Абай қҰнанбайұлы (1845-1904) Абай Құнанбайұлы дүниеге келген: Семей облысындағы Шыңғыс таудың баурайында
жүктеу/скачать 104,49 Kb.
|
|
АБАЙ ҚҰНАНБАЙҰЛЫ (1845-1904) Абай Құнанбайұлы дүниеге келген: Семей облысындағы Шыңғыс таудың баурайында. Абайдың ата тегі: Арғынның ішіндегі Тобықты руы. Абайдың үш атасы: Әкесі – Құнанбай, атасы – Өскенбай, арғы атасы – Ырғызбай. Абай дүниеге келгенде Құнанбай неше жаста болды: 41. Құнанбайдың үлкен әйелі: Күнке. Құнанбайдың екінші әйелі: Ұлжан. Құнанбайдың үшінші әйелі: Айғыз. Құнанбайдың төртінші әйелі: Нұрғаным. Күнкеден туған бала: Құдайберді. Ұлжан кімнің қалыңдығы еді: Құнанбайдың інісі Құтымұхамбеттің (інісі қайтыс болған соң Құнанбай келінін алған). Ұлжаннан туған балалар: Тәңірберді, Ибраһим (Абай), Ысқақ, Оспан. Айғыздан туған балалар: Халиолла, Ысмағұл. Құнанбай Абайды ... жасқа келгенде Семей қаласындағы оқуға берген: 10. Алғаш Абайдың сауатын ашқан татар имамы: Ғабдұлжапар. Ғабдұлжапардан соң әкесі Абайды қай имамға тапсырады?: Ахмет Риза. Абай мұсылманша оқыды: 3 жыл. Ахмет Риза медресесінде негізінен оқытылды: араб, парсы, дін сабағы. Абай орысша оқи бастады: Медресенің үшінші жылында, Семей қаласындағы «Приходская школада». Абай «Приходская школада» оқиды: 3 ай. «Әдебиетіміздің негізіне қаланған бірінші кірпіш – Абай сөзі, Абай аты боларға керек. Қазақ халқына сәуле беріп, алғашқы атқан жарық жұлдыз – Абай...бірінші ақынымыз деп қабіріне халқы жиі-жиі зиярат етер, халық пен Абай арасы күшті махаббатпен жалғасар. Ол күндерді біз көрмеспіз, бірақ біздің рухымых сезер, қуанар» деген: Міржақып Дулатов. «Абай лебі, Абай үні, Абай тынысы – заман тынысы, заман үні. Бүгін ол үн біздің де үнге қосылып, жаңғырып, жаңа өріс алып тұр» деген: Мұхтар Әуезов. «Қазақтың бас ақыны – Абай сөзінің дұрыс емес, қате айтылған, теріс айтылған, жұмбақ қылып, ашпай айтылған еш нәрсесі жоқ. Дұрыс, түзу, тиісті орнында айтылған сөздер. Оған оқушылар түсінбесе, ол Абайдың үздік ілгері кетіп, оқушылары шаңына ере алмағанын көрсетеді. Абайды қазақ баласы теріс танып, тегіс білу керек» деген: Ахмет Байтұрсынұлы. Абайды әкесі оқудан шығарып, ел билеу ісіне баулығысы келді: 13 жасқа толғанда. Абай әкесінің ығында болып, әкесінің басындағы міндеттерді, барлық жаулары мен талас-тартыстардың бәрін өзіне аударып, жауапкершілігіне ала бастады: 1870 жылға дейін. Абайдың ел даналығын тануына үлкен мектеп болды: Зере әжесі мен анасы Ұлжанның халық ауыз әдебиеті мен қазақтың ежелгі салт-дәстүрін жақсы білуі. Қазақтың халық даналығын жақсы меңгерген адам жүйрік ой мен шешен сөзге жетік келетінін Абайдың қай өлеңдерін аңғаруға болады: «Әліпбимен жазылған тілекхат», «Тайға міндік», «Сап, сап, көңілім» (өлеңдері), «Фольклор көлеміндегі Дулат, Шөже», «Көкбайға», «Қыздарға», «Қара қатынға», «Масақбайға», «Көжекбайға», «Күлембайға» (эпиграмма, әзіл өлеңдері). Абай бұрынғы азды-көпті білгенін еске түсіріп, орыс тілін жаттайды: 30-дан асқан соң. Абай Семейде қыста ұзақ уақыт жатады: Ел жұмысымен, қала кітапханасынан кітаптар алу үшін. Абай Петербордан айдалып келген төңкерісшіл, халықшыл Е.П.Михаэлиспен танысады: 1880 жылы. Абаймен танысқандағы Е.П.Михаэлистің қызметі: Петербор университетінің студенті. Е.П.Михаэлис таныс болған орыстың төңкерісшілдік пікірінде жүрген адамдардың басшысы: Н.Г.Чернышевский. Е.П.Михаэлис Семейдің кітапханасынан өзіне керекті кітапты алып тұрғанда Абай кімнің кітабын сұрап тұрады: Л.Толстойдың. Абай Е.П.Михаэлис арқылы кіммен танысады: Адвокат А.Гросс, жас доктор Н.И.Долгополов. Абайдың 1884-1885 жылдары жазған өлеңдері: «Жасымда ғылым бар деп ескермедім», «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы». Абай нағыз ақындыққа бет бұрып, көңіл бөле бастайды: 1886 жылы (16-17 өлең шығарады). Абай М.Ю.Лермонтовтың өлеңдерін аудара бастады: 1882, 1885-1886 жж. Абай кітап оқумен қатар ел жұмысын тастамады: 1886-1889 жж. 1889 жылы Абай қанша өлең жазды: 25 өлең. 1890-1891 жылы Абай қанша өлең жазды: Жиырма шақты. Абай Күшік Тобықты еліне болыс болды: 1866-1868 жж.; 1872-1874 жж. Абай Қоңыркөкше еліне болыс болды: 1876-1878 жж. Абай Шыңғыс еліне болыс болды: 1893 жылы. Абай төбе би болып сайланды: 1885 жылы, Қарамола деген жәрмеңкеде, бірнеше дуан бидің бас қосқан төтенше құрылтайында. Тобықты ішінде жер дауы, жесір дауы, құн дауы болған кезде жау жағы билік айтқызуға ынтық болды: Абайға. Құнанбай заманынан бері қарай ұдайы жаулықпен күн кешкен: Жігітек. Абай ел сөзі мен жұмысынан шыға алмай, көбіне әділ билікпен тыныштық орнатып, тым болмаса дау-шарды тоқтатармын деген үмітте болды: 1898 жылдарға дейін. «Болды да партия – Ел іші жарылды. Әуремін, мен тыя, Дауың мен шарыңды», - үзінді авторы: Абай. Абайдың филофофиялық даналығын көрсететін атақты өлеңі: «Өлсем, орным қара жер» (1898). Абай өлеңді едәуір көп мөлшерде жазады: 1899 жылға дейін. Оспан мен Оразбай қайта ерегесіп, араздаса бастайды: 1891 жылдың жазында. Абайдың інісі Оспан қайтыс болады: 1892 жылы. Өзге туыстар ішінен ең қатты жақсы көрген інісі: Оспан. Абай Оспанның өлімінен уланып дерттенген жүрегін жиі сездіреді: 1892 жылы жазған өлеңдерінде. Абайдың қатты сүйеніш көріп, үміт қылған баласының бірі: Әбдірахман. Әбдірахман оқып бітірген мектеп: Михайловская-артиллерийская школа. Әбдірахман түскісі келген оқу орны: Әскери артиллериялық академиясы. Әбдірахман қайтыс болды: 1895 жылы қаңтарда, құрт ауруынан. Оспанның қазасынан соң Абайды қатты күйдірген өлім: ұлы Әбдірахманның қазасы. Абайдың жасынан денсаулығы нашар болған, өзінің тәрбиесінде өскен баласы: Мағауия. Абайдың Еуропа тәрбиесін алған адамдай, ақыл-мінезі, адамгершілігі түгелімен мәдениетті кісінің деңгейінде болған баласы: Мағауия. Абай құса болып, ауруға шалдығады: Мағауия қайтыс болған соң. Абай қайтыс болады: Мағауия қазасынан кейін 40 күннен соң, 1904 жылы 23 маусымда. Абайдың сүйегі қойылды: Жидебайдағы өз қыстауының жанына. «Шын хәкім, сөзің асыл – баға жетпес, Бір сөзің мың жыл жүрсе, дәмі кетпес. Қарадан хәкім болған сендей жанның Әлемнің құлағынан әні кетпес!», - үзінді авторы: Мағжан Жұмабаев. «Абай есімі – қазақ халқының ұлттық санасының оянуы мен рухани қайта жаңғыруының қоғамның озық күштерінің өркениеттілікке ұмтылысы мен әлеуметтік әділдіктің символы: Зәки Ахметов. «Төбе би» сөзінің мағынасы: Негізгі шешімді айтатын басты би. Қазіргі түркі тілдерінің ішінде «төбе» сөзі «бас» мағынасында қолданылатын ел: Якут. Моңғол тілінде «тойв», бурят тілінің диалектісінде «томо» дыбыстық құрамындағы сөздер қандай ұғымда айтылады: «Үлкен», «ірі». Абай білген тілдер: Орыс, араб, парсы, шағатай. «Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты, Өткізбей қараңғыда бекер жасты», - үзінді авторы: Міржақып Дулатұлы. «Асыл сөзді іздесең, Абайды оқы, ерінбе. Адалдықты көздесең, Жаттап тоқы көңілге!» - үзінді авторы: С.Торайғыров. «Абайды білмек парыз ойлы жасқа» (Абай Қ. Ғұмырнамасы) еңбегінің авторы: М.Әуезов. «Абай мұрасының өзекті мәселелері» еңбегінің авторы: М.Мырзахметұлы, Ж.Шойынбет, М.Әліпхан. «Абайтану» (Қазақ және орыс тілдерінде библиографиялық көрсеткіш) еңбегінің авторы: М.Мырзахметұлы. «Абай өмірбаяны архив деректерінде» еңбегінің авторы: Б.Байғалиев. «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы: М.Әузеов. «Толғауы тоқсан қызыл тіл, Сөйлеймін десең, өзің біл». Үзінді авторы: Абай. Абайдың оқшау тұрған соны туындысы: «Сегізаяқ» өлеңі (1889 ж.). Абайдың қазақ поэзиясына 8 тармақты етіп, тыңнан қосқан шумақ өрнегі: «Сегізаяқ» өлеңі. Абайдың 8 тармақтан, 25 шумақтан тұратын өлеңі: «Сегізаяқ». «Сегізаяқ» өлеңінің ерекшелігі: Әр шумақтың сегіз жолдан қайырылуында. «Сегізаяқ» өлеңі неге «Сегізаяқ» деп аталады: Әр шумақ сегіз жолдан қайырылады. Абайдың 5 буынды тармақ пен 7-8 буынды тармақтардың жүйелі түрде үйлесуі арқылы түзілген туындысы: «Сегізаяқ» өлеңі. Абайдың «а а б в в б г г» дыбыс үндестігіне негіздеген туындысы: «Сегізаяқ» өлеңі. «Сегізаяқ» өлеңінің шумақтық өрнегін пайдаланған ақындар: Ш.Құдайбердіұлы, А.Байтұрсынұлы, С.Торайғыров. «Сегізаяқ» өлеңінің негізінде «Өгіз аяқ» өлеңін жазған: Қажытай Ілиясұлы(1970 жыл). Абайдың сатиралық өлеңі: «Сегізаяқ». Абай қазақтың мінез-құлқының жағымсыз жақтарын сынап, кемшілігін бетіне баса отырып, биік тұғырға, өрелі ойға жетелейді: «Сегізаяқ» өлеңінде. «Сегізаяқ» өлеңінде кездесетін мақал: «Еңбек етсең ерінбей, Тояды қарның тіленбей». Абайдың көзі тірісінде халық арасына кең таралып кеткен әндерінің бірі: «Сегізаяқ». «Сегізаяқ» әнінің неше нұсқасы бар: Сегіз. Абай анадан неше ағайынды: 4 (Тәңірберді, Абай, Ысқақ, Оспан). Құнанбайдың үшінші әйелі Айғыздан туған балалары: Халиолла, Ысмағұл. Абай әкеден неше ағайынды: 6. Өлген адамның сүйегі жерленген бейіт: Мола. Ертеде ел қыдырып, ауру-сырқауды емдейтін балгерден гөрі «жындарды шақырып», жай адамның қолынан келмейтін неше түрлі іс-әрекет көрсеткендігімен аты шыққан тәуіп: Бақсы. Абай өзінің рухани жалғызсырауын теңейді: «Бақсының моласына». «Сегізаяқ» әнінің бірінші нұсқасын А.Э.Бимбоэс жазып алды: 1920 жылы,Ақмола обл, әнші-ақын Мұстафа Нұрбаевтан. «Сегізаяқ» әнінің екінші нұсқасын Затаевич жазып алды: 1922 жылы, Орынбор қаласында, Құстай Мырзабеков пен Кәрім Қамқымбаевтан. «Сегізаяқ» әнінің үшінші нұсқасын Л.Хамиди жазып алды: 1935 жылы, Әрхам Кәкітайұлынан. «Сегізаяқ» әнінің төртінші нұсқасын Л.Хамиди жазып алды: 1938 жылы, Жүсіпбек Елебековтен. «Сегізаяқ» әнінің бесінші нұсқасын Б.Г.Ерзакович жазып алды: 1938 жылы,Темірболат Арғынбаевтан. «Сегізаяқ» әнінің алтыншы нұсқасын Б.Г.Ерзакович жазып алды: 1939 жылы Қуан Лекеровтен. «Сегізаяқ» әнінің жетінші нұсқасын Қайролла Жүзбаев жазып алды: 1984 жылы Мәкен Мұқамеджановадан. «Сегізаяқ» әнінің сегізінші нұсқасын Қайролла Жүзбаев жазып алды: 1984 жылы, Қали Байжановтан. Композитор С.И.Шабельскийдің фортепианолық триосы: «Абайды еске алу». Композитор С.И.Шабельскийдің фортепианолық триосының бір бөлімі арналды: «Сегізаяқ» әніне. «Пародия» сөзінің француз тілінен аударғанда беретін мағынасы: Керісінше қайталанған өлең. Белгілі бір шығарманы немесе оның авторын, әдеби ағымды, тұтас бір жанрды соған еліктеп, сынап-сықақтайтын әдебиет, театр, музыка және эстрада жанры: Пародия. Қазақ әдебиетінде пародия нышандары байқалады: Халық ақындары шығармасынан, ақындар айтысынан. Пародия әдебиетте сын нысанына, мақсатына қарай бөлінеді: Юморлық, сатиралық. Юморлық пародия қандай болады: Жеңіл әзілді, достық әуенде. Сатиралық пародия қандай болады: Өткір тілді. Пародияның мақсаты: Кісіні мазақ қылу емес, адамның жақсы қасиетімен бірге өзі байқамайтын кейбір кемшіл тұсын жеңіл әзілмен жеткізу. Пародия жасайтын кім деп атайды: Пародист. «Ұлы ақынның жазушылық еңбегінің тұсында туған үлкен бір белгісіндей әрі мол, әрі бар жағынан көркем, келісті шыққан зор шығарма» деп Мұхтар Әуезов баға берген шығарма: «Сегізаяқ». С.Торайғыров Абайдың «Сегізаяқ» өлеңіне еліктеп алты шумақ, сегіз тармақтан тұратын өлең жазды: «Алты аяқ» (1915 ж). Қ.Аманжолов Абайдың «Сегізаяқ» өлеңіне еліктеп өлең жазды: «Шықтым өмір шыңына» (1935ж). «Абай афоризмі» еңбегінің авторы: Қ.Өмірәлиев. «Осы мен өзім – қазақпын. Қазақты жақсы көрем бе, жек көрем бе? Егер жақсы көрсем, қылықтарын қостасам керек еді». Үзінді Абайдың қай қара сөзінен алынған: Тоғызыншы. Халық мүддесі, ақынның өзі өмір сүрген қоғамның тарихи шындығы бейнеленген Абай туындысы: «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым». Абайдың 1886 жылы жарық көрген, он бір буынды қара өлең ұйқасымен жазылған өлеңі: «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым». «Жоғын жоқтап, мұңын мұңдап отырғаны – «қалың елі, қазағы»...Оны «қайран жұртым» деп, бар жанымен ынтыға сүйеді» деген: Мұхтар Әуезов. Абайдың дерті: Елдігінен айырылып, берекесі қашқан елдің тарихи трагедиясы. Патшалық Ресейдің қазақ даласын билеу жөнінде жасаған реформалары: 1822, 1824, 1868. Ресейдің нағыз бюрократтық, әскери-отаршылдық саясатының ең жоғарғы биігі болды: 1867-1868 жж реформалар. Абайдың «Жақсы менен жаманды айырмайсың» дегені: Бір ұрты май, бір ұрты қан – сол тұстағы әлеуметтік құрылымға байланысты туындаған пікір. Абайдың ойынша, елдің сиқын бұзып жүргендер: Мансабы жоғары шенеуліктер. Абай мансабы жоғары шенеуліктерді атайды: «Бас-басына би болған өңкей қиқым». Абайдың өткір сатиралық туындысы: «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым». Абайдың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңі аударылды: Ағылшын, араб, әзірбайжан, қарақалпақ, қырғыз, татар, түрікмен, орыс, ұйғыр. Абайдың «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңі жарық көрді: 1909 жылы, Санкт-Петербургте, «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайұлының өлеңі» жинағында. Мүрсейіт қолжазбасында, 1954 жылғы жинақта «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінің 12-жолы беріледі: «Бір күн тыртың етеді, бір күн жыртың». 1939, 1945, 1957 жж басылымдарда «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінің 12-жолы беріледі: «Бір күн тыртың етеді, бір күн бұртың». Мүрсейіт қолжазбасында, 1909 жылғы жинақта «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінің 13-жолы беріледі: «Өз басына би болған өңкей қиқым». 1939, 1945, 1957 жж басылымдарда «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінің 13-жолы беріледі: «Бас-басына би болған өңкей қиқым». «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңінің түсініксіз болып келген жолдары: «Өздеріңді түзелер дей алмаймын, Өз қолыңнан кетпесе енді өз ырқың». «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» өлеңін аударған: С.Липкин. «Поэзия шыңы» еңбегінің авторы: З.Ахметов. «Көкірек толы қайғы кісінің өзіне де билетпейді, бойды шымырлатып, буынды құртып, я көзден жас болып ағады, я тілден сөз болып ағады» деген үзінді алынған: 5-қара сөз. Абайдың ұлы Әбдірахманның қазасына байланысты шығарған өлеңі: «Лай суға май бітпес қой өткенге». Абайдың ойшылдығы мен сыршылдығы терең үндестік тапқан өлеңі: «Лай суға май бітпес қой өткенге» (1895 ж). Абай мысалға алған жануар: Қой. Абайдың «лай судан миллиондап қой айдап өтсең де, бәрібір май бітпейді және сол лай қалпында қалады» деген ой түйетін шығармасы: «Лай суға май бітпес қой өткенге». «Алла тағала өлшеусіз, біздің ақылымыз өлшеулі. Өлшеусіз бен өлшеуліні білуге болмайды» деген үзінді алынған қара сөз: 38-қара сөз. Абай «Алла тағала өлшеусіз» деген ойды ұғындырып тұр: «Ләмәкән» арқылы (ләмәкән – мекені жоқ, мәлім емес). Абай «Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңін қандай түйінмен аяқтайды: «Имек жолда тиянақ, тегістік жоқ, Құлап кетпе, тура шық, көзіңе бақ». «Абайдың пәлсапалық лирикасында орын алған басты мәселе – түп иені танып білу. Абай ой танымындағы сөз болатын пәлсапалық ой-пікірлердің бәрі де осы мәселе төңірегіне жиналған...Түп иені ақылмен тани алмайсың, жүрекпен сезесің дегені сопылық танымның өзекті пәлсапасына соғады екен» деген: Мекемтас Мырзахметов. «Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңін Абай 1895 жылы жазған. Әрқайсысы 4 тармақты 7 шумақтан тұрады, көлемі 28 жол. Үлкен үміт күткен баласы Әбдірахманның өліміне байланысты шығарылған. Қараңғылық шырмауына шатылған елдің надандығына ыза болған ақын жан наласына сырын қапысыз қабылдар, айтса – түсінер, ақылдасса – ой бөлісер сүйікті ұлынан айырылу қайғысы қосылып, «берген бе тәңірім, саған өзге туыс» деп мұңданады, ақын көңіл жайлауынан ел көшкендей болып құлазиды. Мағынасыз «бос қуыстай» дүниеден уақап таппай, «бір-ақ уыс» болып отырған ақын дінге иек артады. Қошы жоқ құлазылған көңіл күйін ғажап шыншылдық суретпен бейнелеп, шарасыз халін «халық», «мақұлық», «дәһрі», «ләмәкән» сияқты діни лексикамен бедерлейді. Содан ары созерцание ретіндегі ойларын тере келіп, ақын өзінің наным жөнін толғайды. Болып өткен ауыр қазаларға жоғарыда танылмаған кейбір түңілу сарындары қосылып келіп, ыза мен қазадан туған бір алуан діншілдік ойлар, күйлер шығады» деген пікір иесі: Мұхтар Әуезов. «Тіл мамандарының әдебиетші ғалымдардан бір айырмашылығы – бұлар тек Абайдың қазақ әдеби тіліне қатысты (орны мен рөлі) туралы жалпф пікір айтып қана қоймайды, сонымен қатар ішінара тілдік материалдарға талдау жасайды...» деп басталатын пікірді айтқан ғалым: Рабиға Сыздықова Рабиға Сыздықова Абай тілінің грамматикалық ерекшеліктерін танып-білуге қашаннан бастап кірісті: 1950 жылдардың соңғы кезінен бастап. «Абайдың прзалық шығармаларындағы негізгі морфологиялық ерекшеліктер» деген тақырыпқа кандидаттық диссертация қорғаған: Рабиға Сыздықова. Абай текстеріндегі араб, парсы, орыс сөздеріне едәуір талдау жасап, қолданылу себептерін көрсеткен: Нығмет Сауранбаев. Абайдың архаизмдерді қолдану шеберлігін, сөйлемдегі сөздердің орнын ауыстыру тәсілін жаңаша пайдаланғанын, аудармадағы шеберлігін сөз етуге болатындығын айтқан: Сәрсен Аманжолов «Талаптың аты, жүрегіңмен тыңдамай, құлағыңмен қармарсың» тәрізді жаңа сөз тіркестерін жасағанын, бір сөзге бірнеше эпитет қосақтайтынын, өткен шақ көсемшені көмекші етістіксіз тиянақты тұлға ретінде қолданатынын, жатыс септіктегі есімшелерді баяндауыш қызметінде жұмсайтынын талдап көрсеткен: Сәрсен Аманжолов. Шығармашылық иелері: суретші, ақын, жазушы, сазгер, күйші т.б. өнерпаздар ішкі қайғы-қасіретін сыртқа шығарып, туындыларында паш ету арқылы жеңілдей алады. Бұл құбылыспсихологияда ... деп аталады: Сублимация. «Абайдың қара сөз дейтін мұралары көркем прозаның өзіне бөлек, бір алуаны болып қалыптанады. Бұлар – сюжетті шығармалар емес. Бұрынғы жазушылар қолданған естелік, мемуар да емес. Стиль, мазмұн жағынан алғанда, осы шығармалар – Абайдың өзі тапқан, бір алуан көркем сөздің түрі. Кейде бұлар сыншылдық, ойшылдық және көбіне адамгершілік, мораль мәселелеріне арналған өсиет, толғау тәрізді. Пікір иесі: Мұхтар Әуезов. «Абай мен Шәкәрімнің ойлау пайымына қазір Еуропа да, Шығыс та жете алмай отыр». Сөз егесі: Мекемтас Мырзахметұлы. «... Ақыры ойладым: осы ойыма келген нәрселерді қағазға жаза берейін, ақ қағаз бен қара сияны ермек қылайын, кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын, керегі жоқ десе, өз сөзім өзімдікі дедім де, ақыры осыған байладым, енді мұнан басқа ешбір жұмысым жоқ». Үзінді қай қара сөзден алынған: Бірінші қара сөз. Абайдың адамгершілік, имандылық, адалдық, парасаттылық, еңбекқорлық, қайырымдылық сияқты ізгі қасиеттер жайындағы ойлары айқын ашылған қара сөз: Он жетінші қара сөз (1893 ж.). Абай пәлсапалық ой түйіндеу арқылы ғылымға төрелік айтқызған қара сөзі: Он жетінші қара сөз. «Ақылсыз би болмас, Сәулесіз үй болмас. Жүректе оты жоқ, Адамда ми болмас». Үзінді қай шығармадан: «Көзімнің қарасы». «Осы үшеуің басыңды қос, бәрін де жүрекке билет» деген сөзді Абай ғылымның аузына тегін салып тұрған жоқ. Оқыған адам – ақылды, оқыған адам – қайратын дұрыс жұмсай алады, оқыған адам жүректің әміріне құлақ аса алады, тыңдайды. Дойырлыққа, надан, нашарлыққа бармайды» деген: Мұхтар Әуезов. Абайдың көркемдік, әлеуметтік гуманистік және дінге көзқарастары терең білінген еңбегі: Қарасөздері Ұлы ақынның сөз өнеріндегі көркемдік қуатын, философиялық дүниетанымын даралап көрсететін классикалық стильде жазылған прозалық шығармасы: Абайдың қарасөздері. Қарасөздердің жалпы саны: 45. Қарасөздің өлең сөзден айырмасы: қарасөзде сөз ырғағы еркін келеді, өлең өлшемі, шумақ, тармақ болмайды. Жанрлық тұрғыдан алғанда, Абай қара сөздеріне ... және ... табиғаты тән: Публицистика және эссе. Ерте замандағы оқиғаларға, пайғамбардың, тарихи тұлғалардың, әулие-әмбиелердің ғажайып істерін баяндайтын діни сюжеттерге, халықтың наным-сеніміне негізделген фольклорлық проза жанры: Әпсана. Әпсана сөзі араб тілінен аударғанда ... деген мағына береді: хикаят-әңгіме. Әпсана сөзі парсы тілінен аударғанда ... деген мағына береді: аңыз. Абайдың қарасөздерінің бірнешеуін алғаш рет Мұхтар Әуезов Семейде шыққан қай журналға, қай жылы жариялады?: «Абай» журналына, 1918 ж. Абайдың қарасөздерін толық қамтып, екі томдық жинағын кім, қашан құрастырды?: Мұхтар Әуезов, 1933 ж. 1933 жылы Мұхтар Әуезов құрастырған екі томдық жинақ қай қалада жарық көрді: Қызылорда қаласында. Абайдың қарасөздері қай тілдерге аударылды: орыс, қытай, француз, неміс, ағылшын. Қарасөздерді қазақ тілінен тікелей франсуз тіліне ... аударды: Ғалымжан Мұқанов. Қарасөздерді қазақ тілінен тікелей неміс тіліне ... аударды: Лариса Захарова. Қарасөздерді қазақ тілінен тікелей қытай тіліне ... аударды: Хабай (Ха Хуан Жан). «Білімдіден шыққан сөз, Талаптыға болсын кез. Нұрын, сырын көруге, Көкірегінде болсын көз». Авторы: Абай. Абай «отыз екінші сөзін» қай жылы жазды?: 1895 ж. Абай өзінің «отыз екінші сөзінде» ғылымға жетудің неше түрлі шартын атайды?: Алты. «Абай шығармаларында «оқу» деген сөзді 54 рет, «ғылым» деген сөзді 111 рет, «білім» деген сөзді 31 рет, өнер деген сөзді 46 рет қолданған». Кімнің зерттеуі: Рабиға Сыздықова. «Ғылым» сөзі арабтың қай сөзінен алынған: ілім. Адамның табиғат пен қоғам туралы объективті білімін қалыптастыруға, жүйелеуге, болжауға, жеңілдетуге,түсіндіруге мүмкіндік беретін танымның ең жоғарғы көрсеткіші: Ғылым. Ғылымның жалпы мағынасы: Жүйелік білім мен тәжірибе. Ғылымның арнайы мағынасы: Ғылыми жолмен жинақталған білім жүйесі, сонымен қатар зерттеумен келген ретті білім жинағы. Ғылым қандай санаттарға бөлінеді: Жаратылыс құбылыстарын зерттейтін жаратылыстану ғылымы, адамзат өмірі мен заман тынысын зерттейтін гуманитарлық ғылым. Ғалым Рабиға Сыздықованың зерттеуінше, Абай шығармаларында «оқу» деген сөзді қанша рет қолданған: 54 рет. Ғалым Рабиға Сыздықованың зерттеуінше, Абай шығармаларында «ғылым» деген сөзді қанша рет қолданған: 111 рет. Ғалым Рабиға Сыздықованың зерттеуінше, Абай шығармаларында «өнер» деген сөзді қанша рет қолданған: 46 рет. «Абайдың сөз өрнегі» еңбегінің авторы: Рабиға Сыздық. «Абай жазған 4 поэманың даңқты болатын себебі олардың тұтастығы бар, іштей терең байланысы бар» деген: Мұхтар Әуезов. Абайдың Шығыс классиктерімен арақатынасын М.Әуезов қалай бөлді: Бірінші кезең – ақынның жастық шақтағы еліктеу кезеңі (1860-1865 жж), екінші кезең – ақындық кемеліне келіп, таланты әбден толысқан кезең (1886-1904 жж). Абайдың «Ескендір» поэмасы мен «Мың бір түн» желісі негізінде жазылған поэмалары: «Масғұд», «Әзім әңгімесі». «Ескендір», «Масғұд» поэмалары жарық көрді: 1909 жылғы жинақта. «Әзім әңгімесі», «Вадим» поэмалары жарық көрді: 1933 жылы М.Әуезов енгізді. Абай шығармаларын ұқыптап көшірген Мүрсейіт Бікіұлы қолжазбасынан табылған поэма: «Вадим» поэмасы. 1927 жылы Ысқақ Ырысайұлы деген кісі Абай шығармаларын жинаушыларға табыс еткен шығарма: «Әзім әңгімесі». Абайдың «Вадим» поэмасы алынған: М.Ю.Лермонтовтың «Вадим» атты аяқталмай қалған повесінен. М.Ю.Лермонтов «Вадим» повесін жазды: Нағашы әжесі Е.А.Арсеньевадан естіген әңгімелері бойынша. Абайдың «Вадимінің» Лермонтовтың «Вадимінен» айырмашылығы: Қара сөзбен жазылған шығарманы өлеңмен айшықтап шығуында, шығарманың сыншылдық жағынан гөрі романтикалық сипатына назар аударуында. Шығыстық сюжеттер желісінде жазылған поэма: «Масғұт». «Масғұт» поэмасында шал жігітке қандай алмаларды ұсынады: Ақ, қызыл, сары алмаларды. «Масғұт» поэмасындағы шалдың үш алманы ұсынуы кімнің шығармасында кездеседі: И.Тургеневтің 1883 жылы шыққан «Восточная легенда» шағын әңгімесінде кездеседі. «Масғұт» поэмасындағы бас кейіпкер қай алманы таңдайды: Қызыл алманы. Тургенев кейіпкері қай алманы таңдайды: Жапар (орысшада Джиаффар) сары алманы таңдап, уәзір болады. «Масғұт» поэмасындағы шал кім: Қыдыр. М.Әуезов «Масғұт» поэмасының шығыс халықтарының аңыздарынан алынғанын бағамдайды: «оның тіршілік еткен шаһары – Бағдат, заманы –Һарун Рашид халифтің тұсы» деген деректерге қарап («Абай Құнанбаев» монографиясы, «Абай поэмалары» тарауы). «...ескі Бағдат тонын кидіргенше, өз тұсындағы қазақтың өзіндік тіршілігін алып, сюжетті сол болмыстан құрастырып қиюластырса, шығарманың басты идеялары оқушыларына орағытып жетпей, төтелей жеткен болар еді» деген: Мұхтар Әуезов. «Масғұт» поэмасының бас кейіпкері ғұмыр кешкен заман: Бағдатты билеген Һарун ар-Рашид халифа заманы. «Масғұт» поэмасындағы жұлдызшы уәзір: Масғұт. «Абайдың «Масғұты» - қысқа сюжетті оқиға байланысы, дамуы, шарықтау шегі, шешуі бар поэма. Поэмадағы шал мен Масғұт арасындағы және хан мен Масғұт араларындағы диалогтер мен ерлік қимылдарын баяндау арқылы Масғұт ұнамды қаһарман, ерлігіне ақылы сай, парасатты адам бейнесінде суреттеледі. Өзінің ақылының арқасында ол «Шығыстың күні» деген атқа ие болды деп қорытады ақын. Ал поэманың негізгі идеясы – әйелдің қоғамда атқаратын рөлін дәріптеу» деген: Қажым Жұмалиев. Масғұтқа бақ қонып, барлық арманына қолы жетіп, не деп аталады: «Шәмсі-жиһан» («Бұл дүниенің күні»). Масғұтқа жеті күн жауған жаңбыр суында кесапат бар екенін айтқан: Қыдыр ата. «Сократқа у ішкізген, Иоанна Аркті отқа өртеген, Ғайсаны дарға асқан, пайғамбарымызды түйенің жемтігіне көмген кім? Ол – көп, ендеше көпте ақыл жоқ. Ебін тап та, жөнге сал» деген: Абай «Отыз жетінші» қарасөз. «Единица жақсысы, Ерген елі бейне нөл... Единица кеткенде, Не болады өңкей нөл» үзінді қай шығармадан: «Сәулең болса кеудеңде». Қызыл алма әдебиетте ненің символы ретінде қолданылады: Жастықтың, махаббаттың, құпиялықтың. Шыңғыс Айтматов «Қызыл алма» повесінде алманы ненің белгісі ретінде алған: Махаббаттың. Әбіш Кекілбаев «Аңыздың ақыры» романында құрт түскен алманы нені көрсету үшін қолданған: Опасыздықты. Орта көлемді эпикалық түрге жататын, өмірде болған не болуға тиісті күрделі құбылыстар мен келелі оқиғаларды эпикалық не лирикалық сипаттағы өлеңмен суреттейтін жанр: Поэма. И.С.Тургеневте жоқ, бірақ «Масғұт» әңгімесінде кездесетін бирма халқының ертегісіндегі сюжет негізін тауып, оны Абай шығармасымен салыстыра қарастырған: Зәки Ахметов «Современные расвития и традиции казахской литературы». Бирма халық ертегісі мен «Масғұт» поэмасының ұқсастығы: Данышпан уәзір «Жеті күн бойы жаңбыр жауады. Оның суын ішкен адам ақылынан адасады» деген жұлдызжорамалды патшаға айтып, оны «жынды судан» сақтандырады. Бірақ артынан екеуі де ішуге мәжбүр болады. Абай қанша поэма жазған: 4. «Еңбек етпесең, жиған білімің кәдеге жарамай жатқан минерал секілді. Оның ішін аршып, асыл кенін жарқырату үшін еңбек керек, қол мен ой қимылы қажет» деген: Қаныш Сәтбаев. жүктеу/скачать 104,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|