Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің

79 
Ауданды жанартау түрі Жердің дамуының ерте кезеңдеріне сипатты. Базальтты лавалар қҧюлып тараған кезде 
жҥздеген метр ауданында жабындылар тҥрде жапқан. Осындай жабындылар премді-триасты уақытына сипатты 
кӛбінесе Сібір тҧғырларында қалыптасқан.
Жарықшақтық жанартау түрі Исландия және Гавайдық аралдарындағы кәзіргі жанартауларды біріктіреді. 
Жарықшақтық жанартаулардаң кӛп лавалар ағады.
Гавайды жанартау түрі  атқылау сипатына қарай ол жарықшақтық тҥрге жақын. Айырмашылығы тек 
атқылауында, атқылау орталық каналдардың шығады.
Аралас категория – осы категорияға жататын жанратаулар толық атқылау циклдігімен сипатталады. Аралас 
категория жанартауларына стромболиандық, вулькандық және этно-везувиандық тҥрлері жатады.
Стромболиандық түрі Липардық аралындағы Стромболи жанартау атауымен аталған. Магмалық ошағы жер 
беткейіне жақын орналасқан нәтижесінде атқылау жиі болады.
Вулькандық түрі Липардық аралындағы Вулькано жанартау атауымен аталған. Магмалық ошағы жер беткейіне 
жақын орналасқанымен және конустардың биіктігімен сипатталады. Атықылаулар стромболиандық 
жанартауына қарағанда сирек анықталайды. 
Этно-везувиандық түрі италийдығы Этна және Визувий жанартаулар атауларымен аталған. Атқылаулар 
жерсілкінісінен басталады. Жарылыс кҥші жоғары болады, жіне газдар атқылауымен бірге жҥреді, кейде 
конустың ҥстінгі бӛліктерің сындырады немесе бҥйірлік жақтарында жанама конустарды қҧрайды.
Газды-жарылыс категория   – осы жанартаулар категориясы бірінші фазасымен сипатталынады. Осы 
категорияға палейлық, катмайлық, бандайсандық, кракатаулық жанартаулардың тҥрлері жатады.
(сипаттандар) 
Жанартау атқылау ӛнімдері 
Жанартау заттар сұйық, қатты, газ күйінде кездеседі. 
Магманың қҧрамына кіретін газдар, жердің беткейіне жақындаған кезінде ерітіндіден бӛлшекттене бастайды 
және магмадан жер бетіне бірінші шығады.
Газ кҥйіндегі заттар вулкан атқылау барысында орталық кратер, бҥйірлік кратерлер және т.б. жарықтар мен 
жарықшақтар арқылы бӛлініп шығады. Олардың негізгі қҧрамы (60-90%) су буынан тҧрады. Су буынан басқа 
Н
2
S, SO
2
, CO, CO
2
, HF, NH
4
Cl, NH
3
, H
2
, H
2
BO
3
кездеседі. 180
0
С – тан жоғары температура фумаролды газдар 
пайда болады («фума» тҥтін дегенмағынада). Олардың қҧрамы қҥрделі (хлорлы –кҥкіртті – кӛмірқышқылды) 
болып кездеседі . 
Сұйық күйдегі жанартау заттар температураға және химиялық қҧрамының ерекшеліктеріне қарай қышқыл, 
орта, негізді және аса негізді (ультранегізді) болып ажыратылады.
Қатты күйдегі жанартау заттар пирокластикалық заттар («пир» от, «кластикос» бӛлшектенген деген 
мағынады) деп аталады. Олар вулкандық қопарылыс кезінде атмосфера қабатына лақтырылған ыстық лаваның 
кесек бӛлшектері мен шаң тозандардан немесе кҥл топырақтан және кратерді қҧрайтын тау жыныстарының 
сынық бӛлшектерінен қҧралады.
Вулкандық заттар ірілі – ҧсақтығына қарай тӛртке бӛлінеді: жанартаулық кҥлдер, 
жанартаулық қҧмдар, лапиллилер, жанартаулық бомбалар.
Жанартаулық кҥлдердің кӛлемі 1миллиметрге дейін, олардың қҧрамы далалық шпат, мҥйізталшық, пироксен, 
жанартау шынының кесектерінен тҧрады. \ 
Жанартаулық қҧмдар кӛлемі 1-2 мм дейін болады, және жанартаулық кҥлдерге қарағанда оның таралу аймағы 
кішірек. 
Лапиллилердің кӛлемі 3- 30 мм дейін болады. 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: