Устойчивое развитие: язык, межкультурная коммуникация
жүктеу/скачать 5,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ключевые слова: коммуникативная компетенция, игровая технология, иноязычние, развитие,
обучение. Summery: The purpose of the article is to highlight the psychological and pedagogical problem of using gaming technologies in the process of forming foreign language communicative competence in students. And also to demonstrate the methodological mechanisms of the influence of the use of gaming technologies on the ratio of the personal, activity and communicative elements of professional competence. The works of domestic and foreign scientists on methodology, psychology, pedagogy and their synthesis in the development and application of game technologies in foreign language lessons are analyzed. It is worth noting that teachers of a foreign language must constantly look for reserves to improve the quality and efficiency of teaching a foreign language, which is due to the current goal of teaching in the Republic of Kazakhstan, which makes this article relevant. Keywords: communicative competence, game technology, foreign language, development, training. Шет тілдерін оқытуда ойын технологиялары біздің елімізде де, шет мемлекеттерде де қолданылады. Сонымен қатар, ол студенттердің ойын-сауық үшін ойын ойнауға бейім екенін көрсетеді. Дегенмен, М.Н. Мейрамовтың пікірінше, мұғалімдер дидактикалық, эвристикалық тұрғыдан қызықты және өте пайдалы оқу ойындарын, шығармашылық ойын тапсырмаларын таңдауға сенімді және жеткілікті себептер табуы керек [1, 99]. Қазіргі тіл білімі мен педагогикалық ғылымдарда тіл – бұл адамның айналасындағы әлемді, оның менталитетін, ұлттық сипатын, өмір салтын, әлемнің дәстүрлері мен көзқарасын бейнелейтін мәдениеттің айнасы деген ұстаным басым. «Шет тіліндегі коммуникативті құзыреттілік» ұғымын адамның ана тілінде сөйлейтіндер ұстанатын лингвистикалық және әлеуметтік ережелерді ескере отырып, әртүрлі әлеуметтік анықталған жағдайларда шет тілін түсіну және қалыптастыру қабілеті ретінде анықтауға болады. Д.Н. Кулибаева пікірінше, ойын технологияларын дамыту шеңберіндегі коммуникативті құзыреттілік келесі компоненттерден тұрады: 1. Лингвистикалық компонент. Бұл компонент оқытылатын тіл жүйесі туралы білімді және олардың негізінде қалыптасқан тілдік (лексика-грамматикалық және фонетикалық) қарым-қатынас құралдарымен жұмыс істеу дағдыларын қамтиды. 2. Прагматикалық компонент. Бұл компонент белгілі бір қарым-қатынас жағдайына, сөйлеу міндетіне және коммуникативті ниетке сәйкес шет тілін түсінуге, қалыптастыруға мүмкіндік беретін барлық білім мен дағдыларды қамтиды. 3. Социолингвистикалық компонент. Бұл компонент шетелдік лингвосоциумның ұлттық-мәдени ерекшеліктеріне сәйкес оқытылатын тілдің өзге тілдерімен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік беретін барлық білім мен дағдыларды қамтиды [2, 142]. Жоғарыда жазылғандай, коммуникативті құзыреттілік тілдің әртүрлі аспектілерімен байланысты ресми білімнің белгілі бір мөлшерін және тиісті дағдыларды игеруді қамтиды: лексика, фонетика, грамматика. Әрбір жағдайда қарым-қатынас мәселелерін дұрыс шешу үшін социолингвистикалық құзыреттілік қажет, яғни тілдік құралдарды таңдау, оларды қолдану және контекстке сәйкес өзгерту мүмкіндігі. Бұл құзыреттілікті игеру үшін сөздер мен сөз тіркестерінің семантикалық ерекшеліктерін, олардың қарым-қатынас сипаты мен стиліне байланысты қалай өзгеретінін, әңгімелесушіге қандай әсер етуі мүмкін екенін білу қажет. Осы құзыреттілікті қалыптастыру шеңберінде ойын технологияларын атап өткен жөн - бұл оқушылардың ойлау белсенділігін жандандыратын, оқу процесін тартымды және қызықты етуге мүмкіндік беретін оқу процессі. Бұл шет тілін меңгеруге деген ынтаны арттыруға қуатты ынталандыру. Ойындарды қолдану нәтижесі оқушылардың шет тілін меңгеруге деген ішкі ынтасын арттыру және соның салдарынан баланың коммуникативтік құзыреттілігі мен жеке тұлғасын дамыту болып табылады. Оқытудың бірінші кезеңінде ойынның негізгі түрі - фонетикалық, лексикалық және грамматикалық ойындарды білдіретін пәндік (лингвистикалық) ойын. Бұл осы жастағы студенттердің тілдік базасы енді қалыптаса бастағандығымен және олардың дағдылары рөлдік, сюжеттік ойындар үшін жеткіліксіз екендігімен түсіндіріледі. Мұнда драматизация мен имитациялық ойындарды қолданған жөн.Бұл блок коммуникативті құзіреттіліктің лингвистикалық жағын қалыптастыруға, бағдарламада қарастырылған тақырыптар бойынша лексикалық қор құруға, грамматикалық құрылымдар мен сөйлеу дағдыларын, әр түрлі қарым-қатынас жағдайларында қолданылатын клише тіркестерін игеруге бағытталған ойын әрекеттерін қамтиды. Осыған байланысты коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру шеңберінде шет тілі сабақтарында ойын технологиясының негізгі функцияларын бөліп көрсетуге болады: - оқушыларды қиын, біртипті оқу сабақтарынан босату; - оқу қиындықтарын еңсеру үдерісіндегі шиеленісті жеңілдету; - жадтың барлық түрлерін белсендіру: қозғалтқыш, бейнелі (ассоциативті), эмоционалды (экспрессивті) және ауызша-логикалық (вербальды-рационалды); - интерактивті функция, өйткені ол оқушылардың өзара әрекеттесуіне ықпал етеді; - қарқынды-оңтайландыру, өйткені ол оқу процесін оңтайландыруға және оны күшейтуге ықпал етеді; - антифобты, өйткені ол оқушылардың психикасын нығайтуға көмектеседі және оларға тілдік тосқауыл мен мәдени күйзелісті жеңуге көмектеседі; - модельдеу, өйткені бұл нақты тілдік жағдайды модельдеуге мүмкіндік береді; - ойынды сабақтың кез-келген бөлігіне тоқуға мүмкіндік беретін біріктіруден бастап жаңа материалды түсіндіруге дейін; - бақылау, кейбір авторлар тесттер мен педагогикалық технологияларды, сондай-ақ дәстүрлі-топтық, жеке, фронтальды, жұптық сауалнамаларды, тәуелсіз және тесттерді қамтитын оқушылардың білімін бақылау мен тексерудің инновациялық нысандарын ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Ойын іс-әрекеті заттардың негізгі белгілерін анықтай білуді қалыптастыратын жаттығуларды; бір белгілер бойынша заттарды жалпылауға арналған ойындар тобын; бастауыш сынып оқушыларының өзін-өзі басқару қабілеті, сөзге реакция жылдамдығы, фонемалық есту қабілеттерін дамытатын ойындар тобын қамтиды. Ойын технологияларын пайдалану келесі екі салада артықшылықтар береді: - рухани кеңістікте; - эмоционалды кеңістікте; С.С. Кунанбаева атап өткендей, ойынның нәтижесі оқу мәселесін өзі шешуі мүмкін. С.С. Кунанбаева ойындарды кәсіби келесі мақсаттарда оқытуды ұсынады: - белгілі бір сөйлеу дағдыларын қалыптастыру үшін (жұмбақтар ойнау кезінде сұрақтар қою дағдылары); - шетел тілдесуінің әдеттегі іскерлігін үйрету үшін (мысалы, топтағы ең көпшіл адамға конкурс өткізу); - қажетті қабілеттер мен ақыл-ой функцияларын дамыту үшін (үстелде белгілі бір заттарды есте сақтау керек ойыны); - тіл саласында жаңа танымдарды алу үшін (викториналар, лото, конкурстар); - сөйлеу материалын есте сақтау үшін (мимикаға байланысты ойындар, фразалармен рифма ойындары) [3, 208]. Мұның бәрі сабақтың мақсатына сәтті жетуге және қойылған міндеттерді орындауға мүмкіндік береді. Ойындардың дидактикалық мүмкіндіктері бұрыннан белгілі. Ойын теориясы оның педагогикалық теориясының негізі болды. Ойынның дидактикасын байқай отырып, ол ойын оқыту мәселелерін шеше алатындығын, формасы, түсі, өлшемі туралы түсінік бере алатындығын және коммуникативті мәдениетін игеруге көмектесетінін дәлелдеді. Ойын оқыту мен тәрбиелеудің ежелгі әдістерінің бірі бола отырып, қазіргі уақытта өркендеу кезеңін бастан кешуде. Бір жағынан, бұл педагогикалық теория мен эмпиризмнің эволюциясымен, проблемалық оқытудың танымал болуымен, екінші жағынан, жан-жақты белсенді тұлғаны қалыптастырудың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерімен байланысты. Ойынды оқыту әдісі ретінде пайдалану педагогикалық процесті айтарлықтай жеңілдетеді, оны оқушыларға жақынырақ және қол жетімді етеді. Ойын технологиялары сабаққа жаңа элементтер әкелуге, оны қызықты, жанды, жарқын етуге мүмкіндік береді. Шет тілінің сабағында әр түрлі ойындарды қолдану студенттерге тартымды түрде тілді меңгеруге, тез тапқырлықты дамытуға ықпал етеді және оқытылатын тілге қызығушылық тудырады. Сонымен қатар, ойын технологиялары сабақтың тиімділігін арттыруға ықпал етеді, студенттерді сөйлеу белсенділігіне тартуға көмектеседі. Айта кету керек, ойын шет тілін меңгеруге күшті ынталандыру және шет тілі мұғалімінің арсеналында тиімді құрал. Сабаққа ойын технологияларын енгізу келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады: - оқыту мақсаты оқушылардың алдына ойын тапсырмасы түрінде қойылады; - оқу әрекеті ойын ережелеріне бағынады, ал оқу материалы оның құралы ретінде қолданылады; - сабақ барысында оқу тапсырмасын ойынға аударатын жарыс элементі енгізіледі; - бұл тапсырманы сәтті орындау ойын нәтижесімен байланысты. Шет тілі сабағының мақсаттарына байланысты жіктеу ғалымдар үшін үлкен қызығушылық тудырады. Осындай жіктеулердің бірін Н.Д. Гальскова әзірледі, ол шет тілі сабағында коммуникативті кұзіреттілікті қалыптастыруда грамматикалық, лексикалық, фонетикалық, орфографиялық және шығармашылық ойындарды қолдануды ұсынады [4, 175]. Бірінші топ - грамматикалық ойындар. Олардың мақсаты - белгілі бір грамматикалық қиындықтарды қамтитын сөйлеу бірліктерін қолдануға үйрету, белгілі бір сөйлеу үлгісін қолданудың табиғи жағдайын жасау, сөйлеудегі құрылымды қолдануды автоматтандыру. Лексикалық ойындар шеберлікті дамытуға, лексикалық материалды енгізуге, бекітуге және бақылауға, зерттелген тақырып бойынша лексиканы белсендіруге және диалогтік сөйлеу дағдыларын дамытуға бағытталған. Фонетикалық ойындар. Ойынның бұл түрі фонетикалық естуді қалыптастыруға, дыбыс - әріптік корреспонденцияларды орнату дағдыларын қалыптастыруға, келісілген мәлімдемені немесе мәтінді айту дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Орфографиялық ойындардың мақсаты – шет тілі сөздерін жазудағы жаттығу. Олар оқушылардың тақырып бойынша білімін тексеруге де, олардың арнайы орфографиялық немесе сөзжасамдық дағдыларын қалыптастыруға бағытталуы мүмкін. Ойындардың бір бөлігі оқушылардың жадын үйретуге, бір бөлігі сөздерінің емлесіндегі кейбір заңдылықтарға арналған. Шығармашылық ойындар бір тұжырымның мағынасын түсінуге, ақпарат ағынындағы басты нәрсені бөліп көрсетуге, есту қабілетін дамытуға үйрету үшін қолданылады [5, 98- 101]. Мұндай ойындар оқушылардың сөйлеу, тыңдау дағдыларын қалыптастырады, ойлау жылдамдығын арттырады. Осы типтегі ойындарды қолдану студенттерге сөйлеу мәселелерін шешуде тәуелсіздікті көрсетуге мүмкіндік береді, осылайша дидактикалық ойындар студенттерге шығармашылық тұлға болуға көмектеседі, кез-келген мәселені шығармашылықпен қарауға үйретеді, бұл оны сапалы, жоғары деңгейде орындауды білдіреді. Бірлескен ойындар ересектер мен оқушыларды жақындастырады, бұл тиімді оқыту мен тәрбиелеудің негізгі қағидаларының бірі. Коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру бойынша ойындар келесі тақырыптар бойынша әзірленді және өткізілді: «елтану», «оқу орындары», «саяхат», «менің болашақ мамандығым» және т.б. Ойын кезінде әр топ елдің флорасы мен фаунасы, экологиялық проблемалар және жабайы табиғатты сақтау шаралары туралы баяндама жасауға болады. Дөңгелек үстел түрінде ең маңызды экологиялық мәселелер талқыланып, шешімдер қабылданады. «Әлем елдерінің достық кездесуі» бұл ойын қатысушыларды екі топқа бөлуді қамтиды. Олардың әрқайсысы өз елінің географиясы мен тарихы туралы баяндама, сондай-ақ қарсыластар үшін викторина дайындайды. Ойын шет тілді елдер бойынша елтану викторинасымен, сондай-ақ кездесудің қорытындысымен аяқталады. Осы ойынның нәтижесі Қазақстан өкілінің осы халықтардың әрқайсысымен мінез-құлық қағидаларын әзірлеу болып табылады. Коммуникативті құзіреттілігін қалыптастыру аясында өткізілетін ойынның тағы бір элементі – бұл сыныптан тыс іс-шара ретінде театрландыру. Студенттер спектакльдерге белсенді қатысады, кейіпкерлердің рөлдерін сынап көреді, ең бастысы әдебиет туындысының түпнұсқасында жатқа оқиды. Қорытындылай келе, ойын шығармашылық ойлауды ынталандырады, жеке, кәсіби қасиеттерді (бастамашылық, тиімділік, икемділік), коммуникативті дағдыларды қалыптастырады. Сөйлеу ойындарын ұйымдастырудың негізі, әдетте, принциптер болып табылады: ұжымдық өзара әрекеттесу принципі (принцип қарым – қатынас арқылы жүзеге асырылады); оқушының белсенділік принципі; тұлғаға бағытталған қарым-қатынас принципі; оқу процесін рөлдік ұйымдастыру принципі; коммуникативті бағдарлау принципі, өйткені кез-келген ойын белігі бір тілде жүзеге асырылады. жүктеу/скачать 5,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|