Кез келген өндірістің тиімділігін жоғарлатудың негізі оны еңбек өнімділігін максималды көрсеткішін қамтамасыз ететін кешенді автоматтандыру болып табылады. Автоматтандыру барлық жағдайда экономды мақсатта болуы керек
жүктеу/скачать 1,51 Mb.
|
БАСҚАРУ ЖӘНЕ МОДЕЛЬДЕУ
|
КІРІСПЕ Кез келген өндірістің тиімділігін жоғарлатудың негізі оны еңбек өнімділігін максималды көрсеткішін қамтамасыз ететін кешенді автоматтандыру болып табылады. Автоматтандыру барлық жағдайда экономды мақсатта болуы керек. Өндірістің әртүрлі типтері бар (бірлік, сериялы, жалпылай) және олардың спецификасы әртүрлі әдістерді және ең жоғарғы тиімділігін қамтамасыздандыратын автоматтандыру құралдарын алдын – ала анықтайды. Ең бастысы құрылғының өнімділігін, оның қолданудың интенсивтілігін қамтамасыз ету. Ондаған жылдар бұрын негізгі құралдарды жалпылай өндірісті автоматтандыруда енгізу экономикалық тиімді болатын. Өнімнің жалпы көлемін жалпылай өндірудің өнімінің басты болатын және әрдайым өсуде болған. Жалпылай және көпсериялы өндірісті автоматтандырудың принципі – іс жүзінде қайта түзетулерге түспеген арнайы жасалған. Жоғары өнімділікті беретін тұрақты технологиялық процесімен автоматты сызықтарын, сонымен қатар бір номенклатуралы (бір конструкциялы) бұйымдарды үлкен мөлшерлерде шығаруға арналған роторлы – конвейерлі сызықтарын жасауға негізделген. Айта кетер жайы азсериялы өндіріс жағдайларында нақты программаланған автоматты сызықтарын қолдану өте тиімсіз, өйткені тапсырыс берілген кішкене партиялы бұйымдар қысқа уақыт мезгілінде шығарылады, ал қалған уақытта (переналадканың шектеулі мүмкіндіктері үшін) технологиялық жабдықтар қолданусыз тұрады. Өмірдің барлық салаларының прогресімен қоғамның іскерлігіне орай және де әртүрлі көптеген бұйымдарды жасап шығару қажеттілігіне байланысты, негізгі бөлімді жалпылай өндірістік өнімдер облысынан азсериялы тіпті бірлік өндіріске ауысуға әкелді. Тұтынушылардың талаптарына қарай нарықтағы өнімдердің шығарылатын өнімдер номенклатурасының күрт ұлғаюы мен оның жиі ауысуына әкелуде, сонымен бірге өнімдердің үлкен мөлшердегі қажеттілігі шығару темпының жоғарлатуының түрткісі болады, ал бұл босса жалпылай өндіріске тән. Аз сериялы өндірістің шектерінде және де жұмыс күшінің дефицитінің өсуіне қарай бұл талаптарды қанағаттандыру тек қана азсериялы өндірістерді жоғары өнімділік жабдықтарын автоматтандыру арқылы ғана іске асыруға болады. Бұл деген икемді де тез переналадкалау (қолайлысы программалы) арқылы бұйымдардың әркелкі түрлерін шығара алуы. Бұл жабдықтың негізгі құрылымдық компоненттері заманауи өндірістерде кең қолданыс табуда. Мысалға сандық программалық басқармасымен (СПБ) технологиялық машиналар, өндірістік роботтар (ӨР), автоматтандырылған көлік және қоймалар, бақылау - өлшеу жабдықтары және есептеуіш техника негізіндегі басқару жүйелері. Таңдау мен осындай жабдықтарды бір автоматтандырылған комплекске жинақтау, нақты технологиялық мәселелерді шеше алады, басқалай айтқанда икемді өндіріс жүйесінің жасалуы. Икемді өндірістік жүйенің пайда болуы қоғамның сұранысымен және технологиялық процестердің толық автоматтандырылу (сериялы және азсериялы өндірісте) бағытындағы техниканың дамуымен түсіндіріледі. ИӨЖ – нің ең бір негізгі елементі болатыны өндірістік робот, оның ерекше қасиеті - әртүрлі жұмыстар ерекшелігіне қарай көп қайтара программалатындығында, икемділігі және әр келкі жәйттерге қарай өзгере алатындығында. ӨР бұндай жүйедегі ерекше елементі, ол автоматизация процесінің логикалық аяқталуы, әр келкі жабдықтары бәрінің бір комплекске жинастырушы. Сериялы және азсериялы өндірістердің дәстүрлі автоматизациялауымен (мысалы СПБ – уымен стоноктар, өңдеуші орталықтар және т.б.), робототехникамен есептеу техникасын кең ауқымда қажет ететін жабдықтармен салыстырғанда, ИӨЖ негізіндегі автоматизация жоғары дәрежелі эффективтілікке қол жеткізуге мүмкіндік беруде. Бұл өз кезегінде еңбек өнімділігінің артыуына әсер етуде; өндірістік жұмысшылардың санының күрт азаюына әкелді; өндірісте 3 кезекті үзіліссіз жұмыс істеуге мүмкіндік берді; қайтарым фонды мен жабдықтардың пайдалану коэффициентінің аса өсуін көрсетті; шығарылатын өнім сапасын жоғарлатты және нарықта бұйымдардың бәсекелестігін жоғарғы дәрежеде ұстатуда; шығарылатын бұйым номенклатурасы немесе өлшем типтерінің өзгеруіне қарай жүйені қысқа уақыт мерзімде переналадкалауға мүмкіндік берді. ИӨЖ – нің ұйымдастырулық құрылымының негізі болып икемді өндірістік модуль табылады, ол болса произвольный номенклатуралы бекітілгшен мәндер шегінде көрсеткіштеріне қарай өнімді жасауды бірлік технологиялық жабдықта жүргізу. Осыған орай технологиялық жабдық программалық басқармамен қамтамассыздандырылуы керек, автоматты түрде шығарылатын бұйымға байланысты барлық функцияларды орындауы қажет, және де ИӨЖ – ге встраиваниеге мүмкіндігі болуы керек. ИӨМ автоматизациясының жабдықтары бола алатындар: технологиялық жабдықтардың тізбектемелі әрекеттерінің автоматтандырылуы үшін СПБ, технологиялық процестердің орындалу барысында талаптардың өзгеруіне байланысты параметрлерін қадағалау үшін автоматизацияны адативті басқару, операцияның орындалу кезінде немесе аяқталғанда бақылау мен өлшеулер жүргізу жабдықтардың түзетілуін автоматизациялау, ақаулықтарды анықтау мен жою үшін жабдықтарды диагностикалауы автоматизациялау, переналадканы автоматтандыру үшін өнеркәсіптік роботтар. 1 ТЕХНОЛОГИЯ ТАРАУЫ 1.1 Технологиялық процессінің сипаттамасы мен есеп қойылуы Қазіргі заманғы нарықтық экономика жағдайларында тапсырыс берушілер және машина жасау мен аспап жасау өнімдерін тұтынушылардың жоғарлаған талаптарын қанағаттандыру үшін, сонымен қатар бәсекелестік қасиетін жоғарлату мақсатында әрдайым шығарылатын бұйымдардың номенклатурасын кеңейтіп тұруды, сапа көрсеткіші, сенімділігі, эксплуатациялау эффектілігін жоғарлату және т.б. талаптарға болуы үшін жаңа бұйымдарды шығаруға ауысуды қажет етуде. Нәтижесінде жаңа заманғы машиналар, аспаптар, үй шаруашылығындағы әртүрлі заттарда құрылымы жағынан әлде қайда күрделенуде, оларды проектілеуі ғана күрделе түспей, сонымен бірге жасалуыда, жөндеу жұмыстары мен қадағалауыда жоғары квалифицирленуді талап етуде. Проектілеу мен жаңа бұйымдарды өндіру наукоёмкостьті әрдайым өсуде. Машина жасау мен аспап жасау салаларының дамуына тән (мысалы өндірістің электролизациялануы, еңбектің интелектуалды дәржесінің өсуі) тенденциялары, бірақта халық шаруашылығының басқада салаларында негізінен дамуы осылай. Барлық салаларда мысалы жалпылай өндіріс бұйымдар көлемі азаюда, ал азсериялы және бірлікті өндіру жоғарлауда, соған қоса өндірісті дайындау мен тұтынушыларға жаңа бұйымдарды жеткізуге берілген уақыт өте қысқарған, ал сапасына қойылатын талаптар жоғарлаған. Осы жағдайларда өндіріс эффектілігін өсіп тұруын қамтамасыздандыру қиындай түсті. Айта кетері азсериялы өзгермелі номенклатуралы конструкциясы жағынан әркелкі (өндірістегі автоматизацияның қажетті деңгейде болмағандығынан), мысалы, бір заводтағы автомобильдердің бір – екі моделінің өндірісі өндірістің эффектілігі жоғары автоматизацияланған жалпылай өндірістен көп есе төмен. Сандық программалық басқармасы (СПБ) бар жеңіл переналадкаланатын жабдықтардың, электронды есептеу машиналардың (ЭЕМ), өнеркәсіптік роботтардың пайда болуымен, микроэлектрониканың жетістіктері азсериялы өндірістерді автоматизациялауға мүмкіндіктерді күрделі өсірді, осымен байланысты оның эффектілігінің жоғарлауына әкелді. СПБ – сы бар станокта кез – келген бөлшекті жасауға болады, тек қана қажеттісі әр бөлшек үшін станокты басқаратын программа болуы. Басқа бөлшекті жасауға өту (переналадка), егер ол бағындырылған болса және ең болмаса бір рет жасалса, бұл станокта басқару программасын жай ғана ауысуымен жүзеге асады. ӨР – ды пайдалану жайлы да осыны айтса болады және ЭЕМ немесе СПБ жүйесімен басқарылатын жалпы кез – келген автоматтар жайлыда айтса болады. ЭЕМ, ӨР және СПБ – сын жабдықтар базасында автоматизациялау өнеркәсіптік жабдықтардың қайтарым фондының ұлғаюына әкелді, және де физикалы мен интелектулды еңбекті үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұның бәрі өндіріс эффектілігін жоғарлатуға ерекше маңызды. Азсериялы өндірісті автоматизациялауының ең негізгі талабы оның әр жақты икемділігін жоғарлату, бұл деген мүмкіндіктерін үлкейту және өндіріс процесін тоқтатусыз әр түрлі бұйымдар жасау үшін переналадкасын оңайлату. Машина жасау мен аспап жасау салаларындағы азсериялы өндірістің осу тенденциясы икемді өндірістік жүйенің пайда болуы мен дамуына әкелді, әртүрлі бұйымдарды іс жүзінде өндіріс процесін тоқтатусыз автоматты түрде переналадкалау қасиетіне ие. ( қазіргі уақытта 75% өнімдер азсериялы өндірісте шығарылады). Технико – экономикалық көрсеткіштердің жоғарлауымен қоса, ИӨЖ – нің енгізілуі жұмысшы қауымының еңбек жағдайларын өзгертті. Ауыр, біркелкі, қайталанбалы еңбекті адамның интелектуалды мүмкіндіктерін кең ауқымды пайдаланып творчествалық еңбекке өзгертті. ИӨЖ – нің кең ауқымды пайдалануы негізі машина жасау мен аспап жасау өндірісінің автоматизациялану бағытының дамуы перспективінің есебімен, технико – экономикалық мәселелермен қоса әлеуметтік мәселелердің жақсы шешілуін қамтамасыз етті. ИӨЖ – нің жасалуы шығындарды да талап етеді, бірақта осы шығындарды азайту және ИӨЖ – нің эффективтілігін жоғарлату жолдары да бар (барлық елементтердің унификациясы, жүйенің күнделікті үш кезекті пайдаланылуы және т.б.). ИӨЖ – нің жасалуы мен енгізілуі бұрыннан пайдаланылатын кең белгілі барлық әдістер өндірістің автоматизациялау мүмкіндіктердің қолдануды жоққа шығармайды, сонымен қатар ең дәстүрлілерінде ( қатаң программаланған автоматты сызығы, роторлы мен роторлы – конвейерлі және т.б.). әр автоматизация жабдығының өз рационалды қолдану облысы бар, қайда ол көбірек эффективті. Техникалық жабдықтардың түрлі дәрежелері икемділігі және автоматизациясының бағытты пайдалануы біріншіден үнемдеуге және капитал салымдарының неғұрлым тиімділігіне байланысты болады, бұл жағдайда алдымен жабдықтардың жылдық шығарылуы мөлшерімен қарастыру керек, сонымен қатар өлшемдер түрлерінің санына байланысты. 1.2 Механикалық өңдеу роботтехникалық кешенінің (РТК) сұлбасын құру ИӨЖ – нің негізгі элементтері болатын икемді өндірістік модуль және робототехникалық кешен. 1.1-сурет. Механикалық өңдеу РТК-ң сұлбасы. 1-суреттегі кесу арқылы механикалық өңдеу РТК-ің сұлбасы өнеркәсіптік роботтың бір станокка қызмет ету жағдайы үшін сипатты болып табылады. Мұнда өнеркәсіптік роботтың токарь станогына қызмет етудегі технологиялық операцияларын қарастырайық. Өнеркәсіптік робот дайындамамен қоректендіріп тұратын құрылғыға бұрылып, оған қолын созады да бағытталған дайындаманы қолының қысқышына алады, қолын кері тартады, станокқа бұрылады, станокқа қолын созады да станоктың тетігіне дайындаманы орнатады, қолын кері тартады. Бұл өнеркәсіптік роботтың станокты дайындамамен жүктеу операциялары болып табылады. Дайындаманы өңдеп болған соң станок дайындалған бөлшектен босатылуы керек. Станокты бөлшектен босату үшін өнеркәсіптік робот мынадай операцияларды атқарады: станокқа қолын созады да қол қысқышына дайындалған бөлшекті алады, қолын кері тартады, бөлшекті келесі орынға апаратын қабылдайтын құрылғы (транспортерге) қарай бұрылады, оған қолын созады да бөлшекті транспортерге салады, қолын кері тартады. 1.3 Өнеркәсіптік роботтың өндірістік қозғалыстарының уақыт диаграммасын (циклограммасын) өңдеу Әдетте механикалық өңдеу өндірісіндегі роботтехникалық кешендерінің (РТК) жұмыс істеу типті циклограммалары бір, екі немесе үш станок пен роботтан тұратын кешендер үшін қарастырылады. Бір станогы бар РТК жұмыс істеуінің уақыт диаграммасын (циклограммасын) қарастырайық. Механикалық өңдеу РТК-нің сұлбасы және кезекті атқарылатын өндірістік операцияларының мазмұны жоғарыдағы 1.2 пунктінде қарастырылған болатын. Өндірістік станокты дайындамамен жүктеу және оны дайын бөлшектен босату операцияларындағы өнеркәсіптік роботтың tж және tб уақыттарға байланысты жалпыланған ауысулары 1.2.а, б-суреттерде көрсетілген. 1.3.1-кестеде бірнеше орындалу варианттары үшін (станоктардың үш типі үшін) РТК-ның жұмыс істеу циклінің құрамы келтірілген. Станоктардың үш типі болуы мүмкін. 1-типті станоктарда оларды өнеркәсіптік роботтардың жүктеу-босату қосымша уақытынан аспайтын толық емес оперативті уақыты болады (металлды дөңгелек қырнау станоктары, токарь станоктары және т.б.); 2 - типті станоктарда оларды өнеркәсіптік роботтардың жүктеу-босату қосымша уақытынан асатын толық емес оперативті уақыты болады (автоматтандырылған жүктеуі бар өңдеу орталықтары (ӨО) типті станоктары); 3 - типті станоктарда оларды өнеркәсіптік роботтардың жүктеу-босату қосымша уақытынан жарым-жарты асатын толық емес оперативті уақыты болады (созыңқылау стандары және т.б.). Дайындамамен қоректендіру құрылғысына бұрылу Дайындамамен қоректендіру құрылғысына қол созу Дайындамамен қоректендіру құрылғысынан дайындаманы алу 1-і немесе Қолды кері тарту 3-і типті станокта ӨР tж Станокқа бұрылу өңдеу басталуы Станоктың жұмыс аймағына қол созу Дайындаманы станоктың тетігіне салу Станоктың жұмыс аймағынан қол тарту жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|