабыр,
Жарқырап самаладай шағылса нұр.
Армандап іздейтінбіз көру үшін
Атағы дүркіреген Сағи, Шәміл.
Тықыршып арғымақтай бәске мінер,
Жастық-ай, жалын жұтып, тас кемірер.
Сәкен мен Тұрсынзада – Жетісудан
Жатқандай өсіп шығып жас перілер.
Жалғасып жарасымды мәніс құптар,
Өнерде өзгеше бір таныстық бар.
Қалихан, Әкім, Ақан жеміс беріп,
Желкілдеп келе жатты Әбіш, Мұхтар.
Жастармен күлкі аралас сыңар қақпай,
Трамвай қоңырауын шылдырлатпай.
Зейнолла Эльвирамен танысқанша,
Жұмекен келуші еді күн құрғатпай.
Жастық-ай, 
                     іздеп ішер зәйтүн дәрі,
Алғаусыз болашақтың жейтін қамы.
Төлеген деген атым ұмытылып:
– Балапан, халің қалай? – 
                                           дейтін бәрі.
Ата, жүз сұраспаған жастау балдыр,
Рудан биік болдық, 
                                  астам да алғыр.

192
   
193
   
Шығыстан, солтүстіктен, батыстан кеп,
Алматы – бәрімізді қосқан тағдыр.
Алматы – мен көргенде тыныш қала,
Студент дейтін халық – құрыш дана.
Болмады бес жыл деген бес күнгідей,
Бұйырып жатағынан бұрыш қана.
Алматы – мен білгенде түрмен дара,
Тапқандай Алатау мен Күннен дауа.
Төрт маусым – дөңгелек жыл құлпыратын,
Мүсінін құя салған гүлден ғана.
Осында қазағымның бар батыры,
Өнерпаз суретшісі, арлы ақыны...
...Қос ағам Баламер мен Қалиханға,
Тапсырып кете бардым Алматыны.
Не көрсеттім?!
Әкем Рақымжан Насынұлына, 
Анам Қорлықа Сәмтіқызына
Шолжың ғып мені етті де ерке-тәйтік,
Қарттарым кетті өмірден ерте қайтып.
Жасымнан аталы сөз тәлім берген,
Отырып ұйықтағанша ертегі айтып.
Үйреткен әкем еді сөз ретін,
Мен мызғып кетсем ғана көз ілетін.
Жанарын маған бұрса су қараңғы, 
Айтатын ойы бірден сезілетін.
Шешем де ескі әуенді көп білетін,
Ұршық ап әнді жіптей төктіретін.
Төркіні Жәдік жайлы сөз қозғайтын, 
Қыздырып әңгіменің отты бетін.
Үйреткен әкем тағы жол ретін,
Айтқаны ақыл болып өрілетін.
Өзгенің әкесінде нем бар менің,
Өз әкем патшадай боп көрінетін?!
Анам да өлең-жырдан жиды есені,
Тағдырдың жолыққандай қилы есебі.
Алыстан ақ шатырдай елестейді 
Шылауыш орай тартқан кимешегі.
Жыр десе әкем қунап, өң бітетін,
Толассыз әңгімесін өрбітетін.
Құдайдан сұрап алған жалғызына
Жалтақсыз жарылқайтын жол күтетін.
Анам да ықыласын өрекпітті,
Мейірі маған деген бөлек тіпті.
Балалық қарыз қалды мойынымда,
Аналық парызын ол төлеп бітті.
Әкем де шырқаушы еді тізіп әнді,
Килігіп ажал жетіп үзіп алды...
...Оқуда жүрген маған ақша салып,
Шыңғыстай екі ортада ізі қалды.
Болғандай екеуінің мен тірегі,
Сол кезде қаусаған шал-кемпір еді.
Терімдеп табиғаттың ырыздығын,
Мен үшін тау мен тасты тентіреді.
Шыбын жан қарттарыма ашитұғын,
Қиялшыл бала көңіл жаситұғын.
Жеткізбей қар түскенде жаяу-жалпы  
Арқалап отын-шөбін таситұғын.
Екеуі қатар шықса, 
                                      айқын алдан.
Қайтадан баяғыдай айтылар ма ән?!
Мүжиді күнде мені ауық-ауық
“Сендерге не көрсеттім?” 
                                       дейтін арман.

194
   
195
   
Менің әкем
Бір өзі – дүниенің бәріне тең,
Жайдары, 
                 әзілге ұста,
                                жаны да кең.
Гүрсілі сом балғаның төске тиген 
Жүректі жарып шыққан әні ме екен?!
Шіркін-ай, 
                  адам болса, 
                                      әнін ұғар,
Еңбекке дерсің оны жаны құмар.
Кішкентай құс  кеуде мен күс білекте 
Жастықтың жанып тұрған жалыны бар.
Бармайды ауыз, шіркін, 
                                     кәрі деуге,
Шыдайды неге болсын әлі кеуде.
Сексенді бұйым көрмей, 
                                          еңсеріп жүр,
Қайранмын қайратына бәрінен де.
Білекте, 
              бұлшық етте қару-қайрат,
Қолында құбылады жалын ойнап.
Қашаннан жаңалыққа үйір кісі,
Жүреді шартараптың бәрін ойлап.
Бір өзі – дүниенің бәріне тең,
Жайдары, 
              жарқын мінез, 
                                  жаны да кең.
Ұстада көрік басып, 
                                    балға соққан,
Еңбекпен кәрі жолдас – менің әкем!
Анама
Анажан!
Сағынғанда дәм-тұзыңды,
Көңілім толқыды да,
                                сан бұзылды.  
Күні-түн есіл-дертің мен шығармын, 
Жүрмісің жолдан күтіп жалғыз ұлды?!
Өзіңсің 
               сәби шақтан сая-бағым,
Мәпелеп әлпештедің, 
                                       аяладың.
Мінезің – айдын шалқар,
                                        көл-дария,  
Толқыған сезіміңді жаяды әнің.
Шомылып сағыныштың мөлдірінде,
Ғарышқа қалықтадым енді бірде.  
Үйренсін, 
                 тәлім алсын, 
                                       оқысын деп 
Жібердің ноқтамды алып мол дүбірге.
Тауменен тайталасып,
                                      шынықты екпін,
Ұшармын апай төсін тіліп көктің.
Өзіңнің құшағыңнан ұшып шығып,
Өмірдің құшағына кіріп кеттім.
Жүлдені талас қылып алғызбаған,
Қалың топ 
                  алға қарай андыздаған.
Өсірген мыңға балап ұл-қызындай
Көзіңнің қарашығы – 
                                   жалғыз балаң!
Рухпен тілдесу         
Нұрлы дүние, кәнеки, кел есілші!
Әкесі өлген балаға ел неге сыншы?!
Қайран әке! Қарқара қасиетің,
Әйтеуір жерден шыққан демесінші.
Қайран әке, оралмас жолға аттандың, 
Қайғы жұтып артыңда сорлап қалдым.
Қандай сырды ішіңде сақтап кеттің,
Қасіретін жұтқандай соңғы ақ таңның.

196
   
197
   
Тұнып қалған тұманың шайқалынар,
Сай-саладан мұнар да қайта арылар.
Мен үндемей жүргелі талай болды,
Қайран әке, өзіңе айтарым бар.
Жетер болса бір сәлем менен егер,
Жаңалықты есті де, кенеле бер.
Жетелейтін өзіңді таяғың боп,
Жетіліп келе жатыр немерелер.
Қимағандай ұйқысыз бір таңыңды,
Бір иіскемей аттандың ұрпағыңды.
Немереңе ұстатып көрік сабын,
Немереңе мінгіздім тұлпарыңды.
Бәрін мезгіл ұмытып көшті ілгері,
Бірақ маған сол жараң ескірмеді.
Былай тұрсын аймалау немереңді,
Беттен сүйіп көрген жоқ ешкім мені.
Әкені аңсау – екен ғой қиын арман,
зиратыңа...
сағынып жиі барғам.
Оңашада сырымды саған ашып,
Көкірегіме мәңгілік түйіп алғам.
Кенет кеттің...
Қапылыс... ақыр мүлдем...
Арпалыса кетеді-ау ақыл мұңмен.
Ауырлықты көтеріп келініңмен,
Түтініңді түтетіп жатырмын мен.
 * * *
Айналайын, шуу асау құлындарым!
Өздеріңсің шырқайтын жырым да әнім.
Осы өлеңді арнаймын өздеріңе,
Жеткізсін деп өмірдің шырын дәмін.
Айналайын, монтиған қозыларым!
Өздеріңсің жайнаған көзім-әрім.
Өздеріңе арнаймын осы өлеңді 
Мағынасы жаңғырған, сөзі мәлім.
Айналайын, тайпалған боталарым!
Бір өздерің қанымда опалы ағын.
Өздеріңе сыйлаймын менде барды
Жанымның жан түкпірін қопарамын.
Айналайын, бүр жарған өскіндерім,
Бір өздерің – демалыс, бос күндерім.
Сендер маған сәбилік мінез дарыт,
Өздеріңе арнаймын достың лебін.
Күтуде екен сендерді қандай бақыт?!
Маңдай бақыт емес тек таңдайға құт.
Тәтті бақыт ащы боп тарқамайды,
Қанжығаға бөктеріп сан байлатып.
Асу бермес алда зор Алатау бар,
Өз соқпағын кім болсын дара таңдар.
Бұғанасы қатпаған балаларым – 
Қауырсыны қатпаған балапандар.
Жер айналып тұрғанда қозғалудан,
Көрерсіңдер,
Не көрсең өз бағыңнан.
Әке-шешең жүргені үміттеніп,
Дәметіп жоғары қол созғаныңнан.
Тоғыз балам
Тоғыз балам – менің тоғыз құлыным,
Тоқсан тоғыз омыртқалы жұлыным.
Тоғыз елді туыстырған тұлымым,
Тоқсан тарау тамырланған бұрымым,
Тұлыбына мөңіреген тың ұғым,
Толықсыған Тоғыз Тұлға Ұлығым!
Таралғанша мен бәрінің құлымын.

198
   
199
   
Тоғыз балам – менің тоғыз қазынам,
Тағдырыма тәңір жазған базынам.
Жаралғандай мың сан күйдің сазынан,
Таралғандай махаббаттың назынан,
Таң армандай шапағаттың жазынан,
Таранғандай тоты құсап мәз ұлан,
Тоғыз балам – менің тоғыз қазынам.
Тоғыз балам – менің тоқсан күй-әнім,
Тоғыз жүз мың тоқсан тоғыз қиялым.
Толып әбден жетілмеген қияғым,
Топқа түсіп кетілмеген тұяғым.
Тонды еншілеп оранатын ұялым,
Тік қарауға негіз болған би-арым,
Тоғыз балам – менің тоқсан күй-әнім.
Тоғыз балам – менің тоғыз жұлдызым,
Тоғыз жақтан томпаңдаған ұл-қызым.
Тоң құрсанған Мұзтау тектес шың-құзым,
Бұқтырманың талында өскен құндызым,
Жазғытұрғы қызғалдақтай қырмызым,
Тәулігімді жарық қылған күндізім,
Тоғыз балам – менің тоғыз жұлдызым.
Мәреге жеткен жүйріктей...
Әкем Рақымжанның қарындасы Мәрипа апайыма
Апайым менің ескінің жалқы көзі едің,
Сергітіп бойды жеңілдеуші еді сөз – емің.
Сен кеттің дағы, тартылғандай болды өзенім,
Бұл күйге енді қалайша, қайтіп төземін?!
Әкеммен туған ескіден қалған жалғыз ең,
Ақылың маған қоңыр да салқын жалбыз-ем.
Өзіңді мәңгі құшағына енді алды жер,
Тоқтатып қалай, айтылып жатқан әнді үзем?!
Апайым қайран, жаныңды менен кім сезген?
Ойыңды түгел жеткізуші едің бір сөзбен.
Өзіңдей кім бар тағдырға мынау шын төзген,
Илікпей қарап өмірге құштар нұр көзбен.
Жабысты келіп мейірімсіз ажал тас керең,
Алысты сеніп тоқсан бес дейтін жаспенен.
Сен кетеді деп ойға алып па едім әсте мен,
Бір өзің болып бағыт сілтеуші – бас кемем?!
Тоқсан бес дейін шықпады сенен сөз артық,
Үстіңе мүлде жолатпаушы едің тозаң-түк.
Маған қараған шал-кемпірлерден тазартып,
Мәңгі кеткенің бе осы жалғыз бауырыңды                   
                                                         боздатып?!
Мықтылығың сол ғой сырыңды сыртқа шығармай,
Қасқайып қарап жартасқа біткен шынардай.
Бар ауыртпалыққа бір өзің ғана шыдардай,
Шындықты қорғап, сол үшін жүдеп шыр алмай.
Тоқсан бес жаста тағдырға мынау илікпей,
Қайрат көрсетіп мәреге жеткен жүйріктей.
Мәңгілік болып созылып бір сәт күй бітпей,
Жаңғырық болып өте шыққаның ба сый күтпей?!
Армысың, жаңа ғасыр!
Армысың, жаңа Ғасыр, жаңа Мың жыл!
Алғысым, құттықтаймын, талабым – жыр.
Жасанып көремін деп үміттенем,
Жасарып қалайын деп және бір жыл.
Қатары шетінеген буын-ұрпақ,
Мақалы – ортақ ойы, сыры бұлтақ.
Осалға жаңа Ғасыр бейіл бермей,
Қосар ма  жаңа Мың жыл ірі тұрпат?!

200
   
Лайық өліараға бола ма сыр,
Бір айып таптырмайды жалаң асыл.
Адамға, Жаңа жылым, не сыйлайсың,
Қоғамға не бересің, жаңа Ғасыр?!
Ғарыштап шырқауыңа жетермісің,
Алыстап қайта оралмай кетермісің?!
Удай боп өртермісің көкіректі,
Судай боп құмға сіңген бекермісің?!
Өмірді өксіткенмен нала бір жыр,
Көңілді көтеретін сара нұр жүр.
Адамға не сыйлайсың, жаңа Ғасыр,
Қоғамға не бересің, жаңа Мың Жыл?!
Жаңа жыл, қай ісіңді қате дейін,
Дана жыр – сен сыйлаған батагөйім!
Сөзіммен әр тарапты аңсасам да,
Өзіңмен астарласып жатыр ойым.
Армысың,
                  Жаңа жылым, даңқы басым,
Бармысың, көз алдымда Сен тұрасың?!
Әріге – болашаққа қызыққанмен,
Бәрі де өте шығар артыңа сын.
Кім білсін, неге асықтың алға мұнша,
Бүлдіршін шағымыздан арман ұрса?!
Жұт мықтап ақ қайнарлы жүзім суын,
Құттықтап айналамды алғанымша.
Жаңа жыл! 
                     Айналайын кеп қалдың ба,
Бала жыр қарсы алды ма қақпа алдында?!
Сертіңе берік болсаң, 
                                       сенер едік, 
Көркі де, көңілі де тоқ тағдырға.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: