Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал

 
151 
Б.Т. Акбаев,  С.Е. Керимкулов, А.М. Темирханова 
 
МЕТОДЫ ОПРЕДЕЛЕНИЯ ОСНОВНЫХ ХАРАКТЕРИСТИК ПОЧЕРКА 
ЧЕЛОВЕКА И ИХ КЛАССИФИКАЦИЯ 
 
ӘОЖ 159.93 
           А 33 
 
       Существует гипотеза, что между почерком человека и его «хозяином» существует 
однозначное  соответствие.  Хорошо  известно,  что  по  кривым  линиям  в  почерке, 
однозначно  определяется  «хозяин»  рукописного  текста.  Сам  же  хозяин  однозначно 
определяется  по  нескольким  характерным  признакам  своего  почерка.  Кривые, 
представляющие  почерк  также  могут  быть  определены  по  нескольким  характерным 
признакам.  Несомненно,  обе  эти  группы  точек  должны  определяться  характером 
человека,  его  темпераментом,  психологическим  портретом  и  состоянием  на  момент 
написания рукописи. 
В  этой  статье  описывается  один  из  возможных  подходов  поиска  взаимосвязи 
между  человеком  и  признаками  его  почерка.  Сущность  подхода  заключается  в 
следующем.  Имеется  база  данных  почерка,  соответствующих  своим  «хозяевам». 
Сначала  выделяются  признаки  каждого  хозяина,  и  производится  классификация 
данных  по  заданным  параметрам.  Затем,  в  каждом  классе  параметров  человека 
производится  анализ  соответствующих  параметров  почерка,  и  выявляются  схожие 
характеристики. При большом проценте совпадений можно считать, что однозначное 
соответствие найдено по конкретным признакам. 
Для  выделения  характеристик  на  почерке  будет  применяться  один  из 
существующих,  на  сегодняшний  день  алгоритмов.  Далее  будут  кратко  описаны 
основные из них. 
Метод  собственных  фильтров.  Для  определения  целостных  признаков  на 
изображении используется метод главных компонент в следующей модификации. На 
изображении  в  рукописи  человека  случайным  образом  выбираются  блоки  размером 
16  x  16.  Собирается  статистика  блоков  изображения  -  10000  блоков.  По  данной 
статистике  строятся  собственные  фильтры.  В  дальнейшем  полученные  фильтры 
используются при распознавании для извлечения определенных черт на изображении  
Более  конкретно,  пусть 
x
–  вектор  размерности 
Nx1
,    соответствующий, 
например,  изображению 
16
16

=
N
  и  задана  статистика  векторов
x
(например  200 
изображений размерности 16 x 16 = 256 x 1).  
u
  –  вектор  той  же  размерности  (256  x  1),  что  и 
x
.  На  него  мы  будем 
проектировать входные вектора 
x
. Пусть 
 
 
x
E
=
x
 




x
x
u
=
u
x
x
=
a
T
T


 - проекция 
x
 на 
u
 
 















Ru
u
=
u
x
x
x
x
E
u
=
u
x
x
x
x
u
E
=
a
E
=
T
T
T
T
T




2
2
σ
- 
дисперсия 
для 
данной  статистики  образов  и  есть  функция  от 
u
: 
 
Ru
u
=
=
u
T
2
σ
ψ
,  где 





T
x
x
x
x
E
=
R


 матрица ковариации размерности N x N.  
Задача  анализа  главных  компонент  выбрать  базис 


k
2
,u
,
,u
u
=
u
...
1
так,  чтобы 
вариация  (дисперсия)  проекции  была  минимальной.  Минимум  этой  функции 
достигается  решением  задачи  на  собственные  значения 
u
=
Ru
λ
.  Для  этого 
используется метод Якоби (см.[1]).  

