1 Жауапты хатшы

         
33           
бола  алмайды.  Баланың  қабілетін  оята 
алмайтын  репетиторлық  жұмыстар  қан-
шама.  Немесе  тағы  бір  мысал,  тӛменгі 
сыныптарда  балалардың  кӛбісі  едәуір 
ынталы,  бірақ  жоғары  сыныптар  да 
ондай  балалардың  саны  аз.  Қабілетті-
ліктің  дамуы  үшін  ӛз  барысында  бала-
нын бойында жағымды сезімдер туғыза-
тын  іс-әрекет  қажет  (В.Е.Чудновский, 
В.С.Юркевич).  Ал  мұндай  кӛңіл-күйге 
түсу  (немесе  басқа  да)  жұмыстан  пайда 
болған  сүйсіну  сезімімен  сипатталатын 
танымдық  қажеттіліктермен  байланыс-
ты.  Дарынды  бала  белгілі  бір  жұмыс 
пен  міндет  үшін  емес,  баға  үшін  емес, 
жарыста немесе олимпиадада жеңу үшін 
емес, сол жұмыспен айналысқысы келе-
тін  болғандықтан  жетістікке  ұмтылады, 
яғни  ол  балада  жағымды  сезімдермен 
байланысты  қажеттілік  бар.  Мұндайда 
қазақ  атамыз  болар  бала  жасынан  деп 
бағалап  жатады.  Осыған  байланысты 
әдебиеттерде ӛте сирек айтылып жүрген 
жеке  тұлғаның  дамуының  тағы  бір 
бастауы  ӛзіне  кӛңіл  аудартады.  Бұл  – 
жеке тұлғаның мәдени ұстанымдарынан 
бастау  алатын  ӛз-ӛзіне  деген  қалыптас-
тырушылық,  жасампаздық  ықпал-әсері. 
М.Князеваның  ойынша,  адамның  ӛзін-
ӛзі  дамыту  күштері  жеке  тұлғаның 
дамуының 
ең 
маңыздысы 
болып 
табылады.  Оның  пікірінше  ӛткен  ұлы 
адамдардың  ӛмірбаяны,  күнделіктері, 
естелік  жазулары,  сырлары,  хаттары 
ӛзін  ӛзі  қалыптастыру,  ӛз  ӛзіне  талап 
қою жұмысында аса зор күш жұмсаған-
дарының  дәлелі  бола  алады,  ал  ол 
қасиеттер  олардың  кәсіби  еңбектерінің 
бастауы  болып,  ӛмір  жолында  әрдайым 
серік  болған»…  адам  тек  қоршаған 
дүниені,  табиғатты,  қоғамды  ғана 
қалыптастырып,  түрлендірмейді.  Адам-
заттың  бүтін  тарихы  –  ӛзін-ӛзі  қалып-
тастыру  мен  қайта  құру».  Сонымен, 
жеке  тұлғаның  дамуы,  тәрбиесі,  қалып-
тасуының  ӛзара  байланысы  мәселесінің 
кӛп  ғасырлық  тарихы  бар.  Ғылымда 
жеке  тұлғаның  мәні,  оның  дамуы  мен 
қалыптасуына  әсер  ететін  факторларды 
түсіндіретін әр түрлі кӛзқарастар кезде-
седі.  Ғалымдардың  жеке  тұлғаның 
қалыптасуында  биологиялық  (тұқым-
қуалаушылық) және әлеуметтік фактор-
лардың  (орта,  тәрбие),  сонымен  қатар 
іс-әрекет  пен  қарым-қатынастың  орны 
ерекше  деген  қорытындысы  еш  дау 
туғызбайды.  Сонымен,  жеке  тұлғаның 
дамуына  және  қалыптастыруына  әсер 
ететін  факторлар  тӛмендегідей  болып 
келеді. 
Қазіргі ғылыми кӛзқарас бойынша 
баланың  жеке  тұлғалығы  тәрбиенің 
объектісі  ретінде  де,  субъектісі  ретінде 
де  қарастырылады.  Оның  объект  болу 
себебі,  оның  қалыптасуы  сыртқы  ық-
пал-әсерлерге,  әсіресе,  тәрбие  мақсатты 
әсерлерге  тәуелді.  Субъект  болу  себебі 
жеке тұлғаның белсенділігінсіз, сыртқы 
ықпал-әсерлерге  деген  белсенді  ықпа-
лынсыз  даму  ілгері  жүрмейді;  тағы  бір 
себебі:  адамның  дамуы  ӛзін-ӛзі  дамыту 
процесінде  ғана  жүзеге  асады,  сондай-
ақ  жеке  тұлғаның  дамуында  ӛзін-ӛзі 
тәрбиелеудің  де  алар  орны  ерекше  (сол 
субъект  қалағанындай  жеке  тұлғаға  тән 
белгілі  бір  қасиеттерін  қалыптастыру 
мақсатында ӛз бетінше жұмыс). 
«Қазіргі  заманғы  зерттеулер  да-
рындылық  тұқымқуалау  арқылы  беріл-
мейді  дейді.  Н.И.Дубининнің  айтуы 
бойынша,  дарындылық  болу  үшін 
«Жӛнді 
универсалды 
генетикалық 
бағдарлама»  керек:  ал,  оның  аса  мол 
потенциалын  жүзеге  асыру  үшін, 
әсіресе  жеке  тұлғаның  дамуының  ӛте 
ерте  кезеңінде,  қолайлы  жағдайлардың 
болуы маңызды. Бала ӛмірінің алғашқы 
үш-бес 
жылын 
ғалымдар 
«Ұлы 
бастаулар  уақыты»  деп  атайды.  Адам 
психикасының  сырттай  кӛріністерінің 
қасиеттері  ӛмір  барысында  қалыпта-
сады, 
сондықтан 
оларды 
ата-ана, 
педагогтар және баланың ӛзі қадағалап, 
реттей алады», - дейді мамандар. Бұл біз 
сеніп  тапсыратын  болашақтың  жүрер 
жолы, бағыт бағдары ғана емес, бүгінде 
біздің  мойынымызда  тұрған  міндет, 
қарыз  деуге  болады.  Сондықтан,  әрбір 
баладан  тұлға  жасау  үшін  күн  сайын 
бірнеше  сағат  уақытымызды  бӛлуіміз 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
74 

         
34           
керек.  Сонымен  қатар,  біз  тек  ӛз 
баламыздың  ғана  емес,  қоғамның  да 
тәрбиешісі 
екеніміздің 
ұмытпайық. 
Ӛйткені,  ӛзгенің  жат  қылықты  баласы 
сіздің  балаңызға  әсер  етуі  мүмкін.  Бұл 
балаға  берген  тәлім-тәрбиеңізді  желге 
ұшырады  деген  сӛз.  Қазақтың  «қырық 
үйден  тыйым»  деген  сӛзінің  астарында 
үлкен  мән-мағына  бар  демекпін,  ӛсіріп 
отырған  ұл-қыздарымызды  еліміздің 
салиқалы, тәрбиелі, саналы азаматы етіп 
тәрбиелейік демекпін. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Қ.Жарықбаев. Психология. Алматы: Білім, 272 б, 1993 ж. 
2.
 
Л.С.Выготский. Психология. М: Апрель Пресс, 1008 с, 2000 г. 
3.
 
Ф.Н.Гоноболин. Психология. Алматы: Мектеп, 232 б, 1976 ж. 
4.
 
К.А.Оразбекова.  Ұлттық  психология  мен  халық  тәрбиесі  болашақтың  бастауы 
хақында. Алматы: «Дәуір», 554 б, 2000 ж. 
5.
 
А.А.Крылова. Психология. Москва: 584 с, 2000 г. 
6.
 
А.Г.Асмолов.  Психология  личности:  Принципы  общепсихологического  анализа. 
Учеб. для студ высш. учеб.заведений. М: Смысль, 416 с, 2001 г. 
7.
 
А.Н.Сукова, А.А.Дергеча. Социальная психология: Учеб. пособие для студ. высш. 
учеб. заведений / под. ред. М: Академия, 600 с, 2001 г. 
8.
 
В.В.Богословский. Жалпы психология. Алматы: Мектеп, 350 б, 1979 г. 
9.
 
С.Рубинштейн.  Жалпы  психологияның  негіздері,  ІІ  басылым,  Мәскеу,  302  б,               
1946 ж. 
10.
 
Н.Елікбаев. Ұлттық психология: кӛмекші оқу құралы. Алматы: Қазақ университеті, 
96 б, 1992 ж. 
 
 
Аннотация 
 
Жеке  тұлғаның  ӛзін-ӛзі  тәрбиелеу  факторларын  қарастыру.  Шығармашыл 
тұлғаның дамуына маңызды алғашқы эстетикалық құндылықтарға сипаттама беріледі. 
 
Аннотация 
 
Рассмотрение  факторов,  пробуждающих  личность  к  самовоспитанию. 
Характеристика  особенностей  главенства  эстетических  ценностей  для  развития 
творческой личности. 
 
Abstract 
 
Consideration  of  the  factors  awakening  the  personality  to  self-education.  The 
characteristic  of  features  of  domination  of  esthetic  values  for  development  of  the  creative 
person. 
 
 
 
 
 
 
 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
75 

         
30           
ТҦЛҒАНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҦЗЫРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ –  
ОҚУ ҤДЕРІСІНДЕГІ ОҚУШЫНЫҢ СУБЪЕКТИВТІ ҦСТАНЫМЫНЫҢ 
ҚАЖЕТТІ ШАРТЫ 
 
 
Н.Төлегенова 
«Ӛрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ҚОБ ПҚ БАИ, 
«Инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету» бӛлімінің жетекші маманы 
 
 
Елбасымыз 
Н.Ә.Назарбаевтың 
«Қазақстан  жолы-2050:  Бір  мақсат,  бір 
мүдде,  бір  болашақ»  атты  Қазақстан 
халқына Жолдауында: «Біріншіден, бар-
лық  дамыған  елдердің  сапалы  бірегей 
білім  беру  жүйесі  бар.  Ұлттық  білім 
берудің  барлық  буынының  сапасын 
жақсартуда  бізді  ауқымды  жұмыс  күтіп 
тұр.  Сондықтан,  оларға  заманауи  бағ-
дарламалар  мен  оқыту  әдістемелерін, 
білікті  мамандар  ұсыну  маңызды.  Орта 
білім  жүйесінде  жалпы  білім  беретін 
мектептерді  Назарбаев  зияткерлік  мек-
тептеріндегі  оқыту  деңгейіне  жеткізу 
керек.  Мектеп  түлектері  қазақ,  орыс 
және  ағылшын  тілдерін  білуге  тиіс. 
Оларды  оқыту  нәтижесі  оқушылардың 
сындарлы  ойлау,  ӛзіндік  ізденіс  пен 
ақпаратты терең талдау машығын игере 
білуі тиіс», - деп кӛрсетілді. 
Қазіргі  заманғы  күрