Кіріккен сөз дегеніміз – екі негізден құралып, дыбыстық, семантикалық контаминацияға түсіп, бір түбірлі сөз болып танылып кеткен, негізгі сіңіскен жалаң сөздер
Кіріккен сөз дегеніміз – екі негізден құралып, дыбыстық, семантикалық контаминацияға түсіп, бір түбірлі сөз болып танылып кеткен, негізгі сіңіскен жалаң сөздер. Ғалым БС-дерді кіріккен сөз терминімен атап, оған белбеу, бүгін, биыл, келсап, таңертең, үйт, бүйт, кішкене т.б. сөздерді жатқызады. Зерттеуші “Кіріккен сөз болған жердің бәрінің бірдей дыбыстық өзгеруі шарт емес, бірақ дыбысында өзгеріс бар сөз тіркестерінің кіріккен сөз болуы шарт” деп және “олардың бір екпінге бағынуы” кіріккен сөзді танудың ең сенімді жолы дейді. “Қарға қара құс болғанмен де қара құс емес, ақ сары, қарақұс, қара құс болмағанмен де, қарақұс” деген зерттеушінің сөзі – кіріккен сөз жасалуының семантикалық жолының тамаша мысалы. Деректі мағынадан дерексіз мағынаға көшу кіріккен сөз жасаудың тәсілі екеніне Қ.Жұбанов қолғап сөзін мысалға келтіреді. Мұндағы қап сыңары мешок мағынасында емес, чехол мағынасында қолданылғандықтан, тіркескен сөз бірігетінін айтады ғалым. Ал бөлек жазылатын сөздерді күрделі сөз терминімен атайды да, ол бірліктердің жасалуының семантикалық жолын былай түсіндіреді. Сары май, сары жапырақ тіркестеріндегі сары сыңарының беретін мағынасы әр сатыда. “Сары майдың ақ көгілдір түрлері де кездеседі” дейді зерттеуші. Бұл пікірдің мәнісі былай. Сары май – әбден шайқалып, сүтінен мұқият ажыратылған, қойдың қарнына ұзақ уақыт сақтала сары түсін сақтаған, басқа тағамдық майлардан құнарлылығы өте жоғары май. Уақыт өте келе оның түсінің сап-сары, сары, ақшыл сары, ақ сары, көгілдір болуы емес, оның құнарлылығы, сапасының жоғары болуы мәнге ие болады. Бұл жерде "сары" сыңары май сөзінің әуелдегі ерекше белгісін абстракциялап қана көрсетіп тұр дейміз.
Ә. Ермеков өзінің “Қазақ лексикасындағы біріккен сөздердің семантикасы” атты кандидаттық диссертациясында құрамдары кірігіп кеткен, қазақ тілінің төл сөздерінің этимологиясын ашады. Автордың пайымдауынша, мына сөз сыңарлары сөйлемде қатар айтыла келе сөз тіркесіне, одан атаулық тіркестерге өтіп, БС-ге айналған. Мысалы: қоян – “қой сияқты аң”, жылан – “жылжымайтын аң, жамбас – “жанына бас”, итмұрын – “иттің мұрны тәріздес жеміс”, жануар – “жаны ару”, жантаю –“жанына таю", есіру –“есі іріп кету” т.б. Ізденушінің пікірінше, БС- дердің компоненттері универбтенбей тұрғанда көбінесе жалпы қолданыста жүреді де, процесс өткен соң, тіркес мағынасы бір нүктеге шоғырланып, жалқыланады. Осы жалқылану біртұтас тұлғаланатын сөздердің пайда болуына себепші болып отыр дейді ғалым.