 
152 
Метод  сопоставления  графов.  Фильтры  Габора.  Сверткой  функции  f(x) 
называется  функция 
 

  
x
d
x
f
y
x
G
=
y
S
2


.  При  этом, 
 
x
G
  называется  ядром 
свертки. Дискретным аналогом операции свертки является взвешенная сумма.  
Рассмотрим 
вектора 


μ
μ
sin
cos


v
v
i
k
,
k
=
k
, 
где 
2
2
2


v
v
=
k
 
и 
8
π
μ
μ
=

                                                 
(0 ≤ ν ≤ 4, 0 ≤ μ ≤ 7). Нетрудно видеть, что 40 векторов 
i
k
 различаются по длинам (5 
значений ν) и по направлениям (8 значений μ).  
Теперь перейдем к фильтрам Габора. Фильтрами  Габора называются свертки со 
следующими ядрами [2-3]:  
 




















2
σ
exp
exp
σ
2
exp
σ
2
2
2
2
2
2
x
ik
x
k
k
=
G
i
i
i
i
 
Итого, мы имеем 40 ядер Габора.  
Фильтры Габора обладают прекрасной геометрической устойчивостью, а именно, 
они  устойчивы  к  операциям  масштабирования,  поворота,  изменения  яркости  или 
контрастности. 
У  всех  людей  отношения  расстояний  между  различными  буквами  примерно 
одинаковы.  Поэтому,  целесообразно  выделить  в  почерке  некоторые  контрольные 
точки,  такие  как  завивки,  наклон,  угловые  точки.  После  этого  для  идентификации 
того  или  иного  почерка,  достаточно  считать  значения  фильтров  Габора  именно  в 
контрольных  точках.  Вектор,  состоящий  из  40  значений  фильтров  Габора, 
посчитанных в конкретной точке называется jet’ом этой точки. Если у нас для одного 
человека  имеются  его  рукопись  в  различных  положениях,  то  надо  усреднить 
расстояния  между  контрольными  точками.  Также  усреднить  jet’ы.  Итого,  мы 
получили некоторый граф, в котором вершинам соответствуют контрольные точки, а 
длины  ребер  равны  средним  расстояниям  между  данными  контрольными  точками. 
Кроме  того,  в  каждой  вершине  хранится  один  ―средний‖  jet.  Полученный  таким 
образом граф называется ―единым портретом‖. 
Метод на основе скрытых марковских моделей. Скрытые Марковские Модели 
(CMM)  –  это  статистическая  модель,  используемая  для  описания    статических 
характеристик сигнала. Каждая модель 
 


π
λ
B,
A,
=
 представляет собой набор N состояний 
 


N
2
S
,
,
S
,
S
=
S
...
1
, между которыми возможны переходы. 
Для построения скрытой Марковской модели необходимо: 

 
Равномерное разбиение входных векторов по состояниям 

 
Инициализация модели 

 
Применение  разбиения  Витерби  для  встроенной  СММ  [4].  На  этом  этапе 
происходит перераспределение входных векторов по состояниям. 

 
Проводим  оценку  полученной  модели,  и  либо  возвращаемся  к  предыдущему 
шагу, либо говорим, что искомая модель построена. 
Фактически происходит сегментация изображения: входные вектора разделяются 
на группы, т.е. каждый вектор относится к некоторому внутреннему состоянию. 
После выделения характеристик каждого почерка в базе данных производится их 
классификация, к примеру, методом ближайших к соседей. 
В  каждом  классе  почерков,  соответствующих  своим  хозяевам,  исследуются  на 
наличие схожие признаки.  

 
153 
Таким образом, опытным путем можно установить соответствие между почерком 
и его хозяином. 
___________________ 
1.Golub, G.H. (2000). «Eigenvalue computation in the 20th century». Journal of 
Computational and Applied Mathematics 123 (1-2): 35–65. DOI:10.1016/S0377-
0427(00)00413-1 
2.Heeger, D. (1991). Nonlinear model of neural responses in cat visual cortex. In Landy, M. 
and Movshon, J., editor, Computational Models of Visual Processing, pages 119-133. MIT 
Press, Cambridge, MA. 
3.Jones, J.P. and Palmer, L. (1987). Anevaluation of the two-dimensional gabor filter model 
of simple receptive fields in cat striate cortex. Journal of Neurophysiology,58^1233-1258. 
4.Гультяева Т. А., Попов А. А. Скрытые марковские модели с одномерной топологией 
в задаче распознавания лиц // Сборник научных трудов НГТУ. – 2006.  – №1. 
 
 
 
М.А. Бердіқҧлов, М. Қожабаев, Қ.М. Қазақбаев, Н.К. Қабылбекова 
 
ЖАНУАРЛАР ЭКТОПАРАЗИТТЕРІН ЖОЮҒА АРНАЛҒАН «ДЕЛЬФОС» 
ДУСТЫНЫҢ ТИІМДІЛІГІ 
 
ӘӚЖ 619.616.995.42 (574.52) 
 
Жануарлардың  тері  үстінде  паразиттік  тіршілік  ететін  жәндіктердің  табиғатта 
түрлері ӛте кӛп. Олардың ішіндегі Іxodіdae тұқымдасына жататын жайылым кенелері 
кӛп  таралған  қансорғыш  жәндіктер.  ТМД  мемлекеттері  аумағында  Ixodidae 
тұқымдасына жататын кенелердің 65 түрі жақсы сипатталған және оларды ғалымдар 
6  туысқа  жатқызған.  Осы  сипатталған  кенелердің  ішінде  40-қа  жуығы  ауыл 
шаруашылық  жануарларының  үстінде  паразиттік  тіршілік  етеді  [1].  Кенелердің 
эктопаразит  ретіндегі  зиянды  жәндіктер  екені  адамзатқа  ертеден-ақ  белгілі  болған. 
Қан кенелердің жалғыз ғана азығы, ал қансору – азықтану тәсілі болып табылады.  
Иксодид  кенелердің  біршамасы  тек  қана  жануарлардың  қанын    сорып, 
организмге  зияндылығын  тигізіп  қоймай,  малдың  және  адамның  кӛптеген 
трансмиссиялық ауруларының қоздырғыштарын тасымалдайды. Айталық, Hyalomma 
туыстасына  жататын  кенелер  ауыл  шаруашылық  малдарының  тейлериоз, 
пироплазмоз,  бруцеллез,  листериоз,  лептоспироз  сынды      ауруларын  таратады. 
Оңтүстік Қазақстанның ауыл шаруашылық саласы жоғарыда аталған аурулардан жыл 
сайын  кӛптеген  экономикалық  шығындар  шегуде.  Эпидемиологиялық  мәні  бар 
иксодид   кенелері (Hyalomma asiaticum, H. anatolicum, H. рlumbeum) оңтүстік ӛңірде 
адамзатқа  ӛте  қауіпті    Конго-қырым  геморрогиялық  безгегінің,    Ку-безгегі, 
туляремия,  кене  энцефалиті,  бруцеллез,  оба,  құтыру,  лептоспироз,  риккетсиоз  және 
басқа  да    аурулардың  қоздырғыштарын  тасымалдаушы  болып  табылады.    Жыл  ӛте 
келе еліміздің оңтүстігінде мал мен адамның аталған ауруларының ошақтары  кӛбірек 
пайда болғаны анықталып отыр.  
Себебі,  Қазақстанның  бұл  аймағының  ауа-райы  иксодид  кенелердің  ӛсіп-ӛнуі 
және дамуы  үшін ӛте қолайлы, сондықтан да бұл жәндіктер аймақтың табиғи мекен 
етушілері болып табылады. Сонымен қатар, зиянкес жәндіктер тез кӛбейеді, айталық 
әр түрлі кенелердің ұрғашылары 3 мыңнан 15 мыңға жуық жұмыртқа салады [2]. Осы 

 
154 
жұмыртқалардың  10  пайыздайының  ӛзі  табиғаттағы  түрлі  факторлардан  тірі  қалып, 
ӛсім бергеннің ӛзінде, қаншама кенелердің жан-жануарларға зияны тиетіні айтпаса да 
түсінікті  жайт.  Аталмыш  жағдай  жоғарыда  кӛрсетіліп  кеткен  мал  мен  адамның 
ауруларымен күрес шараларын ұйымдастыруда үлкен қиындықтар туғызуда.  
Тағы  бір  эктопаразиттің  бірі  –  бүрге.  Бүргелер  Sіphonaptera  тегіне  жатады. 
Олардың  қансорғыштар  ретінде,  сондай-ақ  індет  және  инвазиялық  аурулардың 
қоздырғыштарын  тасымалдаушысы  ретінде  зияндылығы  мол.  Бүргелердің  денесінде 
оба,  бруцеллез, пастереллез, топалаң, псевдотуберкулез, листериоз, үй  қояндарының 
миксоматозы, сіреспе  және  т.б. жануарлардың  қауіпті ауруларының  қоздырғыштары 
сақталып, оларды басқа жануарларға тасымалдайды. 
Қысқаша айтқанда, эктопаразиттерден адам мен жануарлар тек қана зиян шегеді 
және  зиянкестермен  күресуде  білімділік  пен  тиімді  перапараттардың  қажеттілігі 
туындайтыны  сӛзсіз.      Жануарлардың  тері  үсті  паразиттерін  (кене,  бит,  бүрге,  жүн-
түбіт жегіштер,  қандала, т.б.) жою мақсатында инсектоакарицидті препараттар түрлі 
пайыздық құрамда сулы ерітінді, эмульсия, дуст, ұнтақ, аэрозоль, инъекция т.б. түрде 
қолданылатыны  белгілі.  Осылардың  ішіндегі  ерітінді  түрі  жануарларды 
шомылдырғанда  және  қора-жайларға  шашқан  кезде  эктопаразиттерді  толық  жойып 
жіберетіндіктен ӛте тиімді  болып есептеледі. Бірақ та, дәрінің бұл түрімен жылдың 
суық  мезгілдерінде  жануарларды  шомылдырмайды  және  мал  тұратын  орын  кеппей 
қалатындықтан қораға қолданылмайды. Сондықтан күзде, қыста және ерте кӛктемде 
инсектоакарицидті  препараттардың  дуст  немесе  ұнтақ  түрін  қолдану  тиімді  болып 
табылады,  әрі  қораға  шашылған  ұнтақ  препараттар  ерітінділерге  қарағанда  зиянкес 
жәндіктерге қарсы ұзақ уақыт әсерлі болады.  
Инсектоакарицидті  ұнтақтар  дегеніміз  қоспаларсыз  қолданылатын  ұсақ 
майдаланған  препараттар.  Дуст  (ағылшын  тілінен  dust  –  шаң  деген  мағынаны 
білдіреді)  –  инертті  қоспалар  қосылған  препараттар  ұнтағы.  Адамдардың  ұнтақ 
түрдегі  препараттарды  зиянды  жәндіктерге  қарсы  қолдануы  ХVІІ  ғасырдан  бері 
белгілі [3]. 
Алайда,  дусттың  кемшілігі  де  бар.  Оны  қолданған  кезде    жаңбырдың  шайып 
немесе  желдің  ұшырып  кетуінен,  күн  сәулесі  және  ауа  температурасы  әсерінен 
булануынан инсектоакарицидті әсер ету уақыты қысқа болуы мүмкін.  
Жалпы  кӛптеген  акарицидті  препараттардан  түрлі  рецепттегі  дусттар  осы 
уақытқа  дейін  шығарылып,  қолданғаны  белгілі.  Олардың  ішіндегі  елімізде  1990 
жылдарға дейін пайдаланылған гексахлоран мен ДДТ дусттары жануарлар мен адам 
организміне  және  қоршаған  ортаға  зиян  деп  табылып,  Дүниежүзілік    денсаулық 
сақтау ұйымының шешімімен  қолданыстан алынып тасталған. Басқа препараттардан 
жасалынған  дусттар  гексахлоран  сияқты  жәндіктерге  уытты  әсері  тӛмен 
болғандықтан  кӛп  қолданыс  таба  алмады  және  де  бұндай  препараттардың  барлығы 
Кеңес  дәуірі  уақытында  Ресей  елінен  шығарылатын  болғандықтан  біз  ӛз  кезегімізде 
инсектоакарицидтік  «Дельфос»  дустын  жасап  шығардық.  Ғылыми-зерттеу 
жұмысымыздың  мақсаты  Дельфос  дустының  зиянкес  жәндіктерге  әсер  ету 
қасиеттерін анықтау болды.  
Зерттеу материалдары мен әдістері 
Дельфостың  негізгі  әсер  етуші  заты  ретінде  дельтаметрин  және  трихлорфон 
алынды.  
Дельтаметрин – синтетикалық пиретроид, жәндіктерге уыттылығы тез әсер етеді, 
яғни  организмде  перифериялық  нерв  ганлиондары  деңгейінде  нейробұлшық  еттік 
ӛткізулерін  тежеп  тастап,  зиянкестердің  салдануына  және  ӛліміне  душар  етеді. 

 
155 
Алайда  дельтаметриннің  инсектоакарицидтік  әсер  ету  қалдығы  құрамында  фосфоры 
бар пестицидтерге қарағанда аз уақыт.  
Трихлорфон  –  кең  спектрлі  препарат,  инсектоакарицидтік  әсері  ӛте  жоғары,  әрі 
уыттылығы ұзақ мерзімге (бӛлме температурасында 2-3 аптадай) сақталынады.    
1-ші  тәжірибе.  Кӛлемі  50  см  ×  50  см  (0,25  м
2
)    болатын  фанер  тақтайшаға  1  г  
Дельфос  септік  (1  м
2 
-  4  г  доза  есебінде).  Фанер  тақтайшаның  шеттеріне  жиегтері 
қалың етіп вазелин жағылған  ақ қағаздар тӛселді (кене фанер тақтайшасынан шығып 
кеткеннің  ӛзінде  ақ  қағаздан  ӛте  алмауы  үшін).  Тақтайшаның  үстіне  10  дана  (оның 
бесеуі  тойынған,  бесеуі  аш)  иксодид  кенелерін  салып,  үстін  5  минутқа  Петри 
табақшасымен  жауып  қойдық.  Соңынан  кенелерді  таза  Петри  табақшасына 
ауыстырып,  ӛлгенге  дейінгі  уақытын  үлкейткіш  шынының  және  МБИ-9 
микроскопының кӛмегімен анықтадық. 
Дельтфостың  әсер  ету  мерзімін  анықтау  мақсатында  осы  ӛңделген  фанер 
тақтайшасына  жоғарыда  жасалынған  тәжірибені  10,  15,  20,  25  және  30-шы  күндері 
қайталадық.  
2-ші тәжірибе. Эксперимент Жамбыл облысы Жамбыл ауданы Бектӛбе ауылында 
жеке  сектордағы  мал  ұстайтын  қораларда  2012  жылдың  12-шы  сәуір  мен  12  мамыр 
аралығында жүргізілді. Тәжірибеге 2 кӛрші үйдің мал қоралары алынды. 
1-ші  қораға  Дельфостың  4  грамын  1  м
2   
кӛлемге  есептеп  шаштық.  2-ші  қора 
ӛңделмей, тек бақылауға алынды. Екі қора  30 күн мерзімге бақылауда ұсталынды.   
3-ші тәжірибе. Сиымдылы 500 мл болатын шыны колбаның ішіне 0,5 г Дельфос 
септік. Колба ішіне ит үстінен ұсталынған 12 бүргені салып, аузын  ауа кіретін етіп, 
дәкемен тығындадық. Бүргелердің жансыздану процесін  үлкейткіш шыныны қолдана 
отырып анықтадық.  
Зерттеу нәтижелері 
1-ші тәжірибенің нәтижесінде, аш кенелердің 22-35 минут аралығында салданып, 
ӛлгендері  анықталды.  Тойынған  кенелердің  2-3,5  сағаттан  кейін  ӛле  бастағаны 
байқалды. 
Дельфостың  әсер  ету  мерзімін  анықтаған  кезде    25-шы  күндері  кенелердің  ӛлу 
уақыттарының 1-ші тәжірибеге қарағанда 5-6 сағатқа кешірек болғаны, ал 30-шы күні 
10 кененің жетеуінің ӛліп, қалған үшеуінің тірі қалғаны анықталды. 
2-тәжірибе.  Тәжірибе  жүргізілетін  мал  қораларында  қанша  кене  бар  екені 
анықталады. Нәтижесінде,  12-шы  сәуір күні   1-ші үйдің  қорасындағы түрлі жастағы 
12  ірі  қараның  үстін  тексергенде  әрбірінен  12  ден  43-ке    дейін  H.  detritum    и  H. 
аnatolicum кенелерінің балаң құрттары мен нимфалары табылды. Осы малдар тұратын 
кӛлемі 82 м
2 
қорадан 35 минуттың ішінде 32 кене жиналды.  
Екінші  үйдің  қорасындағы  түрлі  жастағы  10  ірі  қараның  үстін  тексергенде 
әрбірінен 14 ден 38-ге  дейін H. detritum  и H. аnatolicum кенелерінің балаң құрттары 
мен  нимфалары  табылды.  Жануарлар  тұратын  кӛлемі  76  м
2 
қорадан  35  минуттың 
ішінде 24 кене жиналды.  
Тәжірибе  ӛткізілетін  қоралардағы  кене  санын  күнделікті  бақылауға  алып 
отырдық. Тәжірибенің нәтижесі тӛмендегі кестеде келтірілген. 

 
156 
Кесте-1. 
Дельфостың қораға шашқаннан кейінгі тҥрлі уақыт аралығындағы 
акарицидтік тиімділігі 
 
Тексеру уақыты 
Қорадағы табылған кене саны 
1-ші қора 
2-ші қора 
Дельтфосты қолданар мезгілде 
32 
24 
24 сағаттан кейін 
2 
35 
48 сағат 
0 
38 
72 сағат 
0 
19 
5 тәулік 
0 
12 
10 тәулік 
0 
23 
15 тәулік 
0 
40 
20 тәулік 
0 
22 
25 тәулік  
0 
18 
30 тәулік 
1 
16 
 
Кестеде  кӛрсетілгендей,  1-ші  қораны  Дельфоспен  ӛңдегеннен  кейін  кенелердің 
48  сағаттың  ішінде  толық  жойылғандары  анықталды.  Кейінгі  әрбір  5-ші  тәулікте 
тексергенде  кенелердің  табылмағандығы,  тек    30-шы  тәулікте  1  кененің  табылғаны 
анықталды.  
2-ші  қораны  тексерген  уақыттардың  барлығында  дерлік  кенелердің  болғаны 
анықталды.  Ӛйткені  кенелердің  кӛбею  уақытының  1-ші  кезеңі  оңтүстікте  жылдың 
кӛктем мерзімінде, яғни ауа-райының қыстан кейінгі жылынуына байланысты наурыз 
бен маусым айларының арасында болады. 
3-ші  тәжірибе.  Зерттеу  нәтижесінде  шыны  колбаға  салынған  бүргелердің  15 
минут аралығында жансызданып, ӛлгендері анықталды. 
Сынақ  барысында  Дельфостың  зиянкес  жәндіктерге    қарсы  (кене,  бүрге) 
инсектоакарицидтік  әсерінің  жоғары  екендігі  анықталды.  Мал  қораларын  кенелерге 
және  басқа  да  эктопаразиттерге  қарсы  кӛктем,  жаз  және  күз  айларында  Дельфоспен 
әрбір 20-шы күндері ӛңдеп тұруға болады. 
___________________ 
1.Ли  П.Н.  Борьба  с  иксодидами-переносчиками  эндоглобулярных  паразитов 
животных.: сб. научн. трудов ВАСХНИЛ.-М, Колос, 1977.-С.11-22.  
2.Есімбек Ж. Арахноэнтомология. – Новосибирск, 2002-160 с. 
3.Вашков  В.И.,  Сухова  М.Н.,  Кербабаев  Э.Б.,  Шнайдер  Е.В.  Инсектициды  и  их 
применение в медицинской практике – М.; Издательство «Медицина», 1965. – С. 237-
242. 
 
Аннотация.  В  статье  приведены  результаты  опытов  по  определению 
эффективности  разработанного  нового  дуста  «Дельфос»  при  обработке 
животноводческих  помещений  против  эктопаразитов.  Результаты  исследований 
показали высокую эффективность нового дуста против клещей и блох. 

жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: