М е к т е п баспасы 1965 I. У ш Х кластарда эдебиет тарихын

Э Д Е Б И Е Т Т 1
О К .Ы Т У
мЕтодикасы
,М Е К Т Е П “ БАСПАСЫ 1965

I. У Ш - Х КЛАСТАРДА ЭДЕБИЕТ ТАРИХЫН 
ОКЫТУДЬЩ МЕТОДИКАСЫ
Керкем эдебиет тарихын 613, б!р жарынан, 
к
,
орэм
та- 
рихыньщ б1р саласы, 
ярни
к,огам емф1 мен ой-санасыныц 
тарихы, таптык, идеологиянын. керш ш деп алсак-, екшш» 
жарынан, оны халык, — улт мэдениетшщ тарихы деп ка- 
рап, к,азак,тын, жазба эдебиет1 мен эдеби тшшщ неше 
турл1 корамдьщ-мэдени белестермен агымдар, стильдер 
тартысы аркылы дамып, езшщ бугшг! бшк дэрежесше 
калай жеткенш, бурынры феодалдык-капиталистш маз- 
мундары мэдениеттщ кандай жолдармен суалып, оньщ 
орнын халыктык-демократиялык, мэдениет кандай жол­
дармен алранын, Октябрьден сон; осы демократиялык 
мазмуннын социалиста мазмунга калай кешкенш кер- 
сететш улы процесс, тарихи урым деп аламыз.
Тарихи желще алынран корам ем
1
р
1
мен ойы — епз 
нэрсе. К,орам ем!р1 — эдебиеттщ туып-ескен ортасы, то- 
пырагы, бес
1
г
1
болса; эдеби кубылыс пен процесс — со- 
ныц рухани жемкм.
Казак, эдебиетшде уш турл1 формацияньщ анык 1зде- 
р1, сол формацияларра тэн тенденция мен идеялардьщ, 
мазмун мен форманьщ тацбасы бар. Ол — тек эдеби 
арымдар мен авторлар стилшен рана кершш поймай, 
турл1 дзу
1
р проблемасынан, онын, туу, койылу себебшен, 
ен, берпс! такырып, жанр, образ табигатынан да жаксы 
байкалады. Бухар феодалдык. курылыстын, бейбгг даму 
кезецшде жырласа, феодализм мен капитализм кос ка- 
баттаскан кезде, Абайдан басталатын б!здщ агартушы* 
лык, 
эдебиет1М1з 
. туды. 
Октябрьден кешн формаеы
3

ултты к,, м а з м у н ы с о ц и а л и с т ш
жаца 
эдебиет1М13 
к,алып- 
т а с т ы .
Эдебиеттщ бшмдш-танымдык, мацызы мен комму­
нисток моральга тэрбиелеунп кызметш оньщ эстетика- 
льщ-эмоциялык, керкемд^к эсершен беле караура бол- 
майды. ©йткеш ол, б1р жарынан, рухани мэдениет 
тарихы болса, екшци жарынан, образдап ойлаура к.урыл- 
ран, сол ушш ез 
ерекшел1Г1 
бар кубылыс. Эдебиеттщ 
танымдык, к,уаты онын, образдарынан, ш ю ерекшел
1
П- 
нен кеб1рек байкалады. Егер эдебиеттщ тек сырткы зац- 
дарымен рана (оньщ когамдьщ к,ызмет1, агым, стиль, 
эд1стер тартысы, мазмун мен форма, тенденцияшылдьщ 
т. б.) жумыс 1стесек, онда жастардьщ эдебиет жайында- 
ры урымы уст^рт болып, эдебиеттщ ш к1 зацдарымен, 
ерекшел1Г1мен 
б ектл м ей д ь Керкем шырарманын, 
ерекшелштерше оньщ нак,тылы такырыбы мен идеясы, 
жанрлары мен образдары, типтещцру, киялдау, компо­
зиция мен сюжет1, т ш , суреттеу тэсшдер1 сиякты белгь 
лер жатады. Б1здщ мектептер1м1зде керкем шырарманыц 
осы 1шк1 зацдарымен жумыс 1стеу, ж ет
1
мс}з болып жур. 
Стиль, ЭД1С, эдеби тшдщ туып калыптасуы, жанрлардыц 
дамуы сияк,ты урымдарды тек тезис, синтез туршде рана 
эцпмелеп, «эдебиет ондай, ак,ын мундай» дейтш жалпы 
урым айту сезуарлык, болады. Мундай алшакдык, эде­
биет пэншщ куаты мен эсерш едэу1р темендетед]. Эде­
биеттщ к,орамдык, к,ызмет1 мен керкемдш-эстетикалык. 
ерекшелпч б1рлжте алынып уйретшуге тшс. Тарихи курс 
устшде окушы накты шырарманыц текамен кеп жумыс 
1степ, алран бш м1 мен урымдарын дурыс жинактайтын 
болуы кажет. Баскаш а айтканда, тарихи-эдеби урымдар­
ды накдылы керкемд
1
к урымдармен байыту керек. 
Бул — керкем шыгарманы талдаудан туады.
Енд1 V III— X кластарда етшетш эдебиет тарихыныц 
мазмуны мен объекткш е келеек, турл! агымдар, барыт- 
тар шолу туршде, кернект1 авторлар шырармасы моно- 
графиялык эд!спен еилгеш жен. Шолуды еш турл! 
жолмен ж асауга болады: б1ршде эдеби-тарихи кезец 
шолынса, екшннешде сол усак, арымдар эдебиетще тал- 
дау жасалады. Ал монографиялык турде етшетш автор- 
ларра эуел1 оныц заманы, ем1р1, творчестволык, жолы 
жайында жинацтаушы лекция берш п, олардыц шырар- 
малары кебше эцпме эд!С