ТУҒан тіл / №1 (20), 2014 Редакция алқасы

ТУҒАН ТІЛ / №1 (20), 2014

Редакция алқасы

Редакция алқасының төрағасы

Бас редактор

Жауапты хатшы

Мақсат Сқақов

Талғат МаМаШЕв

Жанар Жанапиянова

Өмірзақ айТБаЕв

Ғарифолла ЕСІМ

Мұхтар Шаханов

нұргелді УӘЛиҰЛЫ

Шерубай қҰРМанБайҰЛЫ

Сұлтанәлі БаЛҒаБаЕв

орынай ЖҰБаЕва

Әбдіуақап қаРа (Түркия)

Жапарбай ШадқаМ (иран)

Сұраған РахМЕТ (Моңғолия)

Әбдуислам ТҰРСЫнБаЕв (Мәскеу)

назарбек БайЖІгІТов (қырғызстан)

Меллат РӘМЕТҰЛЫ (қытай)

Тұрдыбай қаЛдЫБаЕв (Өзбекстан)

Әділбек ЫБЫРайЫМҰЛЫ

Мәдениет министрлігінің Тіл комитеті.

Мазмұны

4     Н. НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ. 

       «ҚАЗАҚСТАН ЖОЛЫ – 2050: БІР МАҚСАТ, БІР МҮДДЕ, БІР БОЛАШАҚ»

13   АЛЫСТАҒЫ АҒАЙЫННАН ХАТ 

23   ЗАТЫМЫЗ ӨЗГЕРДІ. АТЫМЫЗ ӨЗГЕРЕДІ 

29   ZATIMIZ ÖZGERDI. ATIMIZ  ÖZGEREDI

35   ЕУРАЗИЯЛЫҚ ОДАҚ ИДЕЯСЫНАН – ЕУРАЗИЯЛЫҚ ИНТЕГРАЦИЯНЫҢ 

       ЖАҢА ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫНА

42   ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ҚҰРАМЫНА ЕНГЕН ЕЖЕЛГІ РУ-ТАЙПАЛАР ЖӘНЕ 

       ОЛАРДЫҢ ТІЛ-ЖАЗУЫ ЖӨНІНДЕ 

50   ҚАЗАҚТЫҢ ҚҰРМАНХАНЫ 

54   МОҢҒОЛИЯ ҚАЗАҒЫНЫҢ ТІЛІ 

63   АНА ТІЛІНІҢ АБЫЗ АНАСЫ 

69   БІЗДІҢ БІРЕГЕЙ БРЕНДІМІЗ

       

73

      

  

  

 

 

78   РЕСЕЙ ҚАЗАҚТАРЫНЫҢ КІШІ ҚҰРЫЛТАЙЫ 

83   МАЛЫЙ КУРУЛТАЙ КАЗАХОВ РОССИИ 

87   АБАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ИДЕЯЛАР ТУРАЛЫ 

91   ӨЗБЕК ЕЛІНДЕГІ КІШІ ҚҰРЫЛТАЙ 

94   ЖОРҒА ДУАДАҚ 

96   ЕКІ АҚЫН

73

Талғат МаМашев,

«Туған тіл» альманағының 

Бас редакторы 

Алғысөз

Биылғы  2014 жыл қазақ халқының көптен күткен жақсы 

үміттерінің жүзеге аса бастауымен ерекшеленеді. «Қазақ елі де, 

қазақ тілі де Мәңгілік» деген Елбасының пікірінен кейін тоқтап 

қалған көш те, тілдік ахуал да қайта түзеле бастады. Саясаткер 

ретінде алысты болжау, қияндағыны көру дегеніміз осындай-ақ 

болар... Бұл екі мәселе де пісуі жеткен, толғағы келген жайттар 

саналады. Ата заңымызда айшықталған қағидатқа сәйкес, ел 

Президенті елдегі жағдай мен республиканың ішкі және сыртқы 

саясатының негізгі бағыттарын тұжырымдау үшін жыл сайын 

Қазақстан халқына жолдау арнап отыру бұлжымас дәстүрге 

айналған. Елбасының «Қазақстан – 2050» стратегиясын жүзеге 

асырудың негізгі бағыттарына арналған биылғы Жолдауы 

жоғарыда айтылғандай бірқатар жақсы жаңалықтарға, өзекті 

міндеттерге толы болғаны баршамызға белгілі.  

Жолдауда айтылған негізгі түйінді мәселенің бірі қазақ тілінің 

қазіргі жай-күйі болды. Мемлекеттік тілді меңгеру мен оны 

оқытудың нәтижелі болуына баса назар аударған Н.Назарбаев 

қазіргі жағдайдың көңілге қонымды екенін мысалға алды. «Енді 

ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар. Ана тіліміз Мәңгілік 

Елімізбен бірге Мәңгілік тіл болды!», деді. Бұл сөзді қазақ ұлтының 

болашағын тек  қазақ тілімен байланыстыру қажет екенін анық 

та ашық көрсетіп отырған қағида ретінде қабылдағанымыз 

жөн. Мұның өзі атажұрттағы барлық жаңалықтарға елеңдей 

құлақ түріп отыратын алыстағы ағайынның көңілінен шығып, 

кеуделерін қуанышқа толтырды,  мерейін асырды. Осыған 

орай қазақ диаспорасы шоғырланып өмір сүретін жерлерден, 

әр түкпірден редакциямызға Елбасымыздың халыққа арнаған 

Жолдауын құптаған, қолдаған хаттар жиі келді. Тағы бір 

қуаныштысы, қазақ көші-қонына байланысты соңғы кезде 

жүзеге асырыла бастаған жақсы жаңалықтар да алыстағы 

ағайындарымыздың көңіліне жылылық сыйлаған жағымды 

жайттардың біріне айналуда. Қазақ елінің азаматтығын бір 

жыл ішінде алу мүмкіндігінің қайта қалпына келтірілуін де 

шетел қазақтары үлкен қанағаттанушылықпен қарсы алды. Бұл 

жайында да қазақ диаспорасы өкілдері жылы лебіз білдіруде. 

Біз бүгін Елбасының үстіміздегі жылғы Жолдауымен бірге 

алыстағы ағайындарымыздың сол хаттарын да оқырмандар 

назарына ұсынуды жөн көріп отырмыз. Біздің басылым негізінен 

шетелдегі қазақ диаспорасы өкілдеріне арналғандықтан,  шеттегі 

ағайынның қуанышы да, тілегі де, өтініші де біз үшін әрдайым 

жоғары тұрады. Олардың әрбір лебізі біз үшін қымбат. Альманах 

ғылыми басылым болғандықтан,  Қытай, Моңғолия сияқты 

алыс-жақын шет елдердегі қазақ ғалымдарының зерттеулері 

мен ақын-жазушыларының әдеби шығармаларына  орын беруді 

де негізгі міндетіміз деп білеміз. Бұл мақсатымызды біршама 

орындағандаймыз. Сонымен қатар таяу аралықта шетел 

қазақтары өткізген түрлі іс-шараларға қатысып қайтқан 

ғалымдарымыз бен журналистердің  жол-сапар очерктері де 

бүгінгі диаспора дидарын оқырмандарымыздың терең тани түсуіне 

жәрдем етеді деген сенімдеміз. 

ТІЛ МӘРТЕБЕСІ – ЕЛ МӘРТЕБЕСІ

4

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПРЕЗИДЕНТІ 

Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚСТАН ХАЛҚЫНА ЖОЛДАУЫ

ҚАЗАҚСТАН ЖОЛЫ – 2050: 

БІР МАҚСАТ, БІР МҮДДЕ, БІР БОЛАШАҚ

Құрметті отандастар!

ХХІ  ғасырдың  Қазақстаны  –  талантты,  еңбекқор, 

толерантты  халықтың  небәрі  екі  онжылдықта  «нөлден» 

бастап құрған елі. Бұл – біздің бәріміз мақтан тұтатын ортақ 

жемісіміз! Бұл – біздің шексіз сүйетін ұлы туындымыз!

Біз  қазақстандықтардың  ел  болашағының  тұтқасын 

нық  ұстауы  үшін  «Қазақстан-2050»  Стратегиясын 

қабылдадық.  Бүгінде  көптеген  табысты  елдер  –  Қытай, 

Малайзия, Түркия ұзақмерзімді жоспар бойынша жұмыс 

істеуде.  ХХІ  ғасырда  стратегиялық  жоспарлау  ең  өзекті 

қағида  болып  саналады.  Егер  ел  өз  бағыты  мен  баратын 

айлағын  білмесе,  ешқандай  жел  оңынан  соқпайды. 

2050  Стратегиясы  айқын  шамшырақ  секілді  басты 

мақсатымыздан көз жазбай, азаматтарымыздың күнделікті 

тіршілігінің  мәселелерін  шешуге  мүмкіндік  береді.  Бұл 

біздің  30-50  жылда  емес,  жыл  сайын  халық  тұрмысын 

жақсартатынымызды білдіреді.

Стратегия  –  күннен  күнге,  жылдан  жылға  елімізді, 

қазақстандықтардың  өмірін  жарқын  ете  түсетін  нақты 

практикалық  істер  бағдарламасы.  Бірақ  нарықтық 

жағдайда  аспаннан  нәпақа  күтпей,  тиімді  еңбектену 

керектігін  әркім-ақ  түсінуі  тиіс.  Мемлекеттің  міндеті  – 

осыған барлық жағдайды жасау. Мен әлемнің озық елдері 

арасындағы  Отанымыздың  лайықты  Болашағы  ғана 

қазақстандықтарды мәңгілікке біріктіретініне сенімдімін.

Бүгін мен дамыған 30 елдің қатарына кіру жоспарымызды 

ұсынғым келеді. Менің тапсырмам бойынша Үкімет нақты 

тұжырымдама  жобасын  жасады.  Осы  Жолдаудағы  менің 

Қымбатты қазақстандықтар!

Құрметті депутаттар!

Бір жыл бұрын мен еліміздің 

2050 жылға дейінгі дамуының жаңа 

саяси бағдарын жария еттім. Басты 

мақсат – Қазақстанның ең дамыған 

30 мемлекеттің қатарына қосылуы. 

Ол – «Мәңгілік Қазақстан» жобасы, 

ел тарихындағы біз аяқ басатын 

жаңа дәуірдің кемел келбеті.

Қазақ елі өткен 22 жылда қыруар 

іс тындырды. Біз үлгілі дамудың 

өзіндік моделін қалыптастырдық. 

Әрбір отандасымыздың 

жүрегінде елімізге деген шексіз 

мақтаныш сезімін орнықтырдық. 

Қазақстандықтар ертеңіне, елінің 

болашағына сеніммен қарайды. 

Халықтың 97 пайызы әлеуметтік 

ахуалдың тұрақтылығын және оның 

жыл өткен сайын 

жақсара түскенін айтады.

Бүгінде Отанымыздың 

жетістіктері – әрбір азаматтың 

ұлттық мақтанышы. Күшті, қуатты 

мемлекеттер ғана ұзақмерзімдік 

жоспарлаумен, тұрақты 

экономикалық өсумен айналысады. 

«Қазақстан-2050» Стратегиясы 

– барлық саланы қамтитын және 

үздіксіз өсуді қамтамасыз ететін 

жаңғыру жолы. Ол – елдігіміз 

бен бірлігіміз, ерлігіміз бен 

еңбегіміз сыналатын, сынала 

жүріп шыңдалатын үлкен емтихан. 

Стратегияны мүлтіксіз орындап, 

емтиханнан мүдірмей өту – ортақ 

парыз, абыройлы міндет!

ТІЛ МӘРТЕБЕСІ – ЕЛ МӘРТЕБЕСІ

5

Шағын  және  орта  бизнес  2050  жылға  қарай 

Қазақстанның  ішкі  жалпы  өнімінің  қазіргі  20 

пайызы  орнына  кемінде  50  пайызын  өндіретін 

болады.  Еңбек  өнімділігін  5  есеге  –  қазіргі  24,5 

мыңнан 126 мың долларға дейін арттыру керек.

Әлеуметтік саланы дамытудың 2050 жылға дейін 

басты  бағдарлары  нақты  индикативті  цифрларда 

көрсетілген.  Біз  ішкі  жалпы  өнім  көлемін  жан 

басына  шаққанда  4,5  есе  –  13  мың  доллардан  60 

мың долларға дейін арттыруымыз керек. Қазақстан 

халық  құрылымында  орта  тап  үлесі  басым  елге 

айналады.  Урбанизацияның  жаһандық  үрдісіне 

орай  қалалық  тұрғындар  үлесі  барлық  халықтың 

қазіргі 55 пайызынан 70 пайыздай деңгейге дейін 

өседі. Қазақстанның қалалары мен елдімекендерін 

сапалы жолдар мен көліктің барлық түрінің жүрдек 

бағыттары байланыстырады.

Саламатты 

өмір 

салтының 

орнығуы, 

медицинаның  дамуы  қазақстандықтардың  өмір 

сүру  ұзақтығын  80  жасқа  дейін  арттырады. 

Қазақстан  медициналық  туризмнің  жетекші 

еуразиялық  орталықтарының  біріне  айналады. 

Озық  және  бәсекеге  қабілетті  ұлттық  білім  беру 

жүйесін құру аяқталады.

Қазақстан  әлемде  адамдар  үшін  қауіпсіз 

және  тұруға  жайлы  елдің  біріне  айналуға  тиіс. 

Бейбітшілік пен тұрақтылық, әділ сот және тиімді 

құқық тәртібі дегеніміз – дамыған елдің негізі.

Құрметті отандастар!

Қазақстанның  әлемдегі  ең  дамыған  30 

елдің 

қатарына 

кіру 

тұжырымдамасында 

алдағы  жұмыстың  ұзақмерзімді  басымдықтары 

белгіленген.  Біз  мына  басым  бағыттар  бойынша 

бірқатар мәселелерді шешуіміз керек.

Инновациялық  индустрияландыру  трендін  түзеу 

және күшейте түсу маңызды. Мен Үкіметке 2016-2019 

жылдарға  арналған  Үдемелі  индустрияландырудың 

Екінші  бесжылдығы  жобасы  жөнінде  бірқатар 

тапсырмалар 

бердім. 

Индустрияландыру 

басымдықтары санын шектеу керек.

Бізге  дәстүрлі  өндіруші  секторлар  тиімділігін 

арттыру  маңызды.  Бұлар  –  біздің  бәсекедегі 

табиғи  артықшылықтарымыз.  Бізге  мұнай-газ 

секторының  экспорттық  әлеуетін  сақтай  отырып, 

басқару,  өндіру  және  көмірсутектерді  өңдеудің 

жаңа тәжірибелері керек. Мұнай мен газ өндірудің 

ықтимал  сценарийлері  бойынша  түбегейлі 

шешімге  келу  керек.  Сирек  металдардың  ғылыми 

қамтымды салалар – электроника, лазерлік техника, 

коммуникациялық  және  медициналық  жабдықтар 

салалары  үшін  маңыздылығын  ескере  отырып, 

оларды игеру ауқымын ұлғайту қажет.

Қазақстан 

геологиялық 

барлау 

саласы 

бойынша  әлемдік  нарыққа  шығуға  тиіс.  Тиісті 

тапсырмаларым  ескеріле  отырып  жөнделгеннен 

кейін  түпкілікті  бекітілетін  бұл  құжатты  жалпы 

алғанда қолдадым. Көптеген болжамдар бойынша, 

алдағы 15-17 жыл Қазақстанның ауқымды серпілісі 

үшін  «мүмкіндіктер  көзі»  болмақ.  Бұл  кезеңде 

сыртқы  ортаның  қолайлылығы,  ресурстарға, 

энергияға  және  азық-түлікке  сұраныстың  артуы, 

Үшінші  индустриялық  төңкерістің  пісіп-жетілуі 

сақталады. Біз бұл кезеңді пайдалана білуге тиіспіз.

Біз  2050-дің  мақсатына  қарай  күрделі 

жаһандық  бәсекелестік  жағдайында  ілгерілейміз. 

Алдағы  онжылдықтарда  біз  қазірдің  өзінде  біліп 

отырған  сын-қатерлер,  жаһандық  нарық  пен 

әлемдік  саясаттағы  болжаусыз  жағдайлар,  жаңа 

дағдарыстар  аз  кездеспейді.  ХХІ  ғасырда  «жеңіл-

желпі  жүріп  өту»  деген  болмайды.  Ғасыр  ортасы 

да таяп қалды. Әлемнің дамыған елдері соған сай 

нақты стратегияларын дайындауда. ХХІ ғасырдың 

орта  тұсы  күрделі  болары  даусыз,  ал  жаһандық 

отыздық тобының тізіміне кіретін үміткерлер саны 

тым шектеулі болады. Мен «дамыған ел» ұғымының 

уақытқа  сәйкес  өзгеріп  тұратын  категория  екенін 

бірнеше  рет  айттым.  Дамыған  елдерде  халықтың 

мүлде жаңа өмір сапасы пайда болуда.

Бүгінде  дамығандықтың  іргелі  көрсеткіштерін 

Экономикалық  ынтымақтастық  және  даму 

ұйымына  (ЭЫДҰ)  мүше  мемлекеттер  көрсетіп 

отыр. Оған әлемдік ішкі жалпы өнімнің 60 пайыздан 

астамын  өндіретін  34  ел  кіреді.  ЭЫДҰ-ға  кіруге 

тағы 6 ел – Бразилия, Қытай, Үндістан, Индонезия, 

Ресей  және  Оңтүстік  Африка  Республикасы 

үміткер болып отыр. Ұйымға мүше барлық елдер 

терең  жаңғыру  жолынан  өтті,  инвестицияның, 

еңбек  өнімділігінің,  шағын  және  орта  бизнесті 

дамытудың,  халық  өмірі  стандарттарының 

жоғары  көрсеткішіне  ие  болып  отыр.  Әлбетте, 

ЭЫДҰ  елдерінің  болашақ  ұзақмерзімді  қарқыны 

ескерілгендегі  индикаторлары  –  жер  жүзінің 

дамыған 30 мемлекетінің қатарына кіру жолындағы 

біздің базалық бағдарымыз осы.

Мен  Қазақстанда  ЭЫДҰ-ның  бірқатар 

қағидаттары  мен  стандарттарын  енгізу  жөнінде 

міндет  қойдым.  Олар  Тұжырымдама  жобасында 

көрініс тапқан.

Экономикада ішкі жалпы өнімнің жыл сайынғы 

өсімін  4  пайыздан  кем  қылмау  жоспарлануда. 

Инвестиция көлемін қазіргі 18 пайыздан бүкіл ішкі 

жалпы өнім көлемінің 30 пайызына дейін ұлғайту 

керек. Экономиканың ғылыми қамтымды моделін 

енгізу  Қазақстанның  экспорттық  әлеуетіндегі 

шикізаттық емес өнімнің үлесін 70 пайызға дейін 

арттыру мақсатын көздейді.

Экономиканың  жоғары  технологиялық  жаңа 

салаларын  құру  ғылымды  қаржыландыруды  ішкі 

жалпы  өнімнің  3  пайызынан  кем  емес  деңгейге 

дейін арттыруды талап етеді. Ішкі жалпы өнімнің 

энергия  тұтыну  ауқымын  2  есе  азайту  маңызды. 

БІРІНШІ

ТІЛ МӘРТЕБЕСІ – ЕЛ МӘРТЕБЕСІ

6

заңнаманы жеңілдете отырып, бұл салаға шетелдік 

инжинирингтік 

компаниялардан 

инвестиция 

тартқан  жөн.  Жалпы,  дәстүрлі  салаларға 

қатысты  біздің  оларды  дамыту  жөніндегі  бөлек 

жоспарларымыз  болуы  керек.  Әрбір  келесі 

бесжылдықтың  нақты  нәтижесі  экономиканың 

жаңа  салаларын  қалыптастыру  болуға  тиіс. 

Бірінші  бесжылдық  аясында  автомобиль  және 

авиақұрастыру,  тепловоз,  жолаушылар  және 

жүк  вагондары  өндірісі  жолға  қойылды.  Оларды 

кеңейтіп, сыртқы нарықтарға шығару керек.

Сонымен,  2050-ге  дейінгі  қалған  жылдар  жеті 

бесжылдыққа бөлінеді, олардың әрқайсысы бір мақсат 

– дамыған 30 елдің қатарына кіру мәселесін шешеді.

Екінші  және  одан  кейінгі  бесжылдықтарда 

мобильді,  мультимедиялық,  нано  және  ғарыштық 

технологиялар, робот техникасы, гендік инженерия 

болады.  Жермен  жұмыс  істейтіндер,  ең  алдымен, 

жаңа технологияларды енгізіп, өнімділікті үздіксіз 

арттыратындар,  жұмысын  әлемдік  стандарттар 

негізінде жүргізетіндер болуы керек.

Бірінші кезекте, әсіресе баға қалыптастырудың 

ашық  механизмдері  арқылы  тиімді  жер  нарығын 

құру  маңызды.  Ауылшаруашылық  жерлерін 

инвестиция тарту және озық технологиялар енгізуді 

ескеріп жалға бергенде ғана бәсеке күшейеді. Ауыл 

шаруашылығында  бизнестің  дамуына,  фермерлер 

кооперациясы үдерісіне, жерді тиімді пайдалануға 

бөгет жасайтын барлық кедергіні жойған жөн.

Болашақ  –  аграрлық  секторда,  әсіресе, 

шағын  және  орта  бизнес  түріндегі  жаңа  өңдеу 

кәсіпорындары  желісін  құруда.  Бұл  тұста 

біз  бизнесті  несие  арқылы  қолдауға  тиіспіз. 

Фермерлер ұзақмерзімді қаржыландыру мен өткізу 

салаларын,  болашақтың  энергиясын  іздеу  мен 

ашудың негізін салған жөн. Мемлекет жұмысының 

негізгі  бөлігі  Қазақстан  бизнесін,  әсіресе,  шағын 

және  орта  бизнесті  дамытуға  барынша  қолайлы 

жағдай  жасау  болмақ.  Таяудағы  10-15  жылда 

ғылыми  қамтымды  экономикалық  базис  жасау 

керек, онсыз біз әлемнің дамыған елдері қатарына 

қосыла алмаймыз. Мұны дамыған ғылым арқылы 

шешуге болады.

Қазақстанның 

агроөнеркәсіп 

кешенін 

инновациялық  бағытқа  түсіру  маңызды.  Бұл 

–  біздің  дәстүрлі  саламыз.  Азық-түлікке  деген 

қажеттілік  арта  береді.  Бұл  секторға  инвестиция 

көбірек  салынады.  Сондықтан  бүгінгі  фермерлер 

тек уақытша әрі ауа райына байланысты кездейсоқ 

жетістіктерді  малданып  қалмай,  өндірістің 

өсімі  жөнінде  ойлануға  тиіс.  Жаһандық  ауыл 

шаруашылығы  өндірісінде  бәсеке  өсе  беретін 

нарықтарына  делдалсыз,  тікелей  шыға  алатын 

болуға  тиіс.  Ауыл  өндірушілерінің  қарыздарын 

кепілдендіру және сақтандырудың тиімді жүйесін 

құру да өзекті мәселе.

Қазақстан ет және сүт өнімдерін экспорттайтын 

өңірлік ірі елге айналуға тиіс. Егін шаруашылығында 

суды  көп  қажет  ететін  тиімділігі  төмен  дақылдар 

көлемін қысқарту, оларды көкөніспен, майлы және 

азықтық  өнімдермен  алмастыру  жолына  бет  бұру 

керек. Агрохимикаттарды тиімді тұтынудың, қуаң 

жерлерде  топырақты  нөлдік  өңдеудің  заманауи 

технологиялары  мен  өзге  де  инновацияларды 

қолдануды кеңейтудің кешенді шаралары қажет.

«Жасыл»  экономикаға 

көшу 

жөніндегі 

қабылданған  тұжырымдамаға  сәйкес,  2030 

жылға  қарай  егіс  алқаптарының  15  пайызы  суды 

үнемдеу  технологияларына  көшірілетін  болады. 

Біз  аграрлық  ғылымды  дамытып,  сынақтық 

аграрлық-инновациялық  кластерлер  құруымыз 

қажет.  Уақыт  көшінен  қалмай,  табиғи  азық-

ЕКІНШІ

ТІЛ МӘРТЕБЕСІ – ЕЛ МӘРТЕБЕСІ

7

түлік  өндірумен  қатар  құрғақшылыққа  төзімді 

гендік-модификацияланған  өнімдер  өндірісін  де 

жүргізу  маңызды.  Айтылған  міндеттерді  ескере 

келіп,  Үкіметке  агроөнеркәсіп  кешенін  дамыту 

жоспарына түзету енгізуді тапсырамын.

Ғылыми  қамтымды  экономика  құру  –  ең 

алдымен Қазақстан ғылымының әлеуетін арттыру. 

Бұл  бағыт  бойынша  венчурлік  қаржыландыру, 

зияткерлік  меншікті  қорғау,  зерттеулер  мен 

инновацияларды  қолдау,  сондай-ақ  ғылыми 

әзірлемелерді 

коммерцияландыру 

жөніндегі 

заңнаманы  жетілдірген  жөн.  Үкіметке  биылғы 

жылдың 1 қыркүйегіне дейін тиісті заң жобалары 

топтамасын  әзірлеп,  Парламенттің  қарауына 

енгізуді  тапсырамын.  Ғылымды  қаржыландыру 

көлемін біртіндеп арттырып, оны дамыған елдердің 

көрсеткіштеріне  жеткізу  жөнінде  нақты  жоспар 

қажет.

Шетелдерден  инвестиция  тартуды  толықтай 

елімізге білім мен жаңа технологиялар трансферттеу 

үшін  пайдалану  керек.  Шетелдік  компаниялармен 

бірлесіп, жобалық және инжинирингтік орталықтар 

құру  қажет.  Бізге  ірі  мұнай-газ  және  тау-кен 

металлургиялық  нысандарында  жұмыс  істейтін 

жетекші  трансұлттық  компанияларды  олар  осында 

өз  қажеттілігі  мен  сервисін  қамтамасыз  ету  үшін 

өндірістер құруға шақырғанымыз жөн. Мен кейбір 

ірі компаниялардың бұған дайын екендігін білемін. 

Үкімет осы мәселені қайта пысықтап, қажет болған 

жағдайда бұл үшін барлық жағдайды жасағаны жөн. 

Жабдықтарды  өз  елімізде  өндіруімізге  де  болатын 

кезде шет елден тасымалдаудың қажеті жоқ.

Ұлттық  инновациялық  жүйенің,  оның  негізгі 

институттарының  тиімділігін  арттыру  маңызды. 

Олардың  белсенділігін  стартаптарды  және 

венчурлік  мәмілелердің  бастапқы  кезеңдеріне 

қолдау  көрсетуге  бағыттаған  жөн.  Ірі  қалалық 

агломерациялардағы, 

әсіресе 

Астана 

мен 

Алматыдағы  технологиялық  парктердің  жұмысын 

жандандыру 

керек. 

Алғашқы 

зияткерлік-

инновациялық кластер қазір Астанадағы Назарбаев 

университетінің  арқауында  табысты  жұмыс 

істеуде. Ал Алматыда мұндай кластер – «Алатау» 

ақпараттық  технологиялар  паркі.  Технопарктерде 

қазақстандық  ірі  компаниялардың  қосалқы 

өндірістерін  орналастыру  үдерісін  ынталандыру 

шараларын ойластыру маңызды.

Инфрақұрылымдық үштаған – агломерацияның, 

көліктің,  энергетиканың  қарқынды  дамуын 

қамтамасыз  ету  керек.  Агломерациялар  – 

Қазақстанның ғылыми қамтымды экономикасының 

ұстыны.  Елдің  орасан  зор  аумағын,  халықтың 

орналасу  тығыздығының  төмен  екенін  ескерсек, 

агломерациялар  қалыптастыру  мен  дамыту  – 

маңызды мәселе. Қазақстанның алғашқы заманауи 

урбанистік  орталықтары  ірі  қалалар  –  Астана 

мен  Алматы,  одан  соң  –  Шымкент  пен  Ақтөбе 

болады.  Олар  халықтың  және  инвестициялардың 

шоғырлану орталықтарына айналады, сапалы білім 

беру,  медицина,  әлеуметтік-мәдени  қызметтер 

көрсетеді.

Көлік  инфрақұрылымы  –  индустриялық 

экономика 

мен 

қоғамымыздың 

тамырына 

қан 

жүгіртетін 

жүйе. 

Сапалы 

заманауи 

магистральдарсыз  дамыған  ел  болмайды  деп 

мен  талай  рет  айттым.  Бұған  қоса,  Қазақстанның 

қатынас жолдары оның Еуропа мен Азия, Солтүстік 

пен  Оңтүстік  арасында  орналасуы  тұрғысынан 

маңызды  мәнге  ие.  Елде  жолдар  желісін  жасау 

үшін біз «Астана – Қарағанды – Алматы», «Астана 

–  Павлодар  –  Өскемен»,  «Алматы  –  Қапшағай  – 

Өскемен»  автожолдарын  салуды  бастадық.  Осы 

бағыттар бойынша пойыздар қазірдің өзінде екі есе 

жылдам жүріп жатыр.

Логистикалық қызмет көрсету секторын дамыту 

қажет.

Ең  алдымен  біздің  жүктерімізді  тасымалдау 

үшін  Кеден  одағы  аумағын  барынша  пайдалану 

туралы  сөз  болып  отыр.  «Батыс  Еуропа  –  Батыс 

Қытай»  дәлізінің  құрылысы  да  аяқталуға  таяу, 

Парсы шығанағына шығу үшін Түрікменстан мен 

Иранға теміржол тартылды. Келешекте Қазақстан 

теңізге  шығатын  жолдары  бар  елдерде  логистика 

орталықтарын  құруға  инвестиция  салуға  тиіс. 

Жүктерді  кедендік  өңдеу  мерзімдерін  қысқартып, 

шекара өткелдерінің өткізу мүмкіндігін арттырып, 

Ақтау портының қуаттылығын күшейтіп, экспорт-

импорт  операцияларының  ресімдерін  жеңілдету 

керек.

Біз ұзындығы 1200 шақырым болатын Жезқазған – 

Шалқар – Бейнеу жаңа теміржолын салып жатырмыз. 

Ол  орталықтың  көптеген  аудандарына  жан  бітіріп, 

елдің шығысы мен батысын тікелей байланыстырады. 

Бұл  орасан  құрылыс  2015  жылы  аяқталады.  Бұл 

магистраль  Каспий  мен  Кавказ  арқылы  Еуропаға 

шығуға  мүмкіндік  береді.  Ал  шығыста  Тынық 

мұхиттағы Ляньюньган порты арқылы шығамыз, бұл 

жөнінде ҚХР-мен келісім бар.

Біз энергетиканың дәстүрлі түрлерін дамытатын 

боламыз.  Жылу-электр  стансаларынан  шығатын 

қалдықтарды  тазарту  жөніндегі  ізденістер  мен 

жаңалықтарға,  өндіріс  пен  тұрмыста  жаңа 

технологиялар  арқылы  жаппай  электр  қуатын 

барлық  жерде  үнемдеуге  қолдау  көрсету  қажет. 

Таяуда  Еуроодақтың  ірі  компанияларының 

алғашқы  ондығы  Еуроодақтың  әйгілі  жасыл 

экономика тұжырымдамасы негізінде қабылданған 

энергетикалық 

стратегиясына 

қарсылығын 

жариялады.  Еуроодақ  оны  жүзеге  асырған  төрт 

жылда  51  гигаватт  энергия  қуатын  жоғалтты.