Түйіндеме: Әр халықтың мәдениетінде және мәдени өмірінің іргетасы болған ана тілінде тұрақты сөз
тіркестері мен мақал-мәтелдердің алар орны бөлек. Осы тұрақты сөз тіркестері мен мақал-мәтелдер әр
халықтың ұлттық бояуын, сөйлеу түрін, сана-сезімін, ұғымдық байлығын бейнелейтін өте маңызды
құндылықтар болып саналады. Қазақ халқы мен түрік халқының түп-тамыры бір, тілі мен діні ортақ. Сондықтан
Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г.
44
екі тілде де мағыналық жағынан ұқсас фразеологизмдер көптеп кездеседі. Тұрақты тіркестердің семантикалық
нәтижесі – фразеологиялық мағына. Адамдар сөйлеу қажеттіліктерін өтеу кезінде фразеологизмдерді алдымен
айтайын деген ұғымның мағынасына қарай талдайды. Сондықтан мағыналас фразеологизмдердің басында
фразеологиялық мағынаға бағыт беретін тірек сөз – лексикалық мағынадан басталуы керек. Мысалы, қателесу
(hata yapmak) ұғымына қатысты төмендегідей мағыналас тіркестерді көрсетуге болады: аяғын шалыс басу
(ayağını yanlış basmak) – жаза басу (beklenmedik yerde hata yapmak) – ағат кету (yanlış yapmak) – от
басу(ateş basmak). Шыдамау (dayanamamak): жүрегі алып-ұшу (kalbi uçar gibi olmak) – жаны жай
таппау(yerinde duramamak) – тағат таппау (takat etmeyip) – төзімі жетпеу (sabrı tükenmek) – шыдап отыра
алмау (dayanamamak) vs. Көз таныс “Göze aşina olan”, Көз көрген “Birbirini tanıyan, tanıdık kimseler”, Көз
үйренді “Vakıf olmak” мағыналарын бейнелейтін бұл тұрақты тіркестер түрік тіліндегі “göz aşinalığı” (көре көз
үйреніп кеткен таныс) тұрақты тіркестерімен мағыналық жағынан ұқсас болып келеді. Бұл мақалада Қазақ және
түрік фразеологизмдерінің ортақ тұстары мен семантикалық ерекшеліктері баяндалған. Бұлардың арасында
соматикалық фразеологизмдердің де Қазақ және түрік тіліндегі мағыналары берілген. Бұл фразеологизмдер
Қазақ және түрік тілдері арасындағы ортақ лексикалық байланыстың дәйегін бір мағынамен қамтамасыз еткен.
Abstract: In every nation , especially in its cultural, social life one of the most essential components is national
folklore, including such as idioms and proverbs. These idioms and proverbs are the most important values which
describe every nation's national colour, type of speech and of course sense too.
An important aspect, in fact is that the Kazakh and Turkish people have common past in language, culture and in
national folklore. These historical conditions determined similarity and identical of the cultural- ethinc part, which is
verbal speech culture of these nations.
In this article, there were given practical examples for lexical, morphological and phonetic, semantic criterias.
Successfully selected proverb and idiom examples which are used the same in both languages lexical items with similar
meanings, and identical in morpho - semantic analysis of words and phrases.
Her milletin kültür hayatında ve bu kültür hayatının temel taşı olan konuştuğu dilde, birçok deyim ve
atasözü vardır. Bu deyim ve atasözleri milletlerin milli varlıkları, söyleme şekli, ifade gücü ve kavram
zenginliği bakımından çok önemlidir. Milli kültürün önemli bir parçası olan deyimler, her milletin pratik ve
keskin zekasının mahsulleridir. Ne zaman söylendiği, çoğunun kim tarafından da söylendiği belli olmayan bu
zeka mahsulü güzel sözlerin manalarında, milletin yaşayışı, düşünüşü, hayata bakış ve hayatı anlayış tarzı
yatar. Dilden dile, gönülden gönüle geçerek günümüze ulaşan deyimlerimizin hepsinde, uzun sözü kısaltarak
özetleyen bir özellik vardır. Bu özellikleri ile deyimlerimiz, fikir ve düşünce hayatımızın süsü,
konuşmalarımızın tuzu biberi gibidir/1/.
Deyimler esas manalarından uzaklaşarak yeni kavramlar oluşturan kalıplaşmış sözlerdir. Bu sözler duygu
ve düşüncelerimizi bir bütün halinde anlatan gramer birlikleridir. Yazıya kuvvet veren, konuşmayı
güzelleştiren ve dilin ifade gücünü artıran deyimler, asırlardan beri halkın hafızasında yaşamış, bu sözler
millet hayatının temel değerlerini ve inançlarını aydınlatmada ve yaşatmada önemli rol oynamışlardır.
Deyimlerin kaynağı halk hayatıdır. Halkın asırlar boyu başından geçen acı-tatlı olaylar zinciridir. İnsan
yaşadığı hayatı, hasreti ve sevgisiyle, acısı ve çilesiyle, olay ve tecrübesiyle doldurmuş, böylece ortaya adına
deyim denilen birtakım ibret levhaları çıkmıştır.
Kazak dil biliminde deyimlerin incelenmesi 20. asrın 40. yıllarında İ. Kenesbaev’in eserleriyle
başlamıştır. Bu sebepten İ. Kenesbaev, Kazak dil biliminde deyim biliminin kurucusu olarak kabul edilir. O,
1977 yılında yıllar süren araştırmalarının neticesinde “Kazak Dilinin Deyimler Sözlüğü” adlı eserini
yayınlamıs ve sözlüğünde 10 binden fazla deyime yer vermistir. Sözlüğünün
“Kazak dilindeki deyimler hakkında” diye bilinen son bölümünde Kazakça deyimlerinin “teorik
meseleleri”ni genisçe incelemiştir. İ. Kenesbaev, Kazak dilindeki deyimlerin bağımsız bir dal olduğunu,
deyimlerin söz ve atasözleri ile ilişkisi, deyimlerin türleri, üslûp bilimi açısından özellikleri, ses uyumu,
deyimlerde eş anlam, deyimleri oluşturan sözler ve paralel deyimler v.b hakkında bilgiler vermiştir/2/.
Bugün Kazak Dilbiliminde frazeologizmin(deyim) tasnifi ile ilgili iki görüş vardır: a) Kenesbayev’in
Tasnifi; b) V. V. Vinagradof ile Sanskiy’in Tasnifi
Kenesbayev, frazeologizmleri anlam birliği ve kurulum birliğine göre iki gruba ayırır. Bunlar: a)
Frazeologiya kümesi b) Dizimli frazeologiyadır. Frazeologiya grubu diye isimlendirdiğimiz bölümde deyimi
oluşturan sözler tamamıyla kendi sözlük anlamından uzaklaşıp birbiriyle bir araya gelerek yeni bir anlam
oluşturur /3/. Mesela; [Köz boyadı]: Aldadı, ötirik ayttı (Yalan söylemek, aldatmak, kandırmak) Bu iki
kelime birbiriyle birleşip kendi asıl anlamlarından uzaklaşarak yeni bir anlam bütünlüğü meydana
getirmişlerdir. Bu kelimelerin yerine başka bir kelime getirdiğimizde deyimin “anlamsal bütünlüğü”
bozulur. Birleşik dizimsel deyim grubuna bakıldığında grubu oluşturan bütün kelimeler sözlük anlamını
korumaktadır. Kenesbayev, iki deyim çeşidinde de kelimelerin yerlerinin sabitliğine dikkati çeker.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж.
45
Kazak dilindeki deyimlerin özellikleri şöyledir:
a) Hazır dilsel birlik (edinitsa) içerisinde kullanılırlar.
b) Genel olarak bilinen, kullanılan kural içinde olması
c) Mana birliğinin saklanması
d) İki kelimeden çok olmaması
Kazak ve Türk Milleti aynı kültüre, aynı dile sahiptir. Bu yüzden mana bakımından benzer deyimler çok
sayıdadır. Kazak milletinin kendine has düşünce tarzı vardır: gerçekte olan her şeyi güzel ifadelerle kabul
etmesi, milli ruhu güzel söz sanatlarıyla göstermesi, “kalbimde ne ise dilimde, dilimde ne ise yüzümde”
diyerek Kazak milletinin psikolojik yaradılışını hissettirmesidir. Deyimlerin semantik bakımından neticesi
deyimdeki manadır. İnsanlar konuşma gereksiniminde, deyimleri, önce söylenmek istenilen kavramın
anlamına göre seçer. Bu yüzden semantik deyimlerin başında esas manaya yönelen leksikolojik anlamdaki
kelime durur. Örneğin, katelesuv(hata yapmak) anlamına yönelik şöyle anlamdaş kelime grupları sıralanır:
ayağın şalıs basuv(ayağını yanlış basmak) - jaza basuv(beklenmedik yerde hata yapmak)- ağat ketüv(hata
yapmak)- ot basuv(ateş basmak)vs. Şıdamau(dayanamamak): jüregi alıp uşuv(kalbi uçar gibi olmak) –
janı jay tappau(yerinde duramamak) – tagat tappau(takat etmemek) – tözimi jetpeu(sabrı tükenmek) –
şıdap otıra almau(dayanamamak)vs. gibi anlamdaş deyimler ortaya çıkar.
Kavram ve anlam, düşünme yolunun esas şekilleridir. Onun dildeki görüntüsü, söz sayesinde gerçekleşir.
Anlam birbirine yakın deyimler arasından çoğu zaman eş anlamlı deyimleri görürüz. Bu deyimlerde aynı
sözleri değil, birbirine yakın, benzer sözleri görmek mümkündür. Sözlüklerde verilmiş anlamca yakın
deyimler sırasına, bazen aynı kelimelerden oluşmuş eş anlamlı deyimleri de kapsar/4/.
Örneğin: tez, çabuk- közdi aşıp jumganşa(göz açıp kapayıncaya kadar)- kirpik, kas kakkanşa(kirpik,
kaş çarpınca) – kas pen közdin arasında (kaş ile gözün arasında)vs.
Uyıktamau(uyumamak) – tandı közben atıruv(sabaha de göz kırpmamak) – tandı tanga uruv(sabahı
sabaha katmak) – kirpik kakpau(kirpik çırpmamak) – közü ilinbeu(gözüne uyku girmemek)vs.
Manası aynı deyimlerin sırasında yer alan kelime grupları birbirinden anlam renklerine göre ayrılır.
Örneğin: Uyıktau(uyumak) – köz ilindirüv(gözüne uyku almak) – köz şırımın aluv(az uyumak) – tuyak
serippey uyıktau(çok uyumak) gibi anlamları verir. Eş anlamlı deyimlerin başında, adeta, manaca üstün
olan kelimeler gelir. Mesela: renjüv(küsmek) – kamıgu(gamlı olmak) – naluv(kederlenmek) –
torıgu(dertlenmek) – kınjıluv(kırılmak) – jabıguv(üzülmek) – ökpelev(incinmek)vs. Bu kelimeler mana
bakımından benzer deyimlerin esasını belirleyen kelimeler olabilir: moynına su ketüv(boynuna su gitmek,
üzgün), jüzi sınık(kırılmış gibi), könili kulazuv(morali olmamak), janı keyüv(küsmek, üzülmek) gibi
deyimleri küsmek, incinmek, darılmak anlamlarını verir.
Semantik alakalı deyimler arasından “jolı boluv(şanslı olmak)” anlamına gelen birkaç Kazakça deyimleri
sıralıyoruz:
Auzının salımı bar – kısmeti var
Bagı aşıluv – kısmetli olmak,talihli
Bagı var – talihli
Basınan kün, ayagınan ay tuvuv- başına güneş, ayağına ay doğmak
Juldızı jogarı – yıldızı yüksek
Kayıgı jelge örlev – kayığı rüzgarda yükselmek
Mandayının ırısı bes eli – alnının kısmeti beş kat
Nur jauıv – nur yağmak
Onınan ay, solınan kün tuvuv – sağından ay, solundan güneş doğmak
Orayı kelüv – fırsat olmak
Sati tüsiv – zamanı gelmek
Tası örge domalav – taşı yükseklere çıkmak
Kazakça dili ve Türk dilinde deyimler arasında anlam bakımından ortak olan deyimler vardır. Her iki
dildeki, özellikle organ adı içeren deyimler arasında anlamca aynı olan deyimler yer almaktadır.
Köz tanıs “Göze aşina olan”, Köz körgen “Birbirini tanıyan, tanıdık kimseler”, Köz üyrendi “Vakıf
olmak” anlamlarındaki bu deyimler Türkiye Türkçesindeki “göz aşinalığı” (Birini zaman zaman görmekten
ileri gitmemiş olan tanıma)deyimleriyle anlam bakımından benzerlik göstermektedir.
Közinin astımen qaradı “Yüzüne bakmayarak başka bir yere bakmak”, Köz kıyığın saldı “Göz ucuyla
Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г.
46
bakmak”, Köz kıyığımen karadı “Bir kimsenin yüzüne bakmadan konuşmak” anlamlarındaki deyimler
Türkiye Türkçesindeki “göz ucuyla bakmak ~ göz kuyruğuyla bakmak” (Başını çevirmeden gözlerini
yana çevirerek bakmak, sezdirmeden bakmak) deyimleriyle anlam bakımından benzerlik göstermektedirler.
Köz jumdı “Göz yummak”, Közi taydı “Ölmek” anlamlarındaki deyim Türkiye Türkçesindeki gözü
sönmek ~ gözleri [gözü] kapanmak (a) Ölmek, b) Çok uykusu geldiğinden göz kapakları gevşeyip birbirine
yaklaşmak) deyimleriyle aynı anlamı taşımaktadır.
Közi tiydi “Nazar değmek” anlamındaki deyim Türkiye Türkçesindeki “göz [nazar] değmek ~göze
gelmek” (Uğursuzluk, kötülük getirdiğine inanılan kıskanç ya da hayran bakışlar dolayısıyla fena bir duruma
düşmek) deyimleriyle aynı anlamı taşımaktadır. “Göz değmek” uğursuzluk, kötülük getirdiğine inanılan
kıskanç veya hayran bakışlar dolayısıyla kötü bir duruma düşmek olayının gözdeki kötü bir ışık enerjisi
nedeniyle doğduğu bilinmektedir.
Betinde kan-söl jok deyimi Türkçedeki “Yüzü sapsarı kesilmek, yüzünde kan olmamak.”deyiminin
aynısıdır.
Anlamları aynı organ adları içeren deyimleri şöyle sıralayabiliriz:
Betine küye jaguv. Bir insanın yanlışlarını yüzüne vurarak o insanın değerini düşürmek.
Betine nur jügirüv. Yüzü nurlanmak, yüzü parlamak.
Jüz bermev. Yüz vememek, ilgi göstermemek.
Eki jüzdi. İki yüzlü, kişinin yüzüne bir türlü, arkasından bir türlü konuşmak.
Jüzi aşık. Sıcak kanlı, yüzü açık.
Jüzin avdaruv. Yüzünü başka tarafa çevirmek.
Jagı karısuv. Çenesi kenetlenmek, sesi çıkmamak, susmak.
Jagı soluv. Çenesi solmak, zayıflamak, incelmek.
Arıstan jürekti. Cesaretli, aslan yürekli.
Jüregi avzına kelüv. Yüregi ağzına gelmek.
Jüregin sızdatuv.Yüreği sızlamak, canı acımak.
Kabagın tüyüv. 1.Kızmak, hoşlanmamak, kaşlarını çatmak. 2. Korkutmak, dur işareti yapmak.
Kolı kıska. Eli dar, fakir, yoksul.
Bu deyimler Kazak ve Türk dilleri arasındaki ortak leksik bağların ispatını bir anlamda sağlamıştır.
Örnekler çoğaltılabilir. Bir dilde kullanılan söz varlıkları o dilin kendi derinliklerinden çıkan kullanımlardır.
Sonuç olarak, deyimler bir milletin söz yaratma kudretinden doğar. Kelimelerin izdivacıyla kaynaşıp
kalıplaşan her deyim, güzel ve hoş bir buluştur. Hayattaki her tecrübe, ince hayaller, güzel benzetmeler,
çeşitli mecazlı söyleyişler ve nice söz ustalıkları küçücük bir deyimin yapısı içinde parıldar.
Günümüz gençlerinin düşünceleri derin olmasına rağmen kelime hazinesi çok zayıftır. Bu yüzden yazılı
edebiyatın sadece katlanmış sayfalarında kalmakta olan deyimlerimizi, milli şuura sahip her vatandaşın güzel
ifadelerinde yerleşmiş olmalarını arzu ederiz. Milli mühürümüzü taşıyan ve dil varlıklarımız olan deyimler,
bizi kıvanç ve kaderde birbirimize bağlar.
1
Yakup Kavas, Açıklamalı Örnekli Deyimler ve Atasözleri Sözlüğü. - İstanbul,1991.
2
Smagulova G, Magınalas frazeologizmder sözdiği. - Almatı, 2001.
3
BalakayevM, Tomanov, E Janpeyisov, B.Manasbayev, Kazak Tilinin Stilistikası. - Almatı, 2005.
4
Kenesbayev İ, Kazak Tilinin Frazeologiyalık Sözdigi, Kazak SSR Gılım baspası. - Almatı, 1977.
5
Adıgüzel H, Deyim Hazinemiz. -İstanbul 1990.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж.
47
УДК 495.1:4И
Теляпова А.Г.
маг.фил., ст.преп. PhD докторант
ТЕРМИНЫ РОДСТВА В КАЗАХСКОМ И КИТАЙСКОМ ЯЗЫКАХ
Түйіндеме: Ұлттардың тарихи байланысын, тіпті тілдерінің туыстығына меңзейтін лингвистикалық
фактілердің жиынтығы, соның ішінде туыстық атауларға байланысты терминдер белгілі бір дәрежеде адамзат
мәдениетінің ұзақ жылдардағы дамуының нәтижесі және қоғамның әлеуметтік құрылымын айғақтайтын жүйе
болып табылады. Шетел тілін үйрету – ол тек грамматикалық құрылымдармен таныстыру немесе базалық
лексикалық бірліктерді жаттату ғана емес, сол халықтың мәдениетімен де жан-жақты таныстыру болмақ. Тіл –
мәдениеттің айнасы, сондықтан белгілі бір тілді үйренуші студент, оқытылатын тіл елінің мәдениетімен де
толықтай таныс болатыны сөзсіз. Қытай тілін үйрету барысында мәдениетаралық қарым-қатынас алдыңғы
орынға шығады. Сондықтан отбасында немесе жанұяда қолданылатын туыстық атауларын меңгерту тілді
үйретудегі негізгі мәселелердің бірі. Өйткені, қазақ үшін отбасы, бауыр, туыс ең алдыңғы орында тұратын өте
маңызды дүние.
Мақалада қазақ және қытай тілдеріндегі туыстық атауларын салыстыра отырып, олардың көне дәуірлердегі
этимологиясы жақсы сақталғандығын көруге болады. Екі елдің мәдениетінде де «қыз – жат жұрттық» ұғымы
сақталып, отбасындағы билік, барлық мәселені шешуге тек ер-азаматтар араласатындығы аңғарылады. Тек
қазақ, қытай тілінде ғана емес, көптеген халықта, славян, түркі халықтарында да әулеттік, отбасылық қарым-
қатынасты танып, түсінуде туыстық атаулар маңызды рөл атқарады. Сондықтан да бүгінге дейін тілдердің ұзақ
ғасырлық тарихын зерттеуде, тарихи-этнографиялық зерттеулер жүргізуде туыстық атауларға байланысты
туған термин сөздер зерттеушілер қызығушылығын тудырып келеді. «Туыстық» концептісінің өзі тілдің
әлемдік көрінісін суреттеуде айрықша орын алатындығы көптеген еңбектерде нақты талданып көрсетілген.
Тірек сөздер: туыстық атаулар термині, мәдениетаралық қарым-қатынас, қытай тілі, қазақ тілі.
Тірек сөздер: қытай тілі, қазақ тілі, мәдениетаралық қарым-қатынас, туыстық атаулар.
Aннотация: Система терминов родства, понимаемая как своего рода "совокупность лингвистических
фактов, свидетельствующих об исторических связях народов, с одной стороны, и о возможностях языка, с
другой"; результат длительного развития человеческой культуры и языка в целом и каждой национальной
культуры и языка в частности, представляет собой определенную систему, отражающую социальную структуру
общества. Терминология родственных отношений того или иного языка - это прежде всего выражение
языковой ментальности и своего языкового образа внутреннего мира человека. Не нужно доказывать, что сам
концепт "родства" в языковой картине мире, сама система обозначения родства у разных народов, в том числе и
у славянских, и у тюркских, представляют собой ценнейший источник для изучения форм родовых и брачно–
семейных отношений. Несмотря на более чем вековую историю исследования терминов родства, система
терминов родства различных языков остается объектом многочисленных историко-этнографических работ, так
как изучение терминов родства способствует более глубокому проникновению в суть социальных отношений
на том или ином этапе человеческого развития. В данной статье делается попытка сопоставления и выявления
сходств и различий терминов родства в двух разноструктурных языках. Современное состояние терминов
родства во многих языках представляет собой картину, в которой постепенно происходит изменение
тематического поля «родственные связи», и носят глобальный характер, которые отражаются во многих языках
развитых стран. Но основные наименования терминов родства сохранились. Таким образом, сравнивая
термины родства казахского и китайского языков, можно сказать, что этимологически во всех двух языках сох-
ранились следы древних представлений о семейных отношениях, когда невесты «входили» в новую семью из
ниоткуда. Следует отметить, что как в китайской культуре, так и в казахской культуре, более ярко проявляются
представления о том, что семья, семейное имя переходят по мужской линии, что дочери уходят из семьи после
замужества, становятся чужими для своих родителей, что родители жены тоже чужие, они отдали свою дочь в
новую семью и связь между ними стала второстепенной по сравнению с ее новой семьей, семьей мужа.
Ключевые слова: термины родства, номинация, межкультурная коммуникация, китайский язык, казахский
язык.
Abstract: The terminology system of cognates is defined on the one hand as a whole array of linguistic facts that
illustrate historical ties of nations. On the other hand, it displays a wide range of possibilities that a language
encompasses. Thus the terminology system of cognates is an outcome of a long-continued evolution of a general human
culture and language, and of every single language and culture as well, being a certain system that reflects the social
strata of a society. The terminology of relative ties of a particular language is firstly an illustration and essence of
mentality and language identity of a human being. It is not needed to prove that the concept of "kinship" itself, in the
language picture of the world , the system of denotation kinship itself among different nations , including Slavic and
Turkic, are the most valuable source for the study of kin and marriage relationships . Despite more than a century
history of research kinship terms, the system of kinship terms of different languages remains the object of different
Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Филология», №3 (49), 2014 г.
48
historical and ethnographic works, because the study of kinship terms promotes deeper penetration into the essence of
social relations in a particular stage of human development. This article presents an attempt to contrast the terminology
of cognates of two languages with various structures and find out similarities and differences.
Keywords: kinship terms, nomination, intercultural communication, Chinese, Kazakh language.
Изучение иностранного языка – это не только знакомство с грамматическими конструкциями и
заучивание наизусть определенного количества базовых лексических единиц, но и знакомство с
иноязычной культурой. Язык – это зеркало культуры, изучая иностранный язык, студент невольно
знакомится с культурой страны изучаемого языка. Кроме того, в течение всего учебного года
студенты сталкиваются с различными праздниками, народными традициями. В Казахстане знакомят-
ся с такими национальными праздниками как Наурыз, Курбан айт, и, конечно же, национальной
казахской кухней. Приезжая в Китай, студенты знакомятся с Праздником Весны или как его обычно
называют, Новым годом по лунному календарю, Праздником фонарей и т. д. Исследователи часто
берут для анализа явления, которые присутствуют в одной культуре и полностью отсутствуют в
другой, многие лексемы, понятия сразу становятся лакунами для другой культуры.
Существуют также празднования, связанные не с календарными датами, а с циклом жизни
человека. В жизни каждого человека существуют критические, переломные, рубежные точки. Таких
основных точек можно выделить три: рождение, свадьба и смерть. С каждой из них был связан
определенный – так называемый переходный ритуал, знаменующий собой переход человека в новый
бытийный (жизнь - не жизнь), возрастной (ребенок, молодой человек, женатый, соответственно –
полноправный человек, старик), а соответственно – социальный, общественный статус. В учебниках
по китайскому языку как иностранному, по казахскому языку и в практике межкультурной
коммуникации можно встретить либо упоминание, либо небольшой урок, посвященный праздно-
ванию дня рождения человека, в то время как свадьба и похороны остаются без какого-либо
упоминания. А ведь это одни из самых древних традиций в культуре каждого народа и одни из самых
устойчивых. Многие еще языческие элементы свадебного или похоронного обряда сейчас уже не
осознаются как таковые. Мы знаем множество примет, связанных с этими событиями, но не
осознаем, что этим поверьям несколько сот лет. Свадебный обряд имеет очень долгую историю, он
формировался на протяжении веков, накапливая в себя культурный опыт народа, он донес до наших
дней обычаи и верования, сложившиеся еще во времена язычества, символику наших далеких
предков мы используем и по сей день. Даже элементы современного свадебного одеяния имеют
многовековую историю. В результате свадебной церемонии из представителей двух семей
складывается новая семья, между членами новой семьи и семьями, в которых они выросли,
возникают новые родственные отношения, имеющие в языке особые наименования. И не нужно
доказывать, что сам концепт "родства" в языковой картине мире, сама система обозначения родства у
разных народов, в том числе и у славянских, и у тюркских, представляют собой ценнейший источник
для изучения форм родовых и брачно–семейных отношений. Семья как социальный институт
демонстрирует триединое отношение «супружество – родительство – родство» и обеспечивает
воспроизводство населения, преемственность семейных поколений, социализацию детей, поддержа-
ние существования членов семьи. Межкультурная семейная коммуникация обладает основными
признаками стандартного общения в монокультурной семье, вытекающими из специфики феномена
семьи как малой группы и социального института, и вместе с тем обладает рядом специфических
особенностей. Комбинация межличностного и группового общения, реализуемая через такие
переменные, как состав семьи, брачный возраст, пол брачующихся, количество сожительствующих
супругов и т. д., специфична в разных культурах и находит свое отражение на уровне языка, в
частности в сложной системе терминологии родства. Во многих культурах имеются наименования
нескольких степеней родства. Если у тюркских народов принято знать семь поколений, то у
некоторых народов, например, китайцам следует знать до девяти поколений своего рода. Отдельные
наименования имеют бабушка и дедушка по линии отца и по линии матери, старший и младший
братья, старшая и младшая сестры, невестки (жены старшего и младшего братьев), зятья (мужья
старшей и младшей сестер), внуки по линии сына и линии дочери и т.д. Всего учеными выделено 274
китайских терминов родства, причем и эта сложнейшая система существенно разнится в зависимости
от того, употребляются ли они в разговорной или письменной речи, в межличностном или групповом
семейном общении.
Семья для казаха понятие святое. Рождаясь и воспитываясь в семье, ребенок впитывает все, что
присуще этому дому. Повзрослев человек, создает семью и передает полученное им воспитание
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №3 (49), 2014 ж.
49
своим детям. Именно поэтому воспитанию детей в казахских семьях уделялось большое значение.
Особые взаимоотношения внутри членов семьи были выработаны вековыми традициями народа. Эти
традиции позволили казахскому народу пережить века и сохраниться как единому национальному
образованию.
«Бауырым» (букв. моя печень) так казахи называют родного человека. Казахи считают, что за
родственные чувства «отвечает» в организме человека именно печень. Именно оно якобы
«переживает» и болит за родственников.
«Аға» - это и родной и двоюродный старший брат и дядя.
Достарыңызбен бөлісу: |