1- дәріс. Аэроғарыштық әдістердің ерекшеліктері мен маңыздылығы

1- дәріс. Аэроғарыштық әдістердің ерекшеліктері мен маңыздылығы
 
 
Арақашықтықтан зерделеу туралы түсінік 
Арақашықтықтан зерделеу (АЗ) – Жер (планета), жер беті, нысан немесе 
құбылыспен ешқандай байланыссыз арқылы зерттеу және олар туралы ақпарат алу әдісі.
Әдістің мәні - нысанмен шағылысатын немесе одан шығатын және кеңістіктегі бір 
қашықтықта орналасқан нүктеді тіркелетін электромагниттік сәулелерді ӛлшену 
нәтижесін түсіндіру (1-сурет). 
1-сурет. Арақашықтықтан зерделеу әдісінің мәні 
Арақашықтықтан зерделеуде 
сенсорлар
қолданады. Сенсорлар ұшақта және 
ғарыштық апараттарда қондырылып электрмагниттік спектрдің кең диапазонында
сәулелерді тіркейді. 
Арақашықтықтан зерделеу әдісте электрмагниттік спектрдің шағылысу сәуленің 
инфрақызыл диапазонын, жылу инфрақызыл және радиодиапазонын қолданады. 
Арақашықтықтан зерделеу әдістің нақты сұлбасы 2-суретте кӛрсетілген. 
Арақашықтықтан зерделеу арқылы нысанның физикалық және химиялық қасиеттері 
зерттеледі.
Арақашықтықтан зерделеудің физикалық негіздері болып жерден шағыласын және 
таралатын күн сәулесі, ысыған денелерден шығатын энергия, атмосфераның әсері 
саналады. 
Мәліметтерді жинау процесін келесілер құрайды: 
- электрмагниттік сәуленің кӛзі; 
- сәуленің таралу процесі; 
- нысан заттарымен сәуленің ӛз ара қатынасы (байланысы); 
- қайтарылған дабыл –сигнал ответный сигнал; 
- мәліметтерді тіркеу және оларды тұтынушыларға ұсыну. 

2-сурет. Арақашықтықтан зерделеу әдістің сұлбасы 
Күн –электромагниттік сәулелердің (ЭМС) табиғи кӛзі болып келеді. Жоғарыдағы 
кӛрсетілген сұлбада (1-сурет) кетіп қалған келесі кемшіліктер кӛрсетілген:
-
ЭМС толқындардың барлық диапазонында энергияның ең жоғары деңгейіне ие. 
Сәулеленудің қарқындылығы толқындардың ұзындығына байланысты болмайды; 
-
сәулелену процесі атмосферамен байланыспайды және ол арқылы энергияны 
жоғалтпай таралады; 
-
келетін сәулелер нысандармен ӛз ара қатынасқа түсіп одан біркелкі шағылысу 
немесе ӛз сәулесі пайда болады; 
Күн сәулесі нысаннан кеңістіктегі ақпаратты тіркейтін сенсорға түседі. Сенсордың 
қарапайым және жинақты болып келеді, ол жұмыс істеуінде жоғары нақтылықпен ең аз 
(минимум) энергия қажет етеді. Сенсор тіркеген мәліметтерді ары қарай ӛндеу және 
ӛзгерту үшін компьютерге жіберіледі. Ӛзгертілген мәліметтері мен зерттелетін 
нысандарды қасиеттері (физикалық, химиялық және биологиялық) бойынша сәйкестіру 
үшін тұтынушыларға ұсынады.
Арақашықтықтан зерделеу мәліметтер сенімділігін тӛментедетін негізгі факторлар 
болып келесі саналады:
-
нақты кӛздердің күн сәулесінің уақыт бойынша және кеңістікте бір келкі келуін 
қамтамассыз ете алмауы;
-
сәуле және оның спектрінің атмосфера газдары, су булары және атмосфералық 
бӛлшектерімен ӛз ара қатынасына байланысты қарқындылығының ӛзгеруі; 
-
бір заттың әр жағдайда спектр сезімділігінің ӛзгеруі; 
-
әр заттың спектр сезімділігінің сәйкестік болу мүмкіншілігі; 
-
барлық ЭМС толқындар ұзындығын тіркейтін ӛте онды - идеальный сенсор 
құрастыра алмайтындығы; 
-
техникалық шектелуге байлансты мәліметтерді уақытты бере алмайтындығы; 
-
берілетін мәліметтердің форматы тұтынушылардың сұранысына сәйкес келмеуі; 
-
тұтынушыларда арақащықтықтан зерделеу мәліметтерін жинау параметрлері 
туралы ақпарат және олардың ӛндеу және дешифрлеу тәжірибелерінің болмау. 
АҚЗ мәліметтерін қолдану саласы 
Ғарыштық суреттерді қолдану аясын бес категорияға бӛлуге болады: 
1. Қазіргі жағдайды кӛрсететін нақты карта жоқ кезде басқа кӛздерден мәліметтер 
енгізу үшін суреттерді қарапайым карта немесе негіз ретінде қолдану. 
2. Ӛлшемдері мен аудандарын анықту үшін кеңістіктегі нысандардың шекараларын 
және құрлымын анықтау. 

3. Кеңістіктегі нысандарды санау және нақты бір аймақтың жағдайын бағалау 
4. Аумақтың жағдайын бағалау 
5. Жер бетінің кейбір қасиеттерін сандық бағалау
Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану міндеттерін шешу үшін мәліметтер 
базасының кеңістікті, спектрлі және уақытты мүмкіншілігі жеткілікті болатын және сол 
МБ қалыптастыратын ҚЗ болашақтағы әдісі болып саналады.
Жер ресурстары шексіз емес және оны ӛндеу, адамның саны мен ӛмір сүру 
деңгейіне байланысты болғасын ресурстарды тиімді пайдалану қазіргі кезде ең басты 
мәселе. Осыған орай табиғи ресурстарды реттеу және олардың жағдайын бақылау үшін 
арақашықтықтан зерделеу ең тиімді әдіс болып келеді. 
Жоғары айтылғандай, ауыл және орман шаруашылықта, география, геология, 
археология, метеорология, климатология, теңіз астын зерттеу, су ресурстарын жағдайын 
бағалау және пайдалану және т.б. салаларда ҚЗ әдісін кеңінен қолданады және оның 
қолдану шегі жоқ.