«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ

 

93 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

Егер  шарт  бойынша  сақтанушы  болып  табылмайтын  сақтандырылган  адамға 

белгілі бір міндеттер жҥктелетін болса, сақтанушы осы себепке байланысты (осы шартты 

жасауга) сақтандырылған адамның келісімін алуы тиіс. 

Сақтанушыга  ҥшінші  тҧлғаны  сақтандыру  міндеті  жҥктелген  жағдайда,  аталған 

тҧлға  сақтанушыдан  бҧл  міндеттің  орындалуы  туралы  есеп  талап  етуге,  ал  заң 

актілерінде кӛзделген жағдайларда   оның сактандырылган адам болып табылатындығын 

дәлелдейтін қҧжатты алуга қҧқылы (Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 

815-6. 4-тармагы). Сактандырылган адамга оның статусын білдіретін кҥжат берілетініне 

берілмейтініне  тәуелсіз,  сақтандыру  қҧқықтық  қатынастарында  сақтандырылган 

адамның  жеке  басы  тҧлғалардың  анықталмаган  (белгісіз)  қатарын  сақтандыруды 

қоспаганда) әрқашан нақты анықталган болып келеді. 

Сақтанушы  ҥшінші  адамды  сақтандыру  жӛніндегі  ӛз  міндетін  орындамаган 

немесе  дҧрыс  орындамаған  жағдайда,  бҧл  тҧлға  ӛзінің  сақтандырылмағаны  жӛнінде 

біліп,  сот  тәртібімен  сақтандыру  міндеті  заңмен  жҥктелген  тҧлгага  оны  сақтандыруды 

талап етуге қҧқылы. 

Ҥшінші  тҧлғаларды  сақтандыру  жӛнінде  міндеттеменің  ӛз  еркімен  орындалуы 

бҧдан  бӛлек,  осы  міндеттеме  орындалмай  калганда  орын  алуы  мҥмкін  қолайсыз 

жағдайлардың  пайда  болуын  келтірмеу  кажеттілігімен  қамтамасыз  етілуі  мҥмкін. 

Ҥшінші тҥлганы сақтандыру бойынша оган жҥктелген міндеттемені орындамаган немесе 

заңды  актілерімен  қарастырылган  ереже-лермен  салыстырганда  сактандырылган 

адамның  жагдайын  на-шарлататын  жагдайлардың  негізінде  шарт  жасаган  тҥлга 

сақтандыру  жағдайы  ретінде  қарастырылған  оқиғаның  болуы  себе-бінен  ӛзі 

жуапкершілікті  кӛтеретін  (зиянды  ӛтейтін)  болады.  Жауапкершіліктің  мӛлшері 

сақтандыру  тиісті  жҥргізілгенде  тӛле-нетін  сақтандыру  тӛлемінің  кӛлеміне  сәйкес 

болады. 

            Кәмелетке  толмаған  азамат  сақтандырылған  болып  табылатын  жағдайда  оның 

қҧқыктарын  жҥзеге асыру тәртібі, олардың қҧқықтарын және қорғалатын мҥдделерін заң 

бойынша ӛкілдік ету нормаларына сҥйенеді. 

Жалпы 

ережеге 

байланысты 

сақтандырылған 

адам 

шарт 

бойынша 

міндеттемелерді 

орындамайды, 

олар 

сақтанушыға 

жҥктеледі 

(Қазакстан 

Республикасының Азаматтық кодексінің 815-6. 6-тармағы) Сақтанушы ҥшінші тҧлғаны 

сақтандыруға  байланысты  шығындарды    ӛтеуге    міндетті.  Сонымен  қатар,  егер 

сақтанушы  сақтандырылған  адам  болып  табылмаса,  ҥшінші  сақтан-дырылған  тҧлға 

пайда алушы болып келеді. Бірақ, сақтанушымен және сақтандырылған тҧлғамен қатар 

шарттың бір тарапында пайда алушы бӛлек тҧлға да қатысуы мҥмкін және ол сақтандыру 

жағдайы орын алса сақтандыру тӛлемін алуға қҧқылы болады. 

Жалпы  ережелерге  байланысты  ол  сақтандырылған  адамның  жазбаша  келісімі 

бойынша  тағайындалады.  Пайда  алушы  болып  сақтандырылған  адамның  кэмелетке 

толмаған  балалары,  оның  баска  да  еңбекке  жарамсыз  асырауындағы  тҧлғалар  келуі 

мҥмкін,  мысалы  оның  кәсіби  қызметі  жоғары  дәрежедегі  тәуекелмен  байланысты 

тҧлғаның  ӛмірі  сақтандырылатын  болса.  Кәмелетке  толмаған  пайда  алушының  да, 

қҧқықтары оның заңды ӛкілдерімен жҥзеге асырылады. 

Кәсіпкерлік  тәуекелді  сақтандыру  шарты  бойынша  пайда  алушы  ретінде  тек 

сақтанушы  бола  алады,  ол  сонымен  бірге  бір  уақытта  сақтандырылған  адам  болуы  да 

қажет.  Азаматтық-қҧқықтык  жауапкершілікті  сақтандырған  кездерде  пайда  алушылар 

болып  сақтанушы  олардың  алдында  жауапкершілікті  кӛтеретін  тҧлғалар,  яғни 

сақтанушының  әрекеттерімен  оларға  зиян  келтірілетін  тҧлғалар  келеді.  Осы  ереже 

шартта  пайда  алушы  болып  сақтанушының  ӛзі  немесе  басқа  тҧлға  аталғанына,  ия 

болмаса пайда алушы кӛрсетілмегеніне қарамастан қолданылады. Егер сақтандырылған 

адамның  қайтыс  болуы  сақтандыру  жағдайы  болса,  бірак  шартта  пайда  алушылар 

 

94 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

кӛрсетілмесе, олардың ретінде сактандырылған адамның мҧрагерлері қарастырылады. 

Пайда  алушы  сақтандыру  жағдайы  орын  алған  кезде  тікелей  сақтандырушыға 

сақтандыру шартында кӛзделген сақтандыру тӛлемін тӛлеу туралы талап қоюға қҧқылы. 

Сонымен  қатар,  пайда  алушыға  сақтандыру  шартын  орындауға  байланысты 

міндеттемелер жҥктелуі мҥмкін емес, оларды мҧндай жағдайларда сақтанушы аткарады 

(Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 816-6. 9-тармақ). 

Азаматтық кодексте сақтанушының тарапы жағынан қҧқықтық мирасқорлық және 

сактандырылған  адам  немесе  пайда  алушының  орнына  басқа  тҧлғаны  тағайындаудың 

тәртібі  тікелей  реттелген.  Сақтандырушының  тарапы  жағынан  қҧқықтық  ми-расқорлық 

азаматтық  қҧқықтағы  универсалдық  (әмбебап)  және  сингулярлық  қҧқықтық 

мирасқорлыктың жалпы ережелеріне сәйкес орын алады. 

Мҥлікті  сақтандыру  шартын  жасасқан  сақтанушы  қайтыс  болған  жағдайда 

сақтанушының қҧқықтары мен міндеттері мҧрагерлік тәртібімен осы мҥлікті қабылдаган 

адамга ауысады. Сонымен, сақтанушыны тарапынан универсалдық (әмбебап) қҧқыктық 

мираскорлық  сақтандыру  шартының  шеңберінде  жалпы  ережелер  бойынша  жҥзеге 

асады. 

Сингулярлық  қҧқықтық  мирасқорлық  тәртібі  бойынша  сақтанушының  қҧқыктары  мен 

міндеттемелерінің  ауысуы  ерекшеленеді.  Егер  баска  тҧлғаға  алғашқы  сақтанушының 

мҥлкісіне меншік қҥкықтары (немесе ӛзге де заттык кҥкықтары) ауысса, мҧндай тҧлғаға 

сақтандыру шарты бойынша қҧқықтар мен міндеттемелердің ауысуы сақтандырушының 

келісімімен  жіберіледі,  ал  жалпы  ережелер  бойынша  талапқа  ету  қҧқығын  беру 

борышкердің  келісімін  талап  етпейді.  Сақтандырушының  келісімінсіз  сингулярлық 

қҧқықтык мирасқорлықка жол беру жеке сақтандыру жӛніндегі бӛлек заңды актілерімен 

немесе шарттың ӛзімен қарастырылуы мҥмкін. 

Жеке  сақтандыру  шартын  сақтандырылған  адамның  пайдасына  жасаған 

сақтанушы  қайтыс  болған  жағдайда,  осы  шартта  айкындалған  қҧқыктар  мен  міндеттер 

сақтандырылган  тҧлғаға  оның  келісімімен  ауысады.  Шарт  бойынша  міндеттерді 

орындауға қарасты тҧлғаның қабілеттілігі есепке алынады. Сақтандыру шарты бойынша 

міндеттерді  сақтандырылған  адамның  орындауы  мҥмкін  болмаған  жағдайда,  оның 

қҧқықтары  мен  міндеттері  заң  актілеріне  сәйкес  оның  қҧқықтарын  және  заңды 

мҥдделерін қорғау бойынша міндеттерді жҥзеге асырушы тҧлғаларға ауысуы мҥмкін. 

Заңды  тҧлға  болып  есептелетін  сактанушыға  қҧқықтық  мирасқорлық  жӛнінде 

ереже айрықша кӛрсетілген. Оның универсалдық қҧқықтық мирасқорын анықтау жалпы 

ережелермен  жҥргізіледі.  (заңды  тҧлғаны  қайта  қҥру  орын  алса),  ал  сақтандырудың 

қҧқықтық  қатынастарына  қҧқықтық  мираскорды  жіберу  жӛніндегі  сҧрақты  шешу 

сақтандырушының  келісімін  алумен  байланысты  (Қазақстан  Республикасының 

Азаматтық кодексінің 863 б. 3-тармақ). 

Қорыта  келе,  сақтандыру  ҧйымы  ретінде  тіркелген  және  сақтандыру  қызметін 

жҥзеге  асыру  қҥкығына  лицензиясы  бар  заңды  тҥлға  ғана  сақтандырушы  бола  алады. 

Занды  тҧлғаның  немесе  азаматтың  кез-келген  мҥддесі  сақтандыру  объектісі  болып 

табылады.  Мҥліктік  сақтандыруда  мҥлік  және  мҥлікке  қатысты  заттар  сақтандыру 

объектісі  болып  есептеледі.  Жеке  сақтандырудың  объектісі  болып  адамның  ӛмірі, 

денсаулығы, еңбек қабілеттілігі танылады. 

 

ҼДЕБИЕТТЕР: 

1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі //АЖ  ПАРАГРАФ 

2. Бланд Д.А. Страхование: принципы и практика. – М., 2000.- 45 с. 

3.  Актуальные  вопросы  коммерческого  законодательства  в  РК  и  практика 

его применения: страхование. Высшая школа «Әділет». - Алматы, 1997.- 260 с. 

 

 

95 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

ӘОЖ 374 

 

ОҚУ ОРЫНДАРДА АРАЛАС ХОР ҮЙІРМЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ  

ЖОЛДАРЫ 

 

Бокашева А.К. 

К.Байсеитов атындағы музыка колледжі, Талдықорған қаласы,aimankopes@mail.ru 

Абельбаева Г.Н. 

№14 мектеп-гимназиясы, Талдықорған қаласы, goha545@mail.ru 

 

 Болашақ музыка пәнiнiң мұғалiмi жоғары оқу орнының  хор үйiрмесiнiң жұмысын 

дұрыс  жолға  қойып,  студенттерге  ән-хор  үндiлiгiнiң  элементтерiн  және  хор  айту 

дағдыларын  ойдағыдай  үйрете  алатын  дәрежеге  жетуi  үшiн  алдымен  өзi  хормен  жұмыс 

iстеудiң әдiс-тәсiлдерiн жақсы меңгерiп шығуы тиiс.  

Оқу  орындарда  хор  үйiрмесiн  құрып,  онымен  жұмыс  жасау  тақырыбына  көптеген 

хор  өнерінің  шебер  педагог-дирижерлары,  мектептегi  тәжiрибелi  музыка  пәнiнiң 

мұғалiмдерi ғылыми-тәжiрибелiк ой қозғаған. Кезiндегi Кеңес одағының аумағындағы хор 

мамандары П.Г.Чесноков, Г.А. Дмитриевский, А.А. Егоров, К.Б. Птица, В.Г. Соколов, С.В. 

Попов т.б. хор өнepiнiң теориясы мен тәжiрибесi туралы көптеген еңбектер жазды [1].  

Сонымен  қатар,  О.А.  Апраксина,  В.Т.  Шацкая,  К.П.  Виноградов,  Е.М.  Малинина, 

Т.И.  Овчинникова,  Н.Л.  Гродзенская  т.б.  да  еңбектерiнде  хор  өнepiнiң  теориялық, 

тәжiрибелiк жұмыстарының ұйымдастыруы және қалыптастыруы қамтылған.  

Қазақстан  Республикасының  ұлттық  хор  өнepiнe  еңбектерiн  apнaғaн  дирижер-

ұстаздар, ғалым-педагогтар да баршылық. Олар: Д.Д. Мацуцин, Б.В. Лебедев, Л.А. Хамиди, 

Б.  Байқадамов,  В.С.  Пирогова,  А.В.  Молодов,  Г.  Ахметова,  Ғ.  Ахметова,  С.  Өтебаева,  А. 

Мамизеров,  Г.  Қарамолдаева,  Ш.  Құлманова  т.б.  олардың  еңбектерiнде  де  хор  өнерінің 

теориялық және тәжiрибелiк мәселелерi қамтылған.  

Қазiргi  жағдайда,  көптеген  оқулық,  oқy-әдiстемелiк  құралдар  орыс  тілінде 

жазылғандықтан, ал мектептерде және жоғары оқу орындарда қазақ сынып оқушыларынан, 

студенттерінен хор ұжымын ұйымдастырып, оны қалыптастыру мәселелерін шешуде қазақ 

тілінде теориялық еңбектiң аздығын ескертiп, осы жұмысымызды жазуды ұйғардық.  

Музыка  өнepiнiң  кәсiби  түрлерiнiң  бiрi  -  хор  өнepi.  Хор  өнepiнiң  жалпы  халыққа, 

жас  ұрпаққа  өзiнiң  бiлiмдiлiк  және  көркемдiлiгiмен,  ұжымдық  рухымен  маңызды.  Хор 

өнерiнiң  хорменен  орындаушылардың  эстетикалық  мәдениетiн  көтерiп,  талғамын, 

шеберлiгiн шыңдап, дарыны мен қабiлетiн дамытудағы алатын орны ерекше.  

Хормен  ән  айту  дәстүрi  сонау  көне  заманнан  бастап  бiздiң  дәуiрiмiзге  дейiн  қай 

халықтың  болмасын  өмipiмeн,  тұрмыс-салтымен,  сол  заманның  ағымымен  байланысты. 

Әуен  мен  өлең  сөздерiн  бiр  көркемдiк-идеялық  табиғи  apнaғa  бiрлестiрiп,  адамның  iшкi 

жан-дүниесіне  әсер  ету  арқылы  рухани  күш  алуына  ықпал  ететін  хор  өнері  ғасырлық 

мәдениетіміздің көркемдiк үлгiсi, сол заманның тарихи шежiресi, бүгiнгi күннің жаршысы, 

халққа этикалық-эстетикалық тәрбие берудегi құралы болып табылады.  

Педагогикалық,  философиялық,  психологиялық  тұрғыдан  қарастырғанда  хор 

үйiрмесiн құру - ең алдымен жеке тұлғаны ұжымда тәрбиелеу деп түciнyгe болады.  

Студенттер  ұжымын  ұйымдастыру  мәселесі  отандық  педагогика  ғылымында  үлкен 

орын  алады.  Осы  салада  Ресей  педагогтарының  -  Н.К.  Крупская,  В.Т.  Шацкая,  А.С. 

Макаренко т.б. еңбектерi елеулі роль атқарады.  

Ұжымдық жұмыстың даму идеясы В.А. Сухомлинскийдiң педагогика-лық жүйесiнде 

көpiнic  тапты.  Соңғы  жылдары  педагогикалық  ұжымның  дамуы  мен  қызметінің  ішкі 

механизмін  ашуға  арналған  Н.С.  Дежиннова,  В.А.  Кераковский,  Л.И.  Новикова,  Р.Х. 

Жакупов т.б. еңбектерi жарияланды.  

Ұжымдық  рухта  тәрбиелеу  педагогикалық  тәрбие  мақсатындағы  негізгі  принцип. 

Бұл мaқcaтқa жетудiң жолдары мен формалары ұжымға байланысты.  

А.С. Макаренко «Балаға деген бiрыңғай ықпал жоқ жерде ешқандай тәрбие процессi 

болуы  мүмкін  емес»  деген.  А.С.  Макаренконың  ұжым  туралы  тағылымы  ұжымды  сатылы 

қалыптастырудың  технологиясынан  тұрады.  Ол  ұжымның  өмip  сүру  заңын  былай 

 

96 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

түсiндiредi:  қозғалыс  -  ұжымның  өмip  сүру  формасы:  тоқтay  -  оның  жойылу  формасы. 

Әйгiлi педагог ұжымның даму принциптерiн анықтады:  

- ашықтық;  

- жауапкерлі тәуелдік;  

- перспективалық;  

- бiрлiктi әрекет.  

Ұжым  болу  үшiн,  топ  сапалы  жiктелу  жолынан  өтyi  қажет.  Осы  жолда  А.С. 

Макаренко бiрнеше сатыларды белгiледi.  

Бiрiншi саты - ұжымның құрылуы (алғашқы бiрiгу сатысы)  

Екiншi саты - белсендiлердiң ықпалы арта түceтiн кезең. 

Үшiншi саты - ұжымның кемелденуi.  

Хор ұжымының негiзгi бағыты – оқушыларға және студенттерге эстетикалық тәрбие 

беру.  

Эстетикалық  тәрбие  тұрғыда  әсемдiк  сезiмiн  дамытады.  Адам  әсемдiктi  сезiнуден, 

өз  өмipiн  сұлулық  заңымен құруға ұмтылады. Эстетикалық  тәрбие  адамгершiлiк, ақыл-ой, 

еңбек  тәрбиесiмен  тығыз  байланысты.  Адамгершiлiк  қасиетi  қалыпсауда  эстетикалық 

тәрбиенiң  маңызы  зор.  Әсемдiк  рахаты  әр  адамды  жақсылыққа,  ұжымшылыққа,  адал 

еңбекке жетелейдi.  

Эстетиканың тамыры  негiзiнен антикалық Грекия  елiнен шыққаны  мәлiм. Мысалы, 

Аристотель «Катарсис» деген ұғымында өнер туындылары кейiпкерлерiнiң iшкi дүниесiнiң 

қозғалысын  сезiне  отырып,  өз  iшкi  дүниеңдi  тазартуға  болатынын  айтқан.  Платон  өз 

еңбектерiн  оқушыларына  түсiндiрген  кезде  оларды  бiр  шеңберге  отырғызып  трактаттарын 

әндете үйреткен [2]. 

Heмic  философтары  Кант  пен  Гегель  эстетикалық  ойларын  алға  дамытып  отырған. 

Дүние  жүзi  мәдениетi  мен  ғылымының  негiзiн  салушы  ғұлама  ойшыл-философ  әл 

Фарабидiң  еңбектерiнде  эстетика  проблемалары  үлкен орын алған, әсіресе  музыка  зерттеу 

саласында оның әр алуан шығармаларымен қатар «Музыка туралы үлкен кiтап» атты iргелi 

еңбегi  музыка  ғылымының  мәселесiне  ғaнa  арналмай  музыканың  жағымды  әcepiн,  жан-

жақты дәлелдеп, оның тәрбиелiк мәнi зор eкeнiн баса айтады.  

Ұлы  ақынымыз  Абай  Құнанбаевтың  эстетикалық  тәрбиеге  қосатын  үлесi  өте  зор. 

Оның  педагогикалық,  философиялық  ойлары,  iлiмi,  мәдениетi  жастарды  тәрбиелеудiң 

жолдарын  көрсеттi.  Абай  шығармаларының  өзi  эстетикалық  тәрбиенiң  шыңы  десек  артық 

емес, мысалы, көптеген өлеңдерi, тамаша әндердің шығуына әсер еткен.  

Сонымен,  музыканың  тәрбиелiк  мәнінің  зор  екендігін  көптеген  философтар, 

педагог-ғалымдармен  қатар  атақты  музыканттар  да  әрқашан  айтып  келген.  В.А. 

Сухомлинский  бұл  жөнiнде:  «Жас  адамның  жүрегiне  iзгi  әсер  қалдыратын  көптеген 

тәрбиелiк  құралдардың  iшiнде  музыканың  алатын  орны  зор.  Егер  гимнастика  адамның 

дүниесiн түзесе, ал музыка оның жанын түзейдi» - деп атап көрсеткен.  

Хор  мен  ән  айту  өнepi  ертеде  Египетте,  Грекияда,  Вавилонда,  Индияда  да  жақсы 

дамығандығы  тарихи  ескерткiштер  арқылы  дәлелдендi.  Хор  мәдениетi  сөз  жоқ,  халықтың 

әл-ауқатымен,  тұрмыс  дәрежесiмен  тiкелей  байланыста  дамиды.  Қоғамның  рухани  өмipi 

байыған  сайын  хор  тек  тұрмыс,  салт,  еңбек  процесiне  ғана  емес,  саяси  өмiрден  де  белгiлi 

орын алып, тәрбиелiк-ұйымдастырушылық мәнге ие болған.  

Хор өнepi мыңдаған адамдардың басын бiрiктiрiп, оларды ортақ мақсатқа бiр кiсiдей 

жұмылдыра  алатын  қабiлетiн,  яғни  қoғaмдық  ұйымдастырушылық  күшiн  он  сегiзiншi 

ғасырдың аяғында ұлы француз революциясы кезiнде айқын көрсеттi. 

Хор  өнepiнiң  бұқара  арасына  кең  таралуы  Франция,  Германия,  Чехия,  Польша, 

Болгария  сияқты  көптеген  Еуропа  елдерінде  ұлт-азаттық  қозғалысының  дамуымен,  бұл 

елдерде ұлттық мәдениеттің қалыптаса бастауымен тығыз байланысты болуы.  

Әншiлiк  өнepiмeн  атағы  шыққан  Англия,  Германия  және  Италияда  көптеген  хор 

ұжымдары болды. Әcipece Англияда музыкалық тәрбиеге, оның iшiнде хор мәдениетiне көп 

көңiл бөлiнiп, көп дауысты хорды айта бiлу тәрбиелiктiң негiзгi белгiсi деп есептелiнген.  

ХҮІІ  -  ХҮІІІ  ғасырларда  Батыс  елдерiнде  хор  айтудың  жаңа  формасы  -  дiни 

концерттер пайда болды. Хор мәдениетi тарихына түбегейлi өзгерiстер мен сүбелi жаңалық 

әкелген  құбылыс  -  ол  ағылшын  мен  нeмicтiң  ұлы  композиторлары  Г.Ф.  Гендельдiң 

монументтiк  ораториялары  және  И.С.  Бахтың  қаламынан  шыққан  канттар,  пассиондар, 

 

97 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

мессалар  және  мотеттерi  едi.  Алайда  шiркеуге  бағынышты  өнер  стильдік  және 

орындаушылық  тұрғысынан  жоғары  жетістіктерге  ие  болғанымен,  шiркеу  басшыларының 

дiни, кертартпа көзқарастары реалистiк және адамзаттық рухтағы шығармалардың жазылуы 

мен  орындалуын  тежеп,  oғaн  барынша  кедергi  жасап  отырды.  Соның  салдарынан  шiркеу 

хорлары толығынан халық мүддесі үшін қызмет атқара алмады.  

XVIІІ-XIX ғасырларда хор мәдениетi орыстың Новгород, Владимир, Суздаль, Псков, 

Рязань,  Чернигов  қалаларында  өте  күштi  дамыды.  Бiр  орталыққа  бағынған  орыс 

мемлекетiнiң  құрылуына  байланысты  хор  өнepiнiң  орталығы  кейiн  Мәскеу  қаласына 

ауысты.  

Осы  кездерде  граф  Шереметьевтiң,  Голициннiң,  Архангельскийдiң,  Юховтың 

жекеменшiк хорлары орындаушылық шеберлiктерiмен тарихта қалды.  

Революциядан  кейiнгi  жылдарда  хор  өнepi  өте  дамып  көптеген  жаңа  коллективтер 

ұйымдастырылып,  жаңа  орындаушылық  жанрлар  пайда  болып,  олардың  халықты  жаңа 

саяси ағым жүйесінің азаматтары етіп тәрбиеленуiне ықпалын тигiздi.  

Қазақстанда  хор  өнерiнiң  пайда  болуы  алғаш  музыка  театрының  ашылуымен 

байланысты.  1935  жылы  Қазақтың  Мемлекеттiк  филармониясы  ашылып,  онда  хор  ұжымы 

ұйымдастырылды.  Ұжымды  алдымен  Д.  Мацуцин,  соңынан  Б.  Лебедев  басқарды.  Осы 

хордың  негiзiнде  1937  жылы  Республикамыздың  Мемлекеттiк  хоры  ұйымдастырылды.  Ал 

1939 жылы бұл ұжым Қазақтың Мемлекеттiк хор капелласы болып қайта құрылды. Әр кезде 

бұл  ұжымды  Л.  Хамиди,  Б.  Байқадамов,  Б.  Орлов,  В.  Пирогова,  Г.  Ахметова,  А.  Молодов 

басқарды. Бұл ұжым халықтың мәдениетiн көтеруде көп көмeгiн тигiздi.  

Қазiр  республикамызда  көптеген  хор  ұжымдары  бар,  соның  iшiнде  жоғарғы  оқу 

орындары мен мектеп хорларын aтaуғa болады.  

Хор  ұжымының  тәрбиелiк  мәнін  ашу  тарихи  жоғары  оқу  орындарда  аудиториядан 

тыс  жұмыстарда,  аралас  хор    үйірмесін  ұйымдастарудағы  негiзгi  теориялық  бағыт,  бағдар 

деп  тұжырымдап  жоғары  оқу  орындарда  аудиториядан  тыс  жұмыстарда,  аралас  хор  

үйірмесін ұйымдастыру  жолдарын тараудың келесi параграфында айтамыз [3]. 

Хор  ұжымының  мaқcaт-мiндеттерiн,  құрылy  принциптерiн  хормен  жұмыс  жасау 

кезiндегi оқy-тәрбие процесi ретiндегi заңдылықтарын, музыкалық шығармалырды үйрету, 

орындау  ерекшелiктерiн  зерделеу  студенттерді  хор  ұжымында  тәрбиелеудiң  келесi 

кезеңдерiн анықтауғa мүмкiндiк бередi;  

-  студенттерге  хормен  орындалатын  шығармаларды,  хормен  ән  салу  техникасы 

жөнiндегi теориялық, практикалық бiлiм, бiлiктердi меңгерту: 

 - хор шығармаларын тыңдау нәтижесiндегi әсерленгiштiк;  

- хор шығармаларына эстетикалық баға бере бiлушiлiк;  

- хормен қосылып ән салу дағдыларын меңгерту;  

- студенттердің хорымен ән салуға, хор өнepiнe деген қызығушылықтың қажеттігін 

туғызу. 

Хормен ән салу техникасының жетiлуi әр оқушының әншiлiк мәдениетiне, сондай aқ 

хор  ұжымының  барлық  мүшелерiнiң  вокалды-хор  дағдыларының  қажеттi  деңгейде 

дамуымен  анықталады.  Хормен  ән  салу  техникасының  ерекшелiктерiн  түciну,  оның 

мазмұнды, нақтылы бiр iшкi байланыстағы сатылы немесе бiр мезгiлде жүзеге асырылатын 

көп  аспектiлi  вокалды-хор  дағдыларын  қалыптастыру  және  тәлiм-тәрбиелiк  жұмыстардың 

жүзге асырылып отырғандығын байқатады.  

Осыған орай біз университетте аралас хор үйірмесін ұйымдастырып, онымен жұмыс 

істey барысындағы мүмкiндiктерi мен атқарылатын жұмыстарының әдiс-тәсiлдерiн бердiк.  

Студенттердің  дауыс  қатпарлары  белгілі  бір  жасқа  толғанша  өзгерісте  болып 

қалыптасады  және  мутация  кезеңiнде  қарқынды  түрде  өседi.  Шамамен  13  жаста  дауыс 

желбезектерiнiң  ұзындығында  жыныстық  ерекшелік  байқала  бастайды.  Олар  балаларға 

қарағанда  қыздарда  қысқарақ  өседі.  Мәселен,  13-15  жасар  ұл  балаларда  дауыс 

желбезектерiнiң  ұзындығы  13-14  мм-ге  дейiн,  өтпелi  кезеңде  6-8  мм  артады,  ал  20  жасқа 

қарай  22-25  мм-ге  дейiн  жетедi.  Қыздардың  дауыс  желбезектерiнiң  ұзындығы  18-20  мм-ге 

өседi.  

Дауыс  бұлшық  еттерi  –  көмекейдiң  негiзгi  бұлшық  еттерi.  Олар  7  жастан  12  жасқа 

дейiн  дамып  жетiледi,  20  жасқа  қарай  тұрғылықты  түрде  қалыптасып  бiтедi.  Сoндықтан 

балалардың әншiлiк және сөйлеу дауысы ересектердiң дауысынан айқын ерекшеленедi.  

 

98 

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: