Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

179

не деген қызығушылықтың күшейіп 

отырғандығын аңғаруға болады. Ерік 

ұғымы – психологиядағы ертеде қа- 

лыптасқан  ұғымдардың  бірі.  Соңғы 

онжылдықтарда  ерік  ұғымының 

болашақ тағдыры туралы мәселе тал- 

қылана бастады: Ескерте кетуіміз ке- 

рек,  кеңес  психологтарының  арқа- 

сында ерікті түсінуде біршама ғылы- 

ми-зерттеу  жұмыстары  жүргізілді. 

Ерік  проблемасына  қызығушылық 

және  оның  құлдырауы  психология- 

лық мектептер мен бағыттардың жал- 

пы  тұжырымдамасымен  тығыз  бай- 

ланысты. Белгілі бір ерікті зерттеу жұ- 

мыстарында бірінші орынға субъект- 

тің  белсенділігі  проблемасы  қойыл- 

ды, екінші бағыттағы зерттеулерде мі- 

нез-құлықтың  «реактивтік»  тұжы- 

рымдамалары  басым  болды.  Міне, 

осы себептерге байланысты көптеген 

шетел  бихевиористік  бағыттарды 

түсіндіреді.  Психологиядағы  ұғым- 

дардың жүйесіне ерік ұғымын енгізу 

неге  қажет  болды?  Аристотель  оны 

психологияға  енгізгендегі  мақсаты 

адамның  мінез-құлқы  қалай  іске 

асатындығын түсіндіру еді.

Декарттың  жүйесінде  ерік  адамның 

кез келген әрекетін тудыру үшін қа- 

тысады  және  шын  мәнінде  қазіргі 

психологияда  түрткінің  орнын  ала- 

ды.  Өткен  ғасырдың  20-жылдары- 

ның аяғына дейін көптеген ғалымдар 

еріктен адамның белсенділігінің бас- 

тамасын  көрген  болатын.  Мінез-құ- 

лық  себептілігі  мәселесі  еріктің  ер- 

кіндігі  үшін  негізгі  мәселе  ретінде 

философтардың,  психологтардың 

және  физиологтардың  еңбектерінде 

өз  дамуын  жалғастырды,  олардың 

бірлескен  күш-жігерімен  адам  мен 

жануарлардың мінез-құлқының негіз- 

гі детерминизм қағидасы анықталды 

және  мінез-құлықты  ерікті  таңдау 

мәселесін шешудің ғылыми негізде- 

рін ұсынды.

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: