Яков Гавердовский қазақтың кәдуілгі құқығы туралы («Жеті жарғы» жайлы алғашқы жазба дерек) (Қайрат Әлімжан, заңгер)
«Мұхамед заңы және сол заңының сахарада қаншалықты құрметтелетіні туралы
жүктеу/скачать 100,58 Kb.
|
Яков Гавердовский қаза
- Бұл бет үшін навигация:
- [қазақтар. - Қ.Ә.]
- [қазақ. - Қ.Ә.]
| «Мұхамед заңы және сол заңының сахарада қаншалықты құрметтелетіні туралы
Мұхамед жолына қайшы болса да, зираттары мен опат болғандарын қадір тұту бұл халықтың пұтқа табынушылық заманынан қалған ерекше бір қасиеті, дегенмен олар Мұхамед жолын түк білмесе де оны жанталасып ұстануға тырысады. Бұларға Бұхара мен Хиуадан бірнеше ғана молла Құран алып келіп тұрады және араб өлеңдерін бұрыс, бірақ өз қарақан бастарының пайдасына түсіндіруге тырысып бағады, өйткені моллалардың мақсаты күнәһардың күнәсі үшін Құдайдан кешірім алдыртқанына көбірек сыйлық иемденіп алу. Осы мақсатпен өз түсіндірмелерін олар жергілікті әдеттерге бейімдеп айтып, бұл халықтың жүрегінде туабіткен жамандықты одан бетер нығайтып отыр. Бұл жерде заң туралы басты түсініктері мына қысқаша жол-ережелерде көрініс табады: судың жоқтығынан құм пайдаланып күнделікті дәрет алу; уақтылы намазға жығылу; нәпақасын қару-құралмен табу; ылғи дырдумен күн кешіріп еріккендіктен пайда болған тілектердің жетегімен жүру; әл-қадарынша және шама-шарқынша көп қатын алу, бұны олар кейде сұмдық төтенше жағдайға жеткізеді; мәсіхшілдерді (христиандарды) олардың діндерінің жауы деп санап бөтен діндегілерді құлдық пен күңдікке салады. Ұстанып отырған пікірлері қаншалықты қайшылықты болса да қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.]бұны дұрыс деп санаса оны ешкім жоққа шығара алмайды, сол үшін моллалардың олардың ескі ырым-жораларының орындалуына кедергі келтіруге батылы жетпейді, өйткені олардың табиғи талап-тілектеріне қарсы келетін уағыздың сауабына жаза, кейде өлім жазасы да кесіледі. Бір де бір қырғыз [қазақ. - Қ.Ә.] не оқи, не жаза алмайды, Ресей шекарасында оларға арналған мектептер бекер ашылған; олар бұл жақсылықты өз пайдасына айналдыра алмай, тек оңай, еңбексіз ризық көру үшін шекара маңын мекен еткен. Олардың арасында тұратын, бастықтарымыз жіберіп жүрген біздің моллаларымыз [қазақтарға] еш қарсылық білдіре алмайды. Титтімдей наразы бола қалған қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.] үшін ештеңенің құны болмайды. Мұхамед заңы қырғыздарға[қазақтарға. - Қ.Ә.]жаулап алушылардың арқасында келді. Ақсақ Темір Константинополь [Ыстамбұл. - Қ.Ә.] жорығынан қайтып келісімен жаңа заңға қатысты ел қорқынышын сейілтеді. Көп қатын алудан және өлімнен кейін тек тамақ жеп ойын-сауықпен айналысудан дәмелі қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.] жаңа заң қабылдайды, алайда олар бұл діннің орындаушылары дегеннен гөрі, еліктеушілері дегеніміз жөн. Намазға ойламай жығыла береді, кейбіреулері күніге сыйынғанда жол-ережелерді түк сақтамайды және намаздарын уақытында оқымайды, екі рет тізерлеп отырады да екі рет маңдайларын жерге тигізіп, бастарындағы тақияларын дұрыстап, беттері мен сақалдарын сипалайды, осымен намаздарын бітіреді. Дін жоралғысының талабына қарамастан дәрет алғанда өте сирек болмаса ешқашан сумен жуынбайды деуге болады, бұның негізгі себебі еріншектік, топырақпен, Құранда айтылғандай, сүртініп осымен ғана қанағаттанып жүр, өлең не намаз сөздерін дерлік білмейді». Қазақтардың ислам дінін қаншалықты ұстағаны туралы Гавердовскийдің жазғанын, әлбетте, сын көзбен түсінуіміз керек. Біріншіден, атап айтарлық жайт, автор қазақтарды дұрыс сынағанымен біраз нәрсені әсірелеп көрсетіп, бағалап отырғаны анық. Мәселен, бір де бір қазақ не оқи, не жаза білмейді деп жазғаны, әрине, жаңсақ пікір. Мүмкін, саяхатшы сондай сауатты адамдарды Қазақ даласында көптеп кездестірмегендіктен жазып қойған, бірақ бір де бір кісі не жаза, не оқи білмейді дегенге сену қиын. Оның үстіне, автор кейбір мәселелер жөнінде бұрыс пікірін де білдіріп отыр. Мысалы, дәрет алғанда судың орнына топырақ пайдалануды дін жоралғысын бұзу дегені қате болса керек деп ойлаймын. Қазақ даласының жағдайында, яғни су тапшы болғанда, бұндай амалды ислам дінінің қағидаттарын бұзу дегені теріс түсінік екені анық. Яғни, автордың жазғанын оқығанда іс жүзіндегі факті мен жазушының пікірін ажыратып, болған жағдайды анықтап бағалау керек. «Кабанов киргизцы бьют [на охоте. - Қ.Ә.] более для уменьшения вреда их скотине. Впрочем, они их не едят, почитают по закону магометанскому за грех».[15] «Қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.] аңшылыққа шығып қабандарды көбінесе малдарына зияндарын азайту мақсатымен өлтіреді. Дегенмен, олар қабанның етін жемейді, өйткені бұны Мұхамед заңы бойынша күнә деп санайды». Демек, бұл жазудан қазақтар ислам діні ережелерін мейлінше сақтауға тырысқан деп қорытындылауға болады. жүктеу/скачать 100,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|