«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ

 

111 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

•  Бірлескен  іс-әрекетте  серіктестің  белгілері  туралы  ақпаратты  дҧрыс  жеткізу, 

қабылдау; 

• Басқа адамдардың тҧлғалық мәніне терең ену; 

• Адамның жеке ерекшеліктерін анықтау; 

• Адамның қандай типке, темпераментке жататынын анықтау; 

•  Адамның  сыртқы  сипаты  мен  ӛзін-ӛзі  ҧстауы  бойынша  адамның  ішкі  әлемі, 

болашақ іс-әрекетін және бағытын анықтау; 

•   Адамның  кӛңіл-кҥйін,  жағдайын,  белгілі  бір  оқиғаға  деген  қатынасын 

анықтау; 

•  Адамның қҧндылық бағдарын кӛре білу. 

Педагогикалық  қарым-қатынас  іскерлігі:  Қатынастық  шабуыл,  яғни 

сӛйлесуді жҥзеге асыру тҥрінде кӛрініс табады.  

Педагогикалық техника мҧғалімнің ӛзін-ӛзі басқара алу және ӛзара әрекеттесу 

іскерліктерінен қҧралады. Педагогикалық  техника мҧғалім іс-әрекетінің ішкі  мазмҧны 

мен сыртқы кӛрінісінің ҥйлесімді жарасымдықта болуына ықпал етеді [2]. 

Педагогикалық  іс-әрекет  сапалық  мәнге  ие  мамандықтың  бір  тҥрі  болып 

табылады.  Мҧғалім  еңбегінің  ҧйымдастырылуы  мен  мазмҧны  оның  ӛз  іс-әрекетіне 

деген шығармашылық қатынас деңгейі арқылы анықталады. Педагогтың іс-әрекетіндегі 

шығармашылық  деңгей  алдына  қойған  мақсаттарды  шешудегі  мҥмкіндіктерін 

пайдалану  деңгейі  арқылы  анықталады.  Сондықтан  мҧғалім  мамандығының  басты 

ерекшеліктерінің  бірі  шығармашылық  сипат  болып  табылады.  Мысалы,  басқа  да 

мамандық иелері (ғылым, техника, ӛнер т.б.) шығармашылық сипатқа ие болғанымен, 

олар жаңалық ашуға бағытталса, мҧғалім мамандығы адамды дамытуға бағытталады.  

Мҧғалімінің  шығармашылық  мҥмкінідігі  жинақталған  әлеуметтік  тәжірибе, 

психологиялық-педагогикалық және пәндік білімдері, жаңа идеялар, дағды, іскерліктер 

арқылы анықталады.  

Мҧғалім  шығармашылығы  деп  ӛзгермелі  жағдайларда  педагогикалық 

міндеттерді шеше алу процесін атауға болады.  

Шығармашыл  тҧлғаның  ерекше  жеке  іскерлік  қасиеттерін  ерекшелендіріп 

тҧратын қасиеттерін креативтілік деп атаймыз [3].  

Педагогтың кәсіби қҧзыреттілігінің қҧрамдас бӛлігін педагогикалық іскерліктер 

қҧрайды.  Педагогикалық  қҧзыреттілік  мҧғалімнің  теориялық  және  практикалық 

дайындығынан қҧралады. Ал мҧғалімнің теориялық және практикалық дайындықтары 

педагогикалық іскерліктерден қҧралады.  

Педагогикалық  іскерлік  –  бҧл  теориялық  білімге  негізделген  және  ҥйлесімді 

дамыған  жеке  тҧлғаны  дамытуға  бағытталған,  автоматтандырылған  бірізді  жҥзеге 

асатын әрекеттердің жиынтығы (В.А.Сластенин). 

Педагогикалық  іскерлік  –  мҧғалімнің  әр  тҥрлі  әрекетттерінің  жиынтығы,  ең 

бастысы  олар  педагогикалық  әрекет  функцияларына  сәйкес,  белгілі  бір  мӛлшерде 

мҧғалімнің жеке психологиялық ерекшеліктерін анықтайды (В.А. Мижериков).  

Жоғарыда 

келтірілген 

сызбадан 

кӛріп 

отырғанымыздай 

мҧғалімнің 

педагогикалық қҧзыреттілігі теориялық және  практикалық дайындықтардан қҧралады. 

Теориялық  дайындық  ӛз  кезегінде  аналитикалық  (талдау),  болжау,  жобалау, 

рефлексиялық  іскерліктерден  қҧралса,  практикалық  дайындық  коммуникативтік  және 

ҧйымдастырушылық іскерліктерден тҧрады. Педагогтың кәсіби қҧзыреттілігі ҥшін тек 

теориялық  және  практикалық  дайындықтың  болуы  жеткіліксіз.  Кәсіби  қҧзіреттіліктің 

қҧрамын  қолданбалы  іскерліктер  де  толықтыра  тҥседі.  Оған  шығармашылық 

іскерліктер  –  сурет  салу,  ән  айту,  музкалық  аспаптарда  ойнау,  би  билеу,  спорт 

тҥрлерімен  шҧғылдану  және  т.с.с.  іскеерліктер  жатады.  Әрине,  педагогтың  кәсіби 

қҧзыреттілігі тек аталған іскерліктер қҧрамымен анықталады деп айтуға болмайды [4]. 

 

112 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

Мҧғалім тҧлғасына қойылатын талаптар жиынтығын педагогикалық іс-әрекетке 

кәсіби  дайындығы  анықтайды.  Кәсіби  дайындық  ӛз  кезегінде  психологиялық, 

педагогикалық,  әдістемелік,  теориялық,  практикалық  дайындықтардан  қҧралады. 

Мҧғалімнің кәсіби дайындық жҥйесі кең ауқымды болғандықтан мҧғалімге қойылатын 

талаптар да ӛте кӛп.  

Мҧғалімге  қойылатын  талаптарды  шартты  тҥрде  ҥш  топқа  бӛліп  кӛрсетуге 

болады: жалпы адамзаттық талаптар, мҧғалім мамандығының ерекшелігін анықтайтын 

талаптар,  пәні  бойынша  білім,  іскерлік,  дағдылары.  Жалпы  адамзаттық  талаптарға 

мҧғалімнің  адамгершілігі,  қайырымдылығы,  әділеттілігі,  инабаттылығы,  әдептілігі 

және  т.б.  жатады.  Ал  мҧғалім  мамандығының  ерекшелігіне  байланысты  талаптарға 

мҧғалімнің  сӛйлеу  мәдениетінің  болуы,  коммуникативтілігі,  шыдамдылығы, 

ҧйымдастырушылық  қабілетінің  болуы,  шығармашылық  іскерлігінің  болуы, 

жауапкершілігі,  ҥнемі  ҥлгі-ӛнеге  болуы  және  т.б.  кіреді.  Ал  ҥшінші  топ  бойынша 

мҧғалімнің  терең  теориялық  білімінің  болуы,  педагогикалық-психологиялық 

білімдерінің болуы, әдістемелік білімдерді игеруі және т.б. ӛзіне меңгереді [5]. 

Капитализм  дәуірінде  мҧғалім  мамандығы  бҧқаралық  мамандыққа  айналды. 

Яғни, арнайы білімі бар кез-келген адамның мҧғалім болуына мҥмкіндік жасалды. ХVІІ 

ғасырда  педагогика  ғылымы  философилық  ғылымдар  жҥйесінен  бӛлініп  шығып,  ӛз 

алдына  жеке  ғылым  ретінде  қалыптасты.  Педагогика  ғылымының  негізін  салушы  чех 

педагогы  -  Ян  Амос  Коменский.  Я.А.  Коменский  педагогика  ғылымын  жеке  ғылым 

ретінде дәледеп, оның теориялық негіздерін жасады. Кейін оның ісін белгілі педагогтар 

И.Г.  Пестолоцци,  А.  Дистервег,  И.Гербарт,  Дж.  Локк,  Д.  Дьюи,  К.Д.  Ушинский, 

А.С.Макренко, В. Сухомлинский, Н.К. Крупская және т.б. жалғастырды.  

ХVІІІ  ғасырдың  соңында  Ресейде  педагогикалық  білім  берудің  пайда  болуына 

және  дамуына  байланысты  мҧғалім  мамандығына  қойылатын  кәсіби  талаптар  жҥйесі 

анықталды.  Ресейдегі  алғашқы  мҧғалімдер  даярлайтын  оқу  орны  1779  жылы  Мәскеу 

университеті  жанынан  мҧғалімдер  семинариясы  ашылды.  Семинария  бастауыш  пән 

мҧғалімдерін дайындады.  

Қазақстан жерінде жаңа дәуірде мектеп ісі біршама қарқынды дамыды. Әсіресе, 

ХІХ ғасырда елімізде ағартушылық идеялардың кең таралуына байланысты және Ресей 

империясының  отаршылдық  саясатының  нәтижесінде  мектептер  ашылып,  халықты 

сауаттандыру  ісі  жолға  қойылды  (орыс  тіліндегі  мектептер  негізінде).  Ресей 

империясының  орыс  тілдік  мектептерінде  елді  басқаруға  кӛмектесетін  тӛменгі  буын 

басшыларын  дайындайтын мамандарды, тілмаштарды әзірлеуге кӛңіл  бӛлді. Сонымен 

бірге,  қазақ  тілінде  және  аралас  тілде  оқытытатын  мектептер  де  болды.  Мысалы, 

ағартушы-педагог Ы.Алтынсариннің Торғай жерінде ашқан мектептері қазақ және орыс 

тілінде  сабақ  берді.  Бҧл  мектекптерде  мҧғалімдік  қызметті  Ресейлік  мҧғалімдер 

даярлайтын  семинарияларды  аяқтаған  мамандар  және  сауатты,  білімді  мамандар 

атқарды.  

Қазақ  жерінде,  сонымен  бірге,  діни  сипатта  оқытатын  медереселер  де  кең 

тарады.  Бҧл  мектептер  тек  дін  сабақтарын  оқумен  ғана  шектеліп  қалмады.  Олар 

зайырлы  пәндерді  де  оқытып,  балаларды  шығыс  және  батыс  ӛркениетінің 

жетістіктерімен таныстырды.  

ХХ ғасырдың 20-30 жж. Қазақстан жерінде жоғары оқу орындар ашыла бастады. 

Алғашқы  мҧғалімдер  даярлайтын  жоғары  оқу  орны  1928  жылы  Алматы  қаласында 

ашылды  -  Киров  атындағы  педагогикалық  институт  (қазіргі  Абай  атындағы  Қазақ 

Ҧлттық  мемлекеттік  университеті).  Ал  еліміздің  облыс  орталықтарында  жоғары  оқу 

орындар  жҥйесі  1940-1950  жылдары  қалыптасты.  ХХ  ғасырдың  80-жылдары 

педагогикалық  институттарда  мҧғалім  қызметіне  қосымша  мамандандырулар  беріле 

бастады, мысалы екінші бір пәннің мҧғалімі т.с.с. 

 

113 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

Тәуелсіздік 

алғаннан 

кейін 

еліміздегі 

педагогикалық 

институттар 

университеттер болып қайта ашылды. Олар ендігі кезекте тек мҧғалім мамандықтарын 

ғана емес, қоғамға қажетті басқа да маман иелерін дайындай бастады. 

Жетісу  жеріндегі  мҧғалімдер  даярлайтын  жоғары  оқу  орны  1972  жылы 

Талдықорған  қаласында  Талдықорған  педагогикалық  институты  ашылды.  Ол  1994 

жылы  І.Жансҥгіров  атындағы  Талдықорған  мемлекеттік  университеті  болып 

ауыстырылды. Бҥгінгі кҥні бҧл университет мектепке қажетті барлық пән мҧғалімдерін 

даярлау ісімен айналысады. Университетте мектептке дейінгі білім беру мекемелерінің 

педагогтарымен  қатар,  бастауыш  сынып  және  орта  мектеп  пән  мҧғалімдерін 

даярланады. 

ҼДЕБИЕТТЕР: 

1.

 

Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі  педагогикалық  процесс Алматы 

«Ғылым» 2002 жыл. 

2.

 

Кан-Калик В.А., Никандров Н.Д. Мамандыққа кіріспе – М.: Педагогика, 

1990.- 144с. 

3.

 

Введение в специальность: Учеб.пособие для студентов пед. Ин-тов/ 

Л.И.Рувинский, В.А.Кан-Калик, Д.И.Гришин и др.-М.: Просвещение, 1988.-208с. 

4.

 

Педагогика: Учебное пособие для студентов педагогических учебных 

заведений / В.А.Сластенин, И.Ф. Исаев и др.- М.: Школа-Пресс, 2000.- 512с. 

5.

 

Кукушкин В.С. Введение в педагогическую деятельность:  учебное пособие.-

М.-2005-256с 

 

 

УДК 316.334:378 (574) 

 

ПРОФЕССИОНАЛЬНО-ЛИЧНОСТНЫЙ ПОРТРЕТ ПЕДАГОГА - 

ПСИХОЛОГА КАК ПРОЯВЛЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО 

САМООПРЕДЕЛЕНИЯ СТУДЕНТОВ 

 

Ернаркызы А. 

Жетысуский государственный университет им. И.Жансугурова, г. Талдыкорган, 

almira_ernarkyzy@mail.ru 

 

Процесс  формирования  портрета  профессионального  педагога-психолога  в 

сознании  студентов  психолого-педагогических  специальностей  находится  в  тесной 

взаимосвязи  с  профессиональным  самоопределением  личности,  включающим  в  себя 

развитие 

самосознания, 

формирование 

системы 

ценностных 

ориентации, 

моделирование  своего  будущего,  построение  эталонов  в  виде  идеального  образа 

профессионала. 

Данный  вопрос  находит  отражение  в  теоретических  трудах  известных 

психологов Л.И. Божовича, Е.А. Климова, А.В. Петровского, С.Л. Рубинштейна и др. 

Рассуждая  о  профессиональном  самоопределении  человека  в  мире  профессий, 

мы определяем его как «личный и личностный аспект формирования профессионала». 

Именно  поэтому  проблему  самоопределения  личности  следует  рассматривать  в 

контексте  не  только  юношеского  возраста  или  выбора  профессии,  но  и  в  более 

широком смысле, в связи с вопросами профессионального развития личности. 

Профессиональное самоопределение, по В.А.Бодрову, является многомерным и 

многоступенчатым процессом, который можно рассматривать с разных точек зрения: 

 

114 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

-  как  серию  задач,  которые  ставит  общество  перед  личностью  и  которые  ей 

следует решать; 

-  как  процесс  поэтапного  принятия  решения,  посредством  которого  человек 

формирует  баланс  между  собственными  предпочтениями,  интересами,  целями  и 

требованиями трудовой деятельности, потребностями общества и т.п.; 

-  как  процесс  формирования  личности  профессионала,  его  индивидуального 

стиля и оценки деятельности [1, с. 119]. 

Профессиональное  самоопределение  предполагает  формирование  субъекта, 

обладающего 

высокой 

мобильностью, 

широкой 

ориентацией 

в 

мире 

профессионального труда, не ограничивая возможности личностного развития, то есть 

отражает  единство  жизненного  (профессионального)  и  личностного  самоопределения 

[2, с. 169]. 

Личностное  самоопределение  человека  происходит  на  основе  усвоения 

общественно  выработанных  представлений  об  идеалах,  нормах  поведения  и 

деятельности.  В  настоящее  время  социальная  ориентация  во  многом  определяет 

профессиональное  самосознание  человека,  его  профессиональное  самоопределение  и 

профессиональный выбор. 

Не  только  познание,  но  и  осуществление  себя  формирует  самосознание 

человека, его «внутреннее-Я», его мотивацию. 

Осуществление  себя  в  профессии  включает  формирование  портрета 

профессионала, особенно на этапе выбора сферы профессиональной деятельности. 

 

Проблема  самоопределения  не  может  быть  разрешена  в  отрыве  от 

проблемы  взаимоотношений  человека  с  окружающим  миром,  так  как  отношение 

человека  к  самому  себе  в  значительной  степени  зависит  от  его  отношения  к 

окружающим и окружающих к нему. 

Профессиональное  самоопределение  является  частью  профессионального 

становления  личности,  которое,  в  свою  очередь,  трактуется  как  часть  онтогенеза 

человека с начала формирования профессиональных намерений до окончания активной 

профессиональной деятельности [3, с. 51].  

Профессиональное  самоопределение  личности  в  целом  трактуется  как  процесс 

формирования  и  упрочения  самопонимания,  самопознания,  предполагающий 

обращение  к  своему  «Я»,  трансформации  самоотношения  и  самосознания.  Выбирая 

определенный  профессиональный  путь,  индивид  пытается  реализовать  сложившиеся 

представления о себе. 

Целый  ряд  психологических  теорий  рассматривает  самоопределение  человека 

относительно 

сообщества 

профессионалов 

как 

ядро 

профессионального 

самоопределения.  Н.С.  Пряжников  считает,  что  между  профессиональным 

самоопределением  и  самореализацией  человека  в  других  важных  сферах  жизни 

существует  неразрывная  связь.  «Сущностью  профессионального  самоопределения 

является  самостоятельное  и  осознанное  нахождение  смыслов  выполняемой  работы  и 

всей  жизнедеятельности  в  конкретной  культурно-исторической  (социально-

экономической)  ситуации»  [4,с.16].  Онтологические  и  методологические  основы 

процесса  профессионального  самоопределения  как  развития  субъективности  человека 

заложены  в  рамках  философских  традиций  (Т-де  Шарден,  Ясперс  К.,  Зинченко  В.П, 

Ильенков Э.В., Мамардашвили М.К.). 

В  современной  педагогике  и  психологии  накоплен  богатый  опыт  в  области 

теории  профессионального  самоопределения,  который  во  многом  предопределил 

современные подходы к данной проблеме.  

Рассуждая  о  профессиональном  самоопределении  личности,  хотелось  бы  

отметить, что любое описание человеческой жизни предполагает два главных вопроса:  

 

115 

«ЗАМАНАУИ СЫН-ТЕГЕУРІНДЕР МЕН ҚОҒАМНЫҢ ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ 

БІЛІМ МЕН ҒЫЛЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҼЛЕУЕТІ» 

халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары 

28-29 қазан, 2016 ж.

 

 

 

 

1) «что человек делает, какова его предметная деятельность и как он сам к ней 

относится»,  

2) «каковы его взаимоотношения с окружающими людьми». 

В  качестве  регуляторов  профессионального  самоопределения  могут  выступать 

различные  личностные  образования:  интересы,  намерения,  склонности,  идеалы, 

установки,  как  условие  самореализации.  «Важнейшим  критерием  сознания  и 

продуктивности  профессионального  становления  личности  является  ее  способность 

находить  личностный  смысл  в  профессиональном  труде,  самостоятельно 

проектировать,  творить  свою  профессиональную  жизнь,  ответственно  принимать 

решения о выборе профессии, специальности и места работы» [5, с. 369]. 

Обобщая  проведенный  анализ  профессионального  становления  личности, 

выделим основные элементы этого процесса: 

1. Профессиональное самоопределение - это избирательное отношение индивида 

к миру профессий в целом и к конкретной выбранной профессии. 

2.  Ядром  профессионального  самоопределения  является  осознанный  выбор 

профессии 

с 

учетом 

своих 

особенностей 

и 

возможностей, 

требований 

профессиональной деятельности. 

3.  Профессиональное  самоопределение  осуществляется  в  течение  всей 

профессиональной  жизни:  личность  постоянно  рефлексирует,  переосмысливает  свое 

профессиональное бытие и самоутверждается в профессии. 

4.  Актуализация  профессионального  самоопределения  личности  инициируется 

разного  рода  событиями,  такими  как  окончание  общеобразовательной  школы, 

профессионального  учебного  заведения,  повышение  квалификации,  смена  места 

жительства, аттестация, увольнение с работы и др. 

5.  Профессиональное  самоопределение  является  важной  характеристикой 

социально-психологической  зрелости  личности,  ее  потребностей  в  самореализации  и 

самоактуализации  

Решение любых психологических проблем связано, прежде всего  с  осознанием 

этих  проблем,  с  развитием  самосознания  человека.  Люди,  стоящие  на  пороге 

профессионального  выбора,  обладают  особым  психологическим  настроем  к 

самопознанию.  Для  них  характерны:  стремление  разобраться  в  себе,  оценка  своих 

возможностей  в  современном  мире,  в  том  числе  и  профессиональном,  стремление 

оценить,  какие  условия  могут  способствовать,  а  какие  мешать  вхождению  в  мир 

профессии [6, с. 35]. 

Эффективность любой профессиональной деятельности зависит от ряда условий 

и  групп  факторов.  Это  подтверждают  результаты  многочисленных  теоретических  и 

прикладных  исследований  по  проблемам  эффективности  трудовой  деятельности, 

закономерностям 

формирования 

профессионализма, 

психологии 

личности, 

индивидуального  стиля  деятельности,  психологических  профессионально  важных 

качеств,  выполненных  в  рамках  таких  наук,  как  общая  психология  (Б.Г.Ананьев, 

А.А.Бодалев), акмеология (А.А. Бодалев, А.А. Деркач, Н.В. Кузьмина, А.А. Реан и др.). 

Обобщая  личностные  качества,  необходимые  в  портрете  педагога-психолога, 

можно  назвать  основными:  психологическую  наблюдательность,  психологическое 

мышление, самообладание, умение слушать, эмпатию и креативность  

Среди  самых  важных  качеств  портрета  педагога  -  психолога  выделим:  общий 

интеллект,  стрессоустойчивость,  поддерживающий  стиль  общения.  При  этом  мы 

разделяем основные качества педагога-психолога-исследователя и педагога-психолога-

практика.  По  нашему  мнению,  исследователь  больше  готов  к  контактам, 

интеллектуален,  эмоционально  холоден  и  рационален  в  поддержании  контактов, 

сдержан  при  проявлении  общего  интереса  к  человеку.  Практик  более  устойчив  к 

 

116 

жүктеу/скачать 5,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: