Қазақстан тоталитарлық ЖҮйесінде дәріс жоспары
жүктеу/скачать 105,63 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 11.3. ХХ ғ. 40-60 жылдарындағы Қазақстан; 11.4. 70-80 жылдардағы Қазақстанның әлеуметтік -экономикалық дамуы; 11.5. ХХ ғасырдағы Қазақстан мәдениеті.
|
ХI тарау ҚАЗАҚСТАН ТОТАЛИТАРЛЫҚ ЖҮЙЕСІНДЕ Дәріс жоспары: 11.1. Азамат қозғалыс кезіндегі Қазақстан; 11.2. Қазақстан тоталитарлық жүйенің қалыптасуы кезеңінде; 11.3. ХХ ғ. 40-60 жылдарындағы Қазақстан; 11.4. 70-80 жылдардағы Қазақстанның әлеуметтік -экономикалық дамуы; 11.5. ХХ ғасырдағы Қазақстан мәдениеті. 11.1. Азамат қозғалыс кезіндегі Қазақстан 1917 жылғы күзге қарай Ресейде бұрын болмаған қиыншылық және мемлекет қорының таусылуы басталды. Өндірістік сектордың өнімі 1916 жылмен салыстырғанда 36,5 пайыз азайды. Әлеуметтік-экономикалық дағдарысқа, сонымен қатар саяси дағдарыс – Бірінші дүниежүзілік соғыс қосылды. Осылайша, көптеген жиналып қалған шиеленістер тезірек шешуді талап етті. 1917 жылдың 25 қазанында большевиктердің басқаруымен түнде Петроградта болған революция – Ресейдегі көптеген өткір сұрақтардың жауабы болды. Қысқы сарайды басып алу Уақытша үкіметтің орнауымен аяқталды. Жұмысшылар және солдаттар депутаттары кеңесінің ІІ съезінде қабылданған декреттер Ресейдің соғыстан шығуын, жерлерді шаруаларға беру және әртүрлі деңгейде жергілікті одақ билігінің орнатылуын жариялады. Жуық арада революциялық уақиғалар ұлттық аймақтарға, сонымен қатар Қазақстанға да келіп жетті. Өлкеде кеңес билігінің орнауы басталып, 1918 жылдың көктеміне қарай аяқталды. Қазақстанның ауылдары мен селоларының көп бөлігінде кеңес билігінің орнауы Азамат соғысы басталғанша жалғасты. Қазан революциясын «Алаш» партиясының жетекшілері сақтықпен қабылдады, өйткені олар Ресей халқының ұлттық дамуындағы тиісті сұрақтардың кеңес үкіметі тарапынан орындалатынына күмәнданды. Сондықтан, Кезекті жиналыс Қазақстанның заң жүзінде егемендік алу мүмкіндігі болып табылады деп есептеді. Қазақ даласындағы жалпы-саяси өміріндегі маңызды оқиға І және ІІ жалпықазақ съезі болды. 1917 жылы желтоқсанда Орынборда өткен ІІ съезде келесі сұрақтар қойылды: ұлттық кеңестік қазақ облыстарында өздерінің «Алаш» атымен білім беру, білім, халықтық сот, сауда мәселесі. Съезд маңызды екі шешім қабылдады: Алаш автономиясының білім беруі туралы және өзіндік ішкі қарулы күштерді құру. Сонымен қатар, қазақ милициясын құру жоспары құрастырылған болатын. Оның әрбір облысқа белгілі бір мөлшері, үйрету және уездер бойынша жабдықтау туралы қарастырылды. Милицияны қарумен қамтамасыз ету салықтан түскен түсімнен алынған орталық әкімшіліктің қаражатымен жүзеге асырылуы керек еді. Автономияны басқару үшін уақытша халықтық Кеңес немесе Алаш-Орда (Алаш автономиясының басқармасы) құрылған, мұнда 25 орынның 10 орны өлкенің орыс және басқа халық өкілдеріне ұсынылды. Өкінішке орай, Кеңестік басқарма Алашты автономия деп танымады. 1920 жылдың басында Алаш-Орда өмір сүруін тоқтатты, наурызда оны ликвидациялау шешімі шыққанды. Кеңес үкіметі орнағанда большевиктер мен олардың саяси қарсыластарының келіспеушілігінен 1918 жылғы көктемгі азаматтық соғысқа әкеп соқтырды. 1918 жылы қарашада кеңес үкіметіне қарсы орынбор казактарының атаманы А. Дутов қарсы шықты. Кеңес үкіметіне қарсыласу ошағы 1917 жылы қарашада Жетісуда болды, мұнда әскери кеңесті ығыстырып, өзінің билік режимін орнатты. Кеңес үкіметіне қарсы ең үлкен соққы ретінде Чехословак әскери корпусы болды, ол 1918 жылы мамырда басталды. Олар үлкен территорияны Челябинскіден Владивостокқа дейінгі жерді басып алды. Ақгвардияшылардың әскеріне қарсы күресте 1919 жылы Орынбор, Оралды босатқан Ақтөбе фронты және Қазақстанның Оңтүстігі мен Орта Азияға (Черкаск қорғаны туралы танымал тарих) ақгвардияшылардың қозғалысын тоқтатқан Жетісу фронты белсенді қатысты. 1919 жылы жазда Колчактың адмирал ең негізгі күштері Шығыс фронтта сәтсіздікке ұшырады, нәтижесінде Шығыс, Батыс және Солтүстік Қазақстан және Жетісу азат етілді, ал жылдың соңында өлкенің негізгі территориясы ақгвардияшылардан азат болды. 1920 жылы наурызда ең ақырғы майданы Жетісу фронты жойылды. Азамат соғысы жылдарында «ақ» және «қызыл» террордың құрбандары көп: колчак режимінің қолынан 20 мыңнан аса адам өлді, Дутовтың басқаруы кезінде – 900 адам шамасында. Антибольшевиктік коалицияның жеңілуінің негізгі себебі оның бірұлттылығы емес еді. Әрбір жақ өзінің мақсаттарын көздеді, ол басқа жақтастарының мақсаттарына тура қарама-қарсы болды. Қазақстан жерінде Азамат соғысында Қызыл Армияның жеңісінен кейін Кеңес үкіметі қалпына келтіріле бастады. 1919 жылы 10 шілдеде РКФСР Халық Комиссарлары Кеңесінің декретімен Қырғыз (қазақ) өлкесін басқару жөніндегі Революциялық Комитет құрылды. Оның құрамына: С. Пестковский (төраға), А. Байтұрсынов, А. Жангелдин, С. Меңдешов, Б. Қаратаев және басқалар енді. Қазревкомның негізгі міндеті өлкені автономияға дайындығын қамтамасыз ету. 1920 жылы 26 тамызда РКФСР Бүкілресейлік Орталық атқару Комитеті мен Халық комиссарлар кеңесі (ХКК) «Қырғыз (қазақ) Кеңестік Автономиялы Социалистік Республикасын құру туралы» декрет қабылдады. 1920 жылы 4-12 қазанда Орынбор қаласында өткен Қазақстан Кеңестерінің құрылтай съезі Қырғыз (қазақ) Кеңестік Автономиялық Социалистік Республикасы еңбекшілері құқықтарының декларациясын қабылдайды, ол декларация РКФСР құрамына жеке автономия болып кіретін Қаз. АКСР құрылуын жұмысшылардың, еңбекші қазақ халқының, шаруалар, казактар, қызыл әскерлер депутаттары Кеңестерінің Республикасы ретінде бекітті. Орталық Атқару Комитетінің (ОАК) басшысы С. Меңдешовты және Халық Комиссарлары Кеңесінің (ХКК) басшысы В. Радус-Зеньковичті сайлады. Астанасы болып Орынбор қаласы жарияланды. 1925 жылы Қырғыз АССР аты РСФСР құрамындағы Қазақ АССР деп өзгертілді. жүктеу/скачать 105,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|