Ақылбеков Ә. Т., Кривобоков В. П., Даулетбекова А. К
Энтальпия (теплосодержа́ние, фу́нкция
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
Энтальпия (теплосодержа́ние, фу́нкция Ги́ббса теплова́я) Enthalpy (от греч. enthalpo – нагреваю) Потенциал термодинамический, характеризующий состояние макроскопических систем
в термодинамическом равновесии при выборе в качестве основы независимых переменных S и давления p.
Enthalpy (гр. enthalpo – қыздырамын) Тәуелсіз параметрі ретінде энтропия мен қысымды алған кездегі термодинамикалық тепе-теңдіктегі макроскопиялық жүйені сипаттайтын термодинамикалық потенциал. Энтропи́я Entropy (от греч. entropia – поворот, превращение) Понятие, впервые введенное в термодинамике для определения меры необратимого рассеяния энергии. В статистической физике энтропия служит мерой вероятности осуществления какого- либо макроскопического состояния, в теории информации – мерой
неопределенности какого-либо опыта (испытания), который может
иметь различные исходы. Энтропи́я Entropy (гр. entropia – бұрылыс, түрлену) Термодинамикада алғаш рет энергияның қайтымсыз шашырауының шамасын анықтау үшін енгізілген түсінік. Энтропия статистикалық физикада қандай да бір макроскопиялық күйдің жүзеге
асу ықтималдығының ӛлшемі, ал ақпараттар теориясында – әртүрлі нәтижелерге алып келуі мүмкін қандай да бір тәжірибенің анықталмағандығының ӛлшемі
болып табылады. 378
Epitaxy (от греч.epi – на, над при и taxis – расположение, порядок) Процесс наращивания монокристаллических слоев вещества на подложку (кристалл), при
котором кристаллографическая ориентация наращиваемого слоя повторяет кристаллографическую ориентацию подложки.
Epitaxy (гр.epi – үстінде, жанында және taxis – орналасуы, реті) Тӛсеніш (кристалл) бетінде ӛсіріліп жатқан қабаттың кристаллографиялық бағдары тӛсеніштің кристаллографиялық бағдарын қайталайтын, заттың
монокристалл қабаттарын ӛсіру процесі. гетероэпитаксия / heteroepitaxy — эпитаксия, при которой вещества подложки и нарастающего кристалла различны.
жатқан кристалл мен тӛсеніш заттары әртүрлі болып келетін эпитаксия.
homoepitaxy — эпитаксия, при которой вещества подложки и нарастающего кристалла одинаковы. гомоэпитаксия (автоэпитаксия) / homoepitaxy — ӛсіріліп жатқан кристалл мен тӛсеніш заттары бірдей болып келетін эпитаксия. эпитаксия газофазная / gas-phase epitaxy — получение эпитаксиальных пленок
полупроводника путем осаждения из фазы. газфазалы эпитаксия / gas-phase epitaxy — жартылайӛткізгіштің эпитаксиальді пленкаларын фазадан тұндыру арқылы алу.
epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на поверхность подложки с помощью насыщенного полупроводниковым материалом легкоплавкого расплава. Готовится шихта из
вещества наращиваемого слоя, легирующей примеси (может быть подана и в виде газа) и металла-растворителя, имеющего низкую температуру плавления и хорошо
растворяющего материал подложки (Ga, Sn, Pb).
Процесс проводят в атмосфере азота и водорода (для восстановления оксидных пленок на поверхности подложек и расплава) или в вакууме (предварительно восстановив оксидные пленки). Расплав наносится на поверхность подложки, частично растворяя ее и удаляя загрязнения и дефекты. После выдержки при максимальной температуре -1000
°С начинается медленное охлаждение. Расплав из насыщенного состояния переходит в пересыщенное и избытки полупроводника осаждаются на подложку, играющую роль затравки. Сұйықфазалы эпитаксия / liquid-phase epitaxy — ӛсетін пленка үшін материал тұғыр бетіне жартылайӛткізгіш материалмен қаныққан оңай еритін құйманың кӛмегімен жеткізілген кездегі эпитаксия. Ӛсірілетін қабат затынан, легірлеуші қоспадан (газ түрінде берілуі мүмкін) және тӛменгі температурада еритін металл-еріткіштен және тұғыр материалын жақсы еріткіштен (Ga, Sn, Pb) шихта дайындалады. Процесті азот және сутегі атмосферасында немесе вакуумда (алдын ала оксидті пленкаларды қалпына келтіріп) жүргізеді. Құйма ішінара оны ерітіп және ластанулар мен ақауларды жоя отырып тұғыр бетіне жүргізіледі. Максималь -1000 °С
температурада ұстағаннан кейін баяу салқындау іске асады. Қаныққан күйдегі құйма аса қаныққан күйге ӛтеді және жартылайӛткізгіштің артық мӛлшері ӛңдеуші ролін атқаратын тұғырға беріледі. эпитаксия ионная / ion epitaxy — наращивание монокристаллических пленок материалов на твердых подложках с помощью ионных пучков. ионды эпитаксия / ion epitaxy — иондық шоқтардың кӛмегімен қатты тӛсеніштерде материалдың монокристалдық қабыршықтарын ӛсіру.
379
induced epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на поверхность подложки в виде паровой фазы, которая создается путем испарения вещества с помощью энергии луча лазера.
induced epitaxy — ӛсіп жатқан пленкаға материал тұғыр бетіне заттың лазер сәулесі энергиясы кӛмегімен булануы арқылы жасалатын бу фазасы түрінде жеткізілетін эпитаксия.
beam epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на
поверхность подложки в виде
газообразных соединений. Затем он
разлагается на
горячей поверхности. Необходимое для роста кристалла вещество остаѐтся на поверхности, а ненужные фрагменты молекул улетучиваются.
beam epitaxy — ӛсіп жатқан қабыршық материалы тӛсеніш бетіне газ тәрізді материал қосылыстар түрінде жеткізілетін эпитаксия. Содан соң ол ыстық бетте ыдырайды. Кристалының ӛсуіне қажетті заттар бетте қалады да, ал молекуланың керек емес фрагменттері ұшып кетеді. эпитаксия молекулярно-лучевая / molecular beam epitaxy — эпитаксия, при которой материал для растущей пленки доставляется на поверхность подложки с помощью пучков атомов или молекул, т.е. с помощью напыления. молекулалы-сәулелі эпитаксия / molecular beam epitaxy — ӛсіп жатқан қабыршық материалы тӛсеніш бетіне атомдардың немесе
молекулалардың шоғы,
яғни тозаңдандыру, түрінде жеткізілетін эпитаксия.
epitaxy — это особый режим молекулярно- лучевой эпитаксии, в котором сначала при пониженных температурах осаждается аморфная пленка, после чего проводится ее кристаллизация при более
высоких температурах. қатты фазалық эпитаксия / solid state epitaxy — алдымен тӛменгі температурада аморфты қабыршық тұндырылып, содан кейін
оның жоғары
температурада кристалдануы жүзеге асатын молекулалы- сәулелі эпитаксияның ерекше режимі.
1
Erosion, weathering Износ поверхности материалов и изделий под действием факторов окружающей среды или в результате технологической обработки.
Erosion, weathering Материал бетінің қоршаған ортаның факторы
мен технологиялық ӛңдеу нәтижесінде тозуы. шығындалуы. эрозия абразивная / Abrasive erosion — эрозионный износ, вызванный движением твердых частиц, происходящим почти параллельно твердой поверхности. абразивті эрозия / Abrasive erosion — қозғалыс бағыты қатты бетпен параллель дерлік болатын қатты бӛлшектер тудырған эрозиялық тозу. эрозия от соударения (ударная эрозия) / Impingement erosion — потеря материала с поверхности твердого тела вследствие соударения с жидкостью. Эрозия, при которой относительное движение твердых частиц является почти нормальным к твердой поверхности
қатты дене бетінің сұйықпен соқтығысуы нәтижеснде ӛз материалынан айрылуы. Қатты
бӛлшектердің салыстырмалы қозғалысы қатты бетке нормаль болған жағдайдағы эрозия. эрозия радиационная / radiation erosion — износ
поверхности твердого тела, вызванный его облучением. радиациялық эрозия / radiation erosion — қатты дененің оның сәулеленуі нәтижесінде тозуы эрозия радиационная тепловая / radiation heat erosion, radiation thermal erosion — удаление атомов с поверхности в результате тепловых процессов, вызванных радиациялы жылулық эрозия / radiation heat erosion, radiation thermal
erosion — радиациялық қызыну туғызатын жылулық процестердің нәтижесінде беттен атомдардың 380
радиационным разогревом. Особенно эффективен при облучении поверхности мощными
наносекундными пучками
заряженных частиц. В принципе может использоваться для технологической обработки материалов и изделий. жойылуы.Әсіресе бетті
бӛлшектердің қуатты
наносекундтық шоқтарымен сәулелендіргенде ӛте тиімді. Әс жүзінде
материалдар мен
бұйымдарды технологиялық ӛңдеуде қолданылуы мүмкін. Эрозия 2
Weathering Износ
материалов под
действием окружающей среды. Эрозия 2
Weathering Материалдың қоршаған орта әсерінен тозуы. Эффект Effect
1. Результат, следствие каких-либо причин, действий. 2. В естественных науках — явление (закономерность), часто называемое именем открывшего этот эффект ученого (напр., эффект Холла, эффект Фарадея, эффект Томсона и т.п.):
Effect
1. Қандай да бір әсерлердің, себептердің нәтижесі, салдары. 2. Жаратылыстану ғылымдарында — кӛбіне осы эффектіні ашқан ғалымның есімімен аталатын (мысалы, Холл эффектісі, Фарадей эффектісі, Томсон эффектісі т.с.с.) құбылыс (заңдылық).
высокочастотного электромагнитного поля по мере проникновения в глубь проводника, приводящее к тому, что переменный ток идѐт примущественно в поверхносном слое проводник. скин-эффект / skin-effect — айнымалы токтың негізгі бӛлігі ӛткізгіштің беттік қабатымен ӛтуіне алып келетін, жоғары жиілікті электромагнитті ӛрістің ӛткізгіш ішіне енген сайын әлсіреуі.
высокочастотных колебаний электрического тока в полупроводниках с N-образной объемной вольтамперной характеристикой. Ганн эффектісі / Gunn effect — N – тәрізді кӛлемді
вольтамперлі сипаттамалы ӛткізгіштердегі электр тогының жоғары жиілікті тербелісінің генерациясы. эффект дальнодействия — то же, что дальнодействие. Алыстан әсер ету эффектісі- алыстан әсер ету сияқты.
эффект деформации температурный / temperature effect of strain — повышение температуры деформированного тела за счет перехода механической энергии пластической деформации в тепловую энергию температуралық деформация эффектісі / temperature effect of
strain — деформацияланған дене температурасының пластикалық деформациясы механикалық энергиясының жылу энергиясына айналуы есебінен артуы.
упругое
рассеяние высокочастотного электромагнитного излучения на свободных или слабо связанных электронах, при котором длина
волны рассеянного излучения больше длины волны падающего.
жоғары жиілікті электромагниттік сәуленің еркін немесе әлсіз байланысқан электронда серпімді шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан үлкен болады. эффект Комптона обратный / converse Compton effect — упругое рассеяние высокочастотного электромагнитного излучения на электронах, обладающих сверхвысокими энергиями, при котором длина
волны рассеянного излучения меньше длины падающего. кері Комптон эффектісі / converse Compton effect — жоғары жиілікті электромагнитті сәуленің аса
жоғары энергиялы электрондардан серпімді шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан кем болады. 381
интегральный показатель коррозии металла, оценивающий глубину проникновения коррозии потерей массы металла на единицу площади, степень поражения поверхности.
коррозияның ену тереңдігін, металл массасының аудан бірлігіндегі жойылуын, беттің бұзылу дәрежесін бағалайтын металл коррозиясының интегралды кӛрсеткіші.
испускание или поглощение гамма-квантов атомными ядрами, связанными в твѐрдом теле, не сопровождающееся внутренней энергии тела, т.е. испусканием или поглощением фононов. Другое название эффекта – ядерный гамма – резонанс.
қатты дененің ішкі энергиясының, яғни фотондарды жұтылу немесе шығарылуына әкеліп
соқпайтын, байланысқан атом ядроларының гамма кванттарды бӛліп шығаруы немесе жұтуы. Бұл эффектінің екінші аты – ядролық гамма-резонанс. эффект молекулярный / molecular effect – имеет место при облучении твѐрдых тел молекулярными ионами. Он проявляется в том, что атом, входящий в состав молекулярного иона, и такой же атомарный ион производят при одинаковой энергии различное количество устойчивых дефектов. Объяснение его механизма основывается на
существовании нелинейных процессов, которые происходят при перекрытии каскадов, создаваемых одновременно и в
близости друг от друга отдельными атомами распавшегося на составляющие молекулярного иона.
қатты денелерді молекулалық иондармен сәулелендірген кезде орын алады. Ол молекулалық ион құрамына кіретін атом мен дәл сондай атомдық ион бірдей энергия кезінде
әртүрлі
мӛлшерде тұрақты
ақауларды тудыратындығынан кӛрінеді. Оның механизмі молекулалық ионның ыдырауы кезінде оны құраушы атомдардың маңында және бір мезетте туындайтын каскадтардың қабаттасуы нәтижесінде жүзеге асатын сызықты емес процестердің болуымен түсіндіріледі.
электронов в вакуум
из тонкого
диэлектрического слоя на проводящей подложке при наличии
сильного электрического поля в слое. Молтер эффектісі / Molter effect – ӛткізгіш тӛсеніштің бетіндегі жұқа
диэлектрик қабатында күшті электр ӛрісі болған кезде сол қабаттан вакуумға электрондардың ұшып шығуы. эффект насыщения / saturation effect – выравнивание населенностей двух уровней энергии квантовой системы (молекулы, атома) под действием резонансного электромагнитного излучения. См. также населенность уровня Қанығу эффекті / saturation effect – резонанстық электромагниттік сәуленің әсерінен кванттық жүйенің (молекулалар, атомдар) энергиясының екі деңгейінің толтырылуын теңестіру. Деңгейлердің толтырылуын қара. эффект Оже — двухэлектронный процесс, при котором слабо связанный электрон переходит в незанятое низкоэнергетичное состояние. Высвобождающаяся при этом энергия передается другому слабо
связанному электрону этого же атома, электрон в результате этого выпускается из атома (электрон Оже). На эффекте Оже основывается оже-электронная спектроскопия (ОЭС), метод определения характеристик поверхностных атомов и их состояния связи, в особенности "легких" элементов типа углерода, азота и бора. Оже эффектісі - әлсіз байланысқан электрон бос тұрған тӛменгі энергиялық деңгейге ӛтетін екіэлектронды процесс. Бұл кездегі бӛлінетін артық энергия осы атомның екінші әлсіз байланысқан электронына беріледі де, нәтижесінде электрон атомнан босап шығады (Оже электроны). Оже эффектісіне оже-электронды спектроскопия (ОЭС), беттік атомдар мен олардың байланыс күйін, атап айтқанда, кӛміртегі, азот, бор сияқты жеңіл элементтердің сипаттамаларын анықтайтын әдістер негізделеді. 382
снижение напряжения зажигания разряда в газе, обусловленное присутствием примеси другого газа,
потонциал ионизации которого ниже
энергии возбуждения метастабильного уровня основного газа. В отсутствии примеси электроны, ускоренные в электрическом поле, отдают свою энергию
атомам, переводя их в
вероятность ионизации электронным ударом мала и напряжение ионизации оказывается высоким. Но при наличии примеси имеет место ионизация атомов примесного газа в результате столкновений с основным газом (за счѐт энергии, освобождающейся при
переходе метастабильных атомов в
состояние). Это приводит к снижению напряжения зажигания разряда. Пеннинг эффектісі / Penning effect – иондық потенциалы негізгі газдың метатұрақты деңгейдегі қозу энергиясынан тӛмен басқа қоспалық газдың болуынан газ разрядын тудыратын кернеудің тӛмендеуі. Қоспа жоқ кезде электр ӛрісінде үдетілген электрондар ӛздерінің барлық энергиясын атомның метатұрақты күйге ӛтуіне
жұмсайды. Нәтижесінде электрондық соққымен иондалу ықтималдылығы аз және иондалу кернеуі жоғары болады. Бірақ қоспа бар кезде негізгі газбен соқтығысу нәтижесінде қоспалық газ атомдарының иондалуы орын алады. Бұл разрядтың ұштануына қажетті кернеудің тӛмендеуіне алып келеді. эффект пьезоэлектрический / piezoelectric effect – возникновение электрических зарядов при
деформации некоторых кристаллов.
– кейбір кристалдардың деформациясы кезінде электр зарядының пайда болуы.
of
reaction – количество теплоты, выделенной или поглощенной в термодинамической системе в ходе протекания химической реакции при условии, что система не совершает работы, кроме работы против внешнего давления, а температура продуктов реакции равна температуре исходных веществ.
effect of reaction – жүйенің сыртқы қысымға қарсы жасайтын жұмысынан басқа жұмыс жасамай, ал ӛнім
реакциясының температурасы бастапқы заттың
температурасына тең болатын химиялық реакция жүрген кездегі термодинамикалық жүйенің жұтатын немесе шығаратын жылу мӛлшері. эффект Ребиндера / Rehbinder effect – адсорбционное понижение прочности, облегчение деформации и разрушение твердых тел вследствие обратимого физико- химического воздействия внешней среды, открытое академиком П. А. Ребиндером в 1928 г.
жылы академик П.А.Ребиндер ашқан сыртқы ортаның қайтымды физика-химиялық әсерінің нәтижесінде қатты денелер деформациясының жеңілдеуі және қирауы, беріктілігінің адсорбциялық тӛмендеуі. эффект Соре / Soret effect — диффузия атомов в твердом теле вдоль вектора градиента температуры (термодиффузия). Имеет большое значение при облучении поверхности мощными
импульсными пучками заряженных частиц. Соре эффектісі / Soret effect — қатты денеде атомдардың температура градиенті векторының бойындағы диффузиясы (термодиффузия).Бетті
зарядталған бӛлшектердің импульсті шоқтарымен сәулелендіргенде зор мағынаға ие. эффект теней – появление минимумов интенсивности в распределении частиц, вылетающих из узлов кристаллической решѐтки
в направлениях кристаллографических осей и плоскостей.
кристалл торының түйіндерінен кристаллографиялық осьтер мен жазықтықтар бағытында ұшып шығатын бӛлшектердің таралуында қарқындылық минимумдарының пайда
болуы. 383
effect –
удельного электросопротивления
твердого проводника (металла, полупроводника) в результате его деформации тензорезистивті эффект / tensoresistive effect
– қатты ӛткізгіштің (металдың, жартылай ӛткізгіштің) деформациясының нәтижесінде меншікті электр кедергісінің ӛзгерісі. эффект туннельный (туннелирование) / tunneling effect, tunneling — квантовый переход системы через область движения, запрещенную классической механикой; типичный пример такого процесса — прохождение частицы через потенциальный барьер, когда ее энергия меньше высоты барьера. туннельдік эффект / tunneling effect, tunneling — жүйенің
классикалық механикамен тыйым салынған аймағы арқылы кванттық ауысу жасауы; мұндай процестің нақты мысалы – бӛлшектің энергиясы тосқауыл биіктігінен аз кездегі потенциалдық тосқауылдан ӛтуі. эффект Томсона / Thomson effect — 1. Одно из термоэлектрических явлений, состоящее в том, что если вдоль проводника, по которому проходит электрических ток, существует перепад температур, то в дополнение к теплоте, выделяющейся в соответствии с законом Джоуля—Ленца, в объеме проводника выделяется или поглощается (в зависимости от направления тока) дополнительное кол- во
теплоты Q (теплота Томсона), пропорциональное силе тока ко времени перепада температур. Коэффициент Томсона зависит от природы материала. Э. Т. открыт англ. физиком У. Томсоном (лордом Кельвином) в 1856 г. и назв. его именем. 2.
В ферромагнетиках — изменение удельного электрического сопротивления ферромагнетиков при их намагничивании внешним магнитным полем. Открыт англ. физиком У. Томсоном в 1851 г. Эффект Томсона — одно из проявлений магнетосопротивления, относящегося к группе гальваномагнитных явлений. Томсон эффектісі / Thomson effect — 1. Термоэлектрлік құбылыстардың бір түрі. Егер де электр тогы ӛтіп жатқан ӛткізгіш бойында температуралар айырымы пайда болса, онда ӛткізгіш кӛлемінен Джоуль-Ленц заңына сәйкес жылумен бірге, ток күшіне және температуралар айырымы болған уақытқа порпорционал қосымша Q жылу (Томсон жылуы) бӛлінеді немесе жұтылады (токтың
бағытына қарай).
Томсон коэффициенті материалдың табиғатына тәуелді. Бұл құбылысты ең алғаш 1856 жылы ағылшын физигі У.Томсон (Лорд Кельвин) ашқан және сол ғалымның есімімен аталған. 2. Ферромагнетиктерде — сыртқы магнит ӛрісімен магниттеу кезінде ферромагнетиктердің меншікті электр
кедергісінің ӛзгеруі. Ең алғаш 1851 жылы У.Томсон ашқан. Томсон эффектісі — гальваномагниттік құбылыстардың қатарына жататын магнитті ӛткізгіштіктің бір кӛрінісі болып табылады.
ситуацию, связанную с уносом поверхности обрабатываемого изделия при плазменной очистке. При этом удаляются загрязнения и заражения на
поверхности. Такое
плазменное травление, однако, эффективно только для крайнего граничного слоя (несколько атомных слоев). При более длительном периоде обработки постепенно может быть унесена большая часть граничного слоя. Плазма может во многих случаях заменять жидкое химическое травление. Плазменные установки, таким өңдеу эффектісі (химиялық және физикалық өңдеу) — плазмалық ӛңдеу кезінде ӛңделіп жатқан бұйым бетінің алынып кетуімен байланысты жағдайды айтады. Бұл кезде беттен ластанулар ғана алынып кетеді. Алайда мұндай плазмалық ӛңдеу тек шеткі шекаралық қабатқа (бірнеше атомдық қабатқа) ғана жарамды. Мұндай әдіспен ұзақ уақыт бойы ӛңдеу кезінде біртіндеп шекаралық қабаттың кӛп бӛлігі алынып кетуі мүмкін. Плазма кӛптеген жағдайда сұйықхимиялық ӛңдеуді алмастырады. Осылайша, плазмалық қондырғылар ӛңдеу құралдары ретінде де
384
образом, могут использоваться в качестве установок травления. При применении вместе
с маской
травления можно
проводить травление с целью (микро) структурирования поверхности. қолданылады. Тазалау маскасымен бірге пайдаланғанда тазалауды бетті (микро) құрылымдау мақсатында да қолдануға болады. эффект фоторезистивный — то же, что фотопроводимость (см. ст. проводимость электрическая). Фоторезисивті эффект- фотоөткізгіштік сияқты ( электрлік өткізгіштікті қараңыз). эффект Фарадея / Faraday effect — возникновение вращения плоскости поляризации линейно
поляризованного света при его прохождении в веществе вдоль линий
магнитной индукции постоянного магнитного поля, в котором находится это вещество. Фарадей эффектісі / Faraday effect — зат орналасқан тұрақты магнит
ӛрісінде орналасқан заттың бойымен сол ӛріс индукциясының бағытында ӛткен сызықты поляризацияланған жарықтың поляризация жазықтығының айналуының пайда болуы.
образование пористости вблизи границ контакта двух твердых веществ в результате возникновения в одном из них избыточных вакансий, вызванное неравенством коэффициентов их взаимной диффузии. Обнаружен и использован Я. И. Френкелем в 1946 г. для объяснения явления спекания металлических порошков, что явилось теоретической основой порошковой металлургии.
қатты заттың түйісу маңайында олардың ӛзара диффузия коэффициенттерінің әр түрлі болуының салдарынан екі заттың бірінде артық вакансиялардың туындауы нәтижесінде кеуектердің пайда болуы. Ең алғаш 1946 жылы Я.И.Френкель ашып, түйіршікті металлургияның теориялық негізі болған металл түйіршіктерінің жабысу құбылысын түсіндіру үшін қолданды. эффект Холла / Hall
effect — возникновение поперечного электрического поля и разных потенциалов в металле или полупроводнике, по которому проходит электрический ток при помещении его в магнитное поле, перпендикулярное к направлению тока.
металды немесе жартылай ӛткізгішті, сол токтың бағытына перпендикуляр бағытталған магнит
ӛрісіне орналастырған кезде, ӛткізгіштің бойымен ӛтетін токтың бағытына перпендикуляр бағытта электр ӛрісі мен потенциалдар айырымының пайда болуы. эффект Черепкова — Вавилова — то же, что излучение Черепкова-Вавилова (см. ст. излучение). Черепков-Вавилов эффекті- Черепков-Вавилов сәулеленуін (сәулеленуді қараңыз) қараңыз. эффект Штарка / Stark [electric field] effect — расщепление уровней энергии и спектральных линий атома и других атомных систем в электрическом поле. Штарк эффектісі / Stark [electric field] effect — электр ӛрісінде атомның және басқа да атомдық
жүйелердің спектрлік сызықтарының және энергия деңгейлерінің жіктелуі. эффекты воздействия излучения детерменированные / determinant effects of irradiation — клинически выявляемые вредные
биологические эффекты, вызванные ионизирующим излучением, в отношении которых предполагается существование порога, ниже которого эффект отсутствует, а выше – тяжесть эффекта зависит от дозы.
— иондаушы сәулелердің әсерінен туындаған зиянды биологиялық эффектілер. Иондаушы сәулелердің белгіленген шекті
мәніне жетпегенде эффект байқалмайды, ал артып кеткен жағдайда эффектінің салмағы дозаға тәуелді болады. эффекты воздействия излучения стохастические / stochastic effects of стохастикалық сәуле әсерінің эффектісі / stochastic effects of irradiation — түзілуінің 385
irradiation — вредные биологические эффекты, вызванные ионизирующим излучением, не имеющие дозового порога возникновения, вероятность возникновения которых пропорциональна дозе и для которых тяжесть проявления не зависит от дозы. дозалық
табалдырығы жоқ,
туындау ықтималдығы дозаға пропорционал және кӛріну ауырлығы дозаға тәулсіз болып келетін, иондаушы сәулелердің әсерінен туындаған зиянды биологиялық эффектілер
различия в свойствах изотопов данного элемента или в свойствах соединений, содержащих различные изотопы одного элемента (так
называемых изотопозамещенных соединений). Чаще всего обусловлены относительными различиями масс ядер изотопов, но могут быть вызваны также различиями и других ядерных свойств. изотопты эффектілер / isotopic effects — қарастырылатын элементтің изотоптарының немесе бір элементтің әртүрлі изотоптарынан тұратын
қосылыстардың
( изотоппен алмастырылған қосылыстар деп те аталады) қасиеттерінің ерекшеліктері. Кӛбінесе изотоптар ядролары массаларының салыстырмалы айырмашылықтарына негізделген, бірақ басқа да ядролық қасиеттердің айырмашылықтары да туғызуы мүмкін.
реакциях и при рассеянии элементарных частиц) / polarization effects — зависимость сечения взаимодействия частиц от взаимной ориентации их спинов и импульсов.
(ядролық реакциялар мен
элементар бӛлшектер шашырағанда) / polarization effects — бӛлшектердің әсерлесу қимасының олардың спинінің ӛзара бағдарлануы мен импульсына тәуелділігі. эффекты радиационные вторичные / secondary radiation effects — к вторичным эффектам облучения, приводящим к наблюдаемым на практике радиационным дефектам определенной конфигурации, относят
движение и образование ассоциаций точечных дефектов. Этот процесс
зависимости от
реальной структуры кристаллов (наличия нарушений кристаллической решетки, системы дислокаций, примесей и т.п.) и энергии, переданной системе
свободных и связанных электронов. екіншілік радиациялық эффектілер / secondary radiation effects — практикада бақыланатын белгілі бір конфигурациялы радиациялық ақауларға әкелетін сәулеленудің екіншілік эффектілеріне нүктелік ақаулардың қозғалысы мен ассоциациясының түзілуін жатқызады. Бұл процесс кристаллдардың нақты құрылымы ( кристалл торының бұзылуы, дислокациялар, қоспалар жүйесі және т.б.) мен еркін және байланысқан электрондар жүйесіне берілген энергияға тәуелді.
radiation effects — к первичным эффектам повреждения кристаллической решетки относят передачу одному из ее атомов достаточно большой кинетической энергии и одновременно передачу дополнительной энергии системе свободных и связанных электронов. біріншілік радиациялық эффектілер / initial radiation effects — кристалл торының бүлінуінің біріншілік эффектілеріне кинетикалық энергиясы жеткілікті жоғары атомдарының біріне және мұнымен қосарлас еркін және байланысқан электрондар жүйесіне қосымша энергия беруді жатқызады.
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|