Яков Гавердовский қазақтың кәдуілгі құқығы туралы («Жеті жарғы» жайлы алғашқы жазба дерек) (Қайрат Әлімжан, заңгер)
«…Олжа табуға бармақшыларға билердің беретін батасы туралы
жүктеу/скачать 100,58 Kb.
|
| «…Олжа табуға бармақшыларға билердің беретін батасы туралы
Олжа табуға немесе аламанға аттанатын қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.] өздері сыйлайтын басшылары (старшындары) мен билерінен бата-тілек сұрайды. Басшылар (старшындар) мен билер бұл аттанысты дұрыс деп қарамаса да, өз қырғыздарынан [қазақтарынан. - Қ.Ә.] айрылудан қауіптеніп, қарсыласуға батпайды, өйткені азғантай келіспеушілік пайда болса олар басшыларынан (старшындарынан) кетіп, қарсы жаққа қосылып бұндай қылықтарымен алғашқылардың билігін әлсіретеді. Бата-тілек бергенде бәрі алқа қотан отырып бастықтары қолдарын көтеріп, аттанатындарға олжалы қайтуға Құдайдың қолдауын сұрап батасын айтады, бұдан кейін бәрі беттерін қолдарымен сипап Құдайдың атымен «Алла!», «Алла!» деп айқайлап тарап кете береді.[19]* Аламан сәтті өтсе қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.] олжаның бір бөлігін батасын берген басшыға (старшынға) не биге береді, содан кейін бүкіл румен де бөліседі. Осындай тәртіппен олар барымтаға және басқа да шаруамен саудаға және де шекараға ел-жұрт мәселелерімен аттанып шығады…». Осы ережелердің ішінде дәстүрлі қазақ қоғамының ең маңызды қағидаттарының бірі анық көрсетілген. Бұл қағидат бойынша, әр қазақтың өз басшысынан әр кезде өз еркімен көшіп кету құқығы болған. Яғни, басшысы басынып әділетсіздікке барса не басқа бір арамдық жасаса, бұған көнгісі келмейтін әрбір қарапайым қазақ басқа жерге кетіп, басқа басшыға қосылуға ерікті болған. Осыған байланысты басшылар өз қарамағындағы адамдарына дұрыс қарауға тырысқан. «…Барантою называют здесь мщение, которое наносят киргизцы на пограничных жителей, а сии - на киргизцев. Обычай сей с давнего времени господствует. Он возродил непримиримую и беспрерывную вражду, так что, наконец, удовлетворение сего роду преобразилось в народное право. При нападении для баранты часто страдают невинные, иногда за 300 верст кочующие от линии. Башкирцы и киргизцы более всех других делают между собою сии хищничества. Они не только грабят имение и угоняют скот, но убивают жен и малолетних детей. Баранты сии наносят великое зло для безопасности российских пределов и промышленности, и даже для спокойствия киргизских орд…».[20] «…Барымта деп бұл жерде қырғыздардың [қазақтардың. - Қ.Ә.] шекаралық тұрғындардан және сол тұрғындардың қырғыздардан [қазақтардан. - Қ.Ә.] еселерін алуын атайды. Бұл әдет-ғұрып бұрынғы заманнан басшылықка алынып жүр. Ымырасыз және үздіксіз қастықты қалпына келтіріп ақыр соңында бұл амал халық құқығына айналды. Барымта кезінде еш кінәсі жоқ адамдар, кейде әскери бекіністер шебінен 300 шақырым қашықтықта көшіп жүретіндер жиі зардап шегеді. Басқаларға қарағанда башқұрттар мен қырғыздар [қазақтар. - Қ.Ә.] өзара осы жыртқыш аламандарға көбірек шығады. Олар мүлік тонау және мал айдаумен ғана шектелмей, қатындар мен жап-жас балаларды аямай өлтіреді. Барымта деген Ресей аумағының қауіпсіздігіне зор нұқсан келтіріп қана қоймай, одан қырғыз [қазақ. - Қ.Ә.] ордаларының тыныштығы да үлкен зиян шегіп отыр.». жүктеу/скачать 100,58 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|