МҰҒАЛІМ Ж
УРНАЛЫ УЧИТЕ
ЛЬ
СКИЙ Ж
УРНАЛ
www.akmol-orleu.kz
№1 (2016)
29
б) әрекеттiң материалдық негiзiн бейнелейтiн
нысаналылығы, оның қоршаған ортамен байланысы,
белгiлi бiр нәрсеге бағытталуы;
в) адам әрекетiнiң түсiнiлiп, түйсiктелiп, мағыналы
орындалуы [5: 78].
Адам әрекетiнiң өзгешелiгiн бұл қасиеттер жеке-
жеке түрде емес, өзара байланыста ғана анықтайды.
Осы тұрғыдан алғанда әрекеттiң қалыптасу, даму
заңдылықтарының мәнi зор. Айталық, В.В.Давыдов
әрекеттiң келесi ортақ заңдылықтарын көрсетедi:
а) әрекеттiң әрбiр түрiнiң пайда болу, қалыптасу
және даму үрдiстерi болады;
ә) әрекеттiң құрылымдық бөлшектерi бiр-бiрiне ай-
нала отырып, өздерiнiң қызметтерiн өзгертуi мүмкiн;
б) әрекеттiң түрлерi бiр-бiрiмен тығыз байланысты;
в) әрекет әуелi қарым-қатынас және тәжiрибе алма-
су нәтижесiнде адамдар арасында пайда болады да,
соның негiзiнде жеке адамның әрекетi қалыптасады;
г) балалықтың әрбiр кезеңiне өзiнiң жетекшi әрекетi
сәйкес келедi, ол баланың жасына байланысты бола-
тын негiзгi өзгерiстерге тiкелей қатысты [6: 37].
Ғалым Қ.Б.Сейталиев әрбір іс-әрекетке қатысты
төмендегідей буындарды көрсетеді:
1) Мақсат - адам нені қалайды?
2) Адамның не үшін әрекет ететініне қарай адамды
әрекет етуге итермелейтін себеп.
3) Алға қойылған мақсатқа жету үшін ол пайдала-
натын құралдар - әдетте, бұл білім мен әр түрлі
әрекеттер: дағдылар, іскерліктер, тәсілдер, әдістер,
бастан кешірген сезімдердің тәжірибесі мен опера-
циялары.
4) Іс-әрекеттің нәтижелері немесе материалдық сала-
да: тігілген көйлек, жиналған бөлме, “конструктордың
тұрғызылған көтергіш краны” немесе рухани салада:
алынған жаңа білімдер, бір нәрсеге пайда болған
қызығушылық, алдағы жұмыстың пайда болған жо-
спары және т.б.
5) Адамның нәтижелерге және сол іс-әрекеттің
үрдісіне қатысы [7: 101].
Қазiргi таңда әрекеттiң түрлерi туралы
психологиялық және педагогикалық көзқараста
қарама-қарсы пiкiрлер көп. Бiреулер әрекет түрi
адамның жас шамасына байланысты (ойын-мектеп
жасына дейiнгi балалар үшiн, еңбек және қоғамдық
әрекет - ересек жастар үшiн) деп есептейдi.
Б.Г.Ананьев және тағы басқа ғалымдар еңбекке
ойын дайындайды немесе еңбек - ойын туындысы
деген пiкiрлерге қарсы шығады. Осы тұрғыдағы әр
түрлi пiкiр-сайысты қорытындыласақ, әрекеттiң
бiрнеше түрлерiн нақтылауға болады: оқу әрекетi,
еңбек әрекетi, ойын әрекеті, таным әрекетi, сөйлеу
әрекетi, т.б.
Оқу әрекетi - оқушы мен мұғалiмнiң өзара
бiрлесiп жасайтын әрекетiнен құралатын күрделi
әрекет. Оқыту - мұғалiмнiң бiлiм берудегi жетекшi
әрекетi болса, оқу - баланың өзiнiң танымдық,
практикалық әрекетi. Оқыту қалай болса солай
жүрмейдi, жоспарлы ұйымдасқан түрде жүзеге асы-
рылады. Оқытудың мазмұны, өзiне тән әдiстерi,
ұйымдастыру формалары мен нәтижесi болады.
Оқыту әрекетінің белгілерін Н.Д.Хмель былай
анықтайды: «Оқыту» - педагогикалық процестің
бір бөлігі, онда өсіп келе жатқан ұрпақтың
тұлғасын қалыптастыру міндеттері оқушылардың
білімдер негізін меңгерудегі танымдық әрекеттерін
мұғалімдердің ұйымдастыруы арқылы шешіледі;
«оқыту формалары» мұғалімнің басшылығымен
оқушылардың өзара әрекеттерін қамтамасыз
ету арқылы шешіледі. Педагогикалық процесс -
мұғалімдер мен оқушылардың іс-әрекеттермен ал-
масуы. Сондықтан да іс-әрекеттердің элементтері
педагогикалық процесс құрылымына кіреді» [8: 31].
Баланың оқу әрекетi мазмұнына мыналар кiредi:
ғылыми ұғымдар мен ғылыми заңдарды түсiну
және практикалық мiндеттердi шешуге бағытталған
ойлаудың жалпы амал-тәсiлдерiн меңгеру. Осыған
орай, оқушының ғылыми бiлiмдi және дағдыларды
меңгеруi олардың оқу әрекетiнiң негiзгi мақсаты мен
нәтижесi болып табылады.
Оқушылардың оқу-танымдық әрекетін
қалыптастырудың мәселелері қазақстандық
Т.Сабировтың [9], Қ.Қабдықайыровтың [10],
Ж.А.Қараевтың [10] және т.б. еңбектерінде
қарастырылған.
Т.Сабиров өз еңбегiнде оқу әрекетiнiң келесi
құрылымын көрсетедi:
а) оқу мiндеттерi (немесе тапсырмалары);
ә) оқу әрекеттерi (баланың қолданатын нақтылы
практикалық және ой тәсiл-амалдары);
б) бақылау (оқушылардың өзiн-өзi қадағалап,
тексерiп отыруы);
в) бағалау (мұғалiмнiң және оқушының өзiне-өзi
берген бағасы).
Осындай күрделi оқу әрекетiне байланы-
сты оқушылардың ойлау қабiлетi қалыптасады.
Олардың дамуына, ең алдымен, оқыту мазмұнының
ерекшелiктерi (оқу материалының нақтылық және
теориялық сипаты, жеңiлдiгi мен күрделiлiгi, т.б.)
әсер етедi. Біздің зерттеу объектіміз -оқушылардың
шығармашылық әрекеті болғандықтан, бұл әрекет
түріне толығырақ тоқталайық. Психологиялық
сөздiкте шығармашылыққа мынадай анықтама
берiлген: «Шығармашылық – нәтижесiнде жаңа
материалдық және рухани байлық пайда болатын
әрекет.
Өзiнiң негiзiнде мәдени-тарихи құбылыс бо-
лып саналатын шығармашылықтың психологиялық
аспектiсi де бар: жекелiк және үрдiстiк. Бұл
жеке тұлғада нәтижесiнде өзiнiң жаңалығымен,
бөлектiгiмен
ерекшеленетiн
өнiм
шығаруға
қажеттi қабiлеттердiң, бiлiмнiң, икемдiлiктiң және
дағдылардың болуын талап етедi». Психологиялық-
педагогикалық әдебиетте шығармашылық әрекеттiң
эмоционалды-ерiктiк жағымен байланыстырылады,
яғни жеке тұлғаның бойындағы батылдық, ойлаудың
стандартты емес түрi, рефлекстiк-болжамдық
қабiлеттер, оптимизм, табандылық, жаңалыққа
құмарлық, т.б. эмоционалдық ерекшелiктерiне көңiл
аударылады. Н.С.Лейтес шығармашылық әрекетті
келесі тұрғыдан қарастырады: «Шығармашылыққа
бейімділік - адамның белсенділігінің ең жоғарғы
көрінісі: тың, соны нәрсе тудыруға қабілеттілігі,
ол адам әрекетінің кез келген сферасында орын ала
алады. Шығармашылықтың көлемі әр түрлі болуы
мүмкін, дегенмен барлық жағдайда да қандай да
бір жаңа нәрсе пайда болады, өмірге келеді. Мыса-
www.akmol-orleu.kz
МҰҒАЛІМ Ж
УРНАЛЫ УЧИТЕ
ЛЬ
СКИЙ Ж
УРНАЛ
№1 (2016)
30
лы, ғылыми шығармашылық «логикалық қажетті»
емес, «логикалық мүмкінді» іздеумен байланысты;
бұл күтпеген нәтижелерге жетуге мүмкіндік береді»
[11:138].
Бүгінгі таңда мұғалімдер алдында дайын білімді,
дағдыларды меңгеретін, қайталайтын ғана емес,
шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың
жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен
ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті
тұр. Оқушылар бойында «шығармашылық әрекет
тәжірибесін» қалыптастыру қажеттігі туралы
80-жылдары-ақ И.Я.Лернер жазған болатын, қазіргі
нарық заманындағы жағдай мұны дәлелдей түседі
[12: 48].
Белгілі педагог Ш.Әленұлы шығармашылыққа
келесідей анықтама береді: «Жеке адамды жан-
жақты тәрбиелеудің төмендегідей маңызды бір жағы
бар, ол - шығармашылық. Шығармашылық - бұл
білімдердің жиынтығы емес, қайта интеллектінің
ерекше бағыты, жеке адамның интелектуалдық
өмірінің және оның белсенді қызметте көрінген
күшінің арасындағы ерекше өзара байланыс». Ав-
тор тұлғаның зияткерлік білігіне және әрекеттегі
белсенділігіне аса мән береді. Негізгі мектептің
бүгінгі білім берудегі мақсаты - оқушыда өз
жеке білім траекториясын таңдау қабілеттілігін
қалыптастыруға жағдай жасау.
Яғни, педагогикалық әрекет оқушылардың
белгілі бір нәтижеге әкеп тірейтін әрекетіне
бағытталуы қажет. Шығармашылық әрекет -
оқушының өз жеке шығармашылық бағытын таңдау
қажеттігін және шығармашылық өнім, нәтиже
туғызуға бағытталған жауапкершілігін қамтитын
әрекет. Мұндай әрекет оқушының жеке білім траек-
ториясын қалыптастыруға бағытталған. Оқушының
шығармашылық әрекеті жөніндегі түсінік дәстүрлі
ғылымда және практикада қалыптасқан
Психологиялық-педагогикалық
әдебиетте
шығармашылық әрекеттің мәні, мүмкіндіктері,
қабілеттіліктері жан-жақты зерттелген. Осыған
байланысты шығармашылық тұлғаның қасиеттері
қарастырылған. Әрекеттің бұл түрінің негізгі си-
паттамалары, кезеңдері, қалыптасу шарттары
анықталған. Шығармашылыққа үйрету технологи-
ясы шығармашылық тапсырмалар негізінде жүзеге
асатыны айқындалған. Дегенмен, бұл түсініктердің
бүгінгі талапқа сай келмейтін тұстары бар. Оқушы
шығармашылық әрекет нәтижесінде жаңа, соны
нәрсе ашып қана қоймай, енді сол жаңалықты оқу
және өмірлік жағдаяттарда қолдана білуі, яғни,
біліктілігін қалыптастырып, дамытуы қажет.
Белсенді азамат болу үшін, білікті болу керек. Ал
дәстүрлі оқу үрдісі, негізінен, дайын оқу материал-
дарын ұсынады. Оқушы біліктілікті мектеп аясын-
да игеру үшін оқу үрдісінде өз бетімен ізденуге, өзі
анықтауға, өзі шешуге бейімделуі тиіс. Сонда ғана
ол алған білімдерін өмірдегі нақты жағдаяттарға сай
қолдана алады.
Әдебиеттер тізімі
1. Абишев К.А. Проблема субъекта и объекта в марк-
систской философии. - Алма-Ата: Казахстан, 1975. -
192 с.
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. -
М.: Политиздат, 1957. - 304 с.
2. Выготский Л.С. Развитие высших психических
функций / Из неопубликованных трудов. − М.: Изд.
Акад. пед. наук, 1960. - с. 227.
3. Гальперин П.Я. Психология мышления и учение
о поэтапном формировании умственных действий /
Исследования мышления в советской психологии. -
М.: Наука, 1966. - 277 с.
4. Люблинская А.А. Бастауыш мектеп оқушысының
психологиясы жөнінде: Мұғалімге арналған құрал. –
Алматы: Мектеп, 1981. - 240 б.
5. Щукина Г.И. Роль деятельности в учебном процес-
се. - М.: Просвещение, 1986. -144
Домашние задания являются немаловажными
элементами в структуре обучения русскому языку и
литературе. Работая на протяжении нескольких лет
по технологии «Развитие критического мышления
через чтение и письмо» (РКМЧП), я задалась вопро-
сом «Каким образом повысить эффективность до-
машних заданий в равитии языковой и читательской
грамотности школьников, используя технологию
РКМЧП?»
Знакомство со стратегиями развития критическо-
го мышления подтолкнуло меня пересмотреть свое
отношение к домашним заданиям, которые я даю
своим ученикам. Прежде всего я решила разнообра-
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ДОМАШНЕГО ЗАДАНИЯ ПРИ
ОБУЧЕНИИ РУССКОМУ ЯЗЫКУ И ЛИТЕРАТУРЕ
Рахимжанова Б.Ш.,учитель русского
языка и литературы средней школы №7
г. Кокшетау
зить формы выполнения заданий, дифференцировать
содержание упражнений. При подборе заданий для
домашнего выполнения решила сделать на креатив-
ность, исследовательский характер.
Таким образом, изучение вопроса эффективности
домашних заданий стало основой моей исследова-
тельской работы, которую я начала с классифика-
ции. Первоначально задания я разделила на следую-
щие группы: устные и письменные. К устной группе
отнесла: инсёрт, различные поисковые задания, про-
блемные вопросы; к письменной – кластер, синк-
вейн, прием «Сходство и особенности», эссе, табли-
ца «Вопрос, ещё вопрос», дневник путешественника,
дневник двойной записи, письмо грамотности.
МҰҒАЛІМ Ж
УРНАЛЫ УЧИТЕ
ЛЬ
СКИЙ Ж
УРНАЛ
www.akmol-orleu.kz
№1 (2016)
31
Экспериментальной частью данной работы яви-
лось внедрение в процесс обучения стратегий
РКМЧП в подаче домашнего задания учащимся и
проведение анкетного опроса. Проблема домашнего
задания очень актуальна в наше время, так как совре-
менные учащиеся относятся к выполнению домаш-
него задания формально, без творческого подхода,
тем самым вызывая немало споров и противоречий
среди учителей, как собственно и сама система об-
учения. И у каждого по этому поводу существует
своя точка зрения. Приведу, к примеру, слова учи-
теля Н.А.Борисенко, которая писала, что «…..лет
пятнадцать назад мне посчастливилось побывать в
знаменитой Яснозоренской школе педагога-новато-
ра Михаила Петровича Щетинина.
Он тогда работал на Украине, в Кировоградской
области, а мы жили недалеко. В одной из бесед Ми-
хаил Петрович сказал неожиданную вещь: «Какое
счастье, что у меня только пять талантливых педа-
гогов из 20! Какое счастье!». Парадокс? Отнюдь нет.
Потому что самые сильные, самые творческие учи-
теля порой требуют от ребят невозможного и больше
всего задают на дом. В школе Щетинина учили без
домашних заданий (исключением была только лите-
ратура). Правда, это нравилось не всем ученикам, не
говоря уже об учителях и родителях. Опыт педагога-
новатора (я говорю о домашних заданиях) что-то не
прижился.
Конечно, все учителя понимают, что научить
грамотно писать (решать задачи, работать с картой,
чертить чертежи) без ежедневной тренировки не-
возможно. Но обязательно ли давать такой большой
объем работы, порой даже бесполезный?
В данном вопросе я представляю такую точку
зрения, которая схожа со многими учителями, среди
которых я проводила анкетирование. Мои коллеги
против того, чтобы детям давали традиционные за-
дания на дом. Заменить домашнюю работу можно
лишь творческим заданием, которое не всегда боль-
шое по объему и выполняется с удовольствием.
Для более объективного рассмотрения данной
проблемы я провела анкетирование среди учителей
своей школы (изучавших РКМЧП), сертифициро-
ванных учителей и, конечно, среди учащихся сред-
него звена.
Таблица 1. Результаты анкетирования среди учителей
№
вопроса
Содержание
вопроса
Показатель
в %
Мнение отвечающих
1.
Согласны вы с тем, что
выполнение домашнего
задания носит
преимущественно
рефлексивный характер,
поэтому можно не давать
домашнее задание, так как
главная цель обучения в
РКМЧП достигается в
процессе урока?
7%
Большинство учителей
считает, что любая тема
урока подразумевает
выполнение
домашнего задания.
2.
Согласны ли вы с тем, что
традиционную домашнюю
работу (упражнения, задания)
можно заменить творческим
заданием?
61%
Очень высок интерес
учащихся именно к
выполнению творческих
заданий
www.akmol-orleu.kz
МҰҒАЛІМ Ж
УРНАЛЫ УЧИТЕ
ЛЬ
СКИЙ Ж
УРНАЛ
№1 (2016)
32
13 % респондентам – учащимся легче выполнить
традиционное задание, так как, они считают, что
творческое задание им выполнять тяжелее.
Результаты данного анкетирования говорят нам о
том, что без домашнего задания нам никак не обой-
тись, но оно должно быть творческого направления.
Что означает понятие «домашнее задание»? Домаш-
няя работа – это самостоятельная учебная работа без
непосредственного руководства и помощи учителя.
Формирование самостоятельности в учебно-позна-
вательной деятельности – одна из ведущих функций
домашней работы.
Если размышлять через призму критического
мышления, то наибольшая эффективность домашней
работы будет в следующем:
- в процессе учебной работы над новым материалом
обращать внимание учащихся на те вопросы, кото-
рые будут служить предпосылкой для успешного
выполнения домашнего задания;
- не сводить домашнее задание исключительно к ре-
продуктивной (воспроизводящей) деятельности, а
включать в него вопросы и положения, требующие
от учащихся размышлений и творческих усилий;
- по возможности дифференцировать домашнее за-
дание, давать задание дополнительное или повышен-
ной трудности для тех, кто обнаруживает способно-
сти и стремление к более углублённому изучению
предмета.
И не давать самое элементарное в домашнем за-
дании - это буквальное повторение пройденного
учебного материала, задания должны быть много-
гранными.
Для того чтобы глубже изучить место домашнего
задания в технологии критического мышления, раз-
работала серию уроков по литературе и хочу про-
демонстрировать фрагменты подачи домашнего за-
дания в некоторых из них:
Таблица 2. Результаты анкетирования среди учащихся.
№
вопроса
Содержание
вопроса
Показатель в
%
Мнение отвечающих
1.
Согласны ли вы тем, что
традиционную домашнюю
работу (упражнения, задания)
можно
заменить творческим
заданием?
87%
Творческие задания
выполнять интереснее
На уроке литературы в 10 классе по теме «Алек-
сандр Николаевич Островский. Этапы биографии
и творчества» даю следующее задание: составить
устное сообщение об А.Н. Островском с опорой на
инсёрт, приводя собственные примеры. Обращаю
внимание учеников на графу знак вопроса в инсёрте
и говорю о том, что это темы будущих уроков, на
которых и будут даны ответы на эти вопросы.
На уроке литературы в 8 классе по теме «Истори-
ческая основа повести А.С.Пушкина «Капитанская
дочка» задание: записать содержание глав повести
одним – двумя предложениями, чтобы получилось
название главы. Класс делится на три группы, каж-
дой даётся по четыре главы. Составление кластера
в группе. Индивидуальное задание. Ответить на во-
прос: «Что осталось в «Кластере» за пределами из-
ученного?» Пополнить информацией. Это задание
поручается выполнить только по желанию учащего-
ся. Урок литературы в 10 классе «Система образов
в романе «Война и мир». «Война и мир» довольно
объемное произведение. И я не надеюсь, что даже
после значительной работы над заглавием на стадии
осмысления, все прочтут его. В данной ситуации
ограничиваю домашнее чтение конкретными глава-
ми, соответствующими определенным темам. Здесь
уместно использовать «Дневник двойной записи».
Учащиеся делят тетрадный лист на две половины,
проведя вертикальную линию. С левой стороны они
должны записать отрывок из текста, который наибо-
лее поразил их или является значительным для пони-
мания темы. С правой стороны они должны написать
комментарий об этом отрывке. Что заставило их за-
думаться? Какие вопросы возникли у них по этому
эпизоду? Данную стратегию в выполнении домаш-
него задания я использовала на уроке литературы в 7
классе по теме: «М.А.Шолохов. «Судьба человека».
Характер главного героя»
Пример дифференцированного домашнего задания: литература:
1. Заполнить таблицу:
Что я знал(а) до занятия о
С. Есенине
Что узнал(а) на занятии о
С. Есенине
Что хотел(а) бы узнать о
С. Есенине
МҰҒАЛІМ Ж
УРНАЛЫ УЧИТЕ
ЛЬ
СКИЙ Ж
УРНАЛ
www.akmol-orleu.kz
№1 (2016)
33
Кого из учителей не интересовал вопрос: как при
малом количестве часов сделать преподавание курса
русского языка и литературы интересным, нагляд-
ным, изучаемым. Когда я познакомилась с техноло-
гией критического мышления, то сразу поняла, что
это мое. Меня привлекло то, что стратегии критиче-
ского мышления легко совмещаются с педагогиче-
скими технологиями, над которыми я работала рань-
ше: технологией проектного обучения, технологией
проблемного обучения, информационными техноло-
гиями. Поэтому в своей работе могла использовать
весь предшествующий опыт. Теперь я твердо увере-
на, что стержнем развития интеллектуальных уме-
ний школьников является критическое мышление.
Во-первых, «критическое мышление есть мышле-
ние самостоятельное», то есть такое, когда оно носит
индивидуальный характер. Ученики должны само-
стоятельно решать самые сложные вопросы, но эти
вопросы они должны поставить сами. Именно поэто-
му на своих уроках использую такие формы работы,
как таблица «ЗУХ», «инсерт», которые помогают
критически оценивать новую информацию.
Во-вторых, «информация является отправным, а
отнюдь не конечным пунктом критического мышле-
ния». Знание создает мотивировку, без которой че-
ловек не может мыслить критически.
А одним из продуктивных методов, позволяю-
щих добиваться положительной мотивации к уче-
нию и хороших результатов в активизации позна-
вательных процессов, является метод проектной и
исследовательской деятельности.
Использование этого метода в преподавании рус-
ского языка и литературы помогает реализовать про-
блемное обучение как активизирующее и углубляю-
щее познание, позволяет обучать самостоятельному
мышлению и деятельности, системному подходу в
самоорганизации, дает возможность обучать группо-
вому взаимодействию.
Именно поэтому на своих уроках, в учебной и
внеклассной работе по предметам я стараюсь реа-
лизовывать метод проектов. Считаю, что проектная
деятельность - один из лучших способов для совме-
щения современных информационных технологий,
личностно-ориентированного обучения и самостоя-
тельной работы учащихся. Обращение к методу про-
ектов возможно на уроке при проверке домашнего
задания (сообщение, доклад), при изучении новой
темы (защита реферата, выполнение творческой ра-
боты и т. д.), при закреплении изученного (сочине-
ние, создание сборников, альманахов, презентаций),
а особенно он продуктивен во внеурочной деятель-
ности.
Задачи, решаемые в ходе выполнения проекта,
Достарыңызбен бөлісу: |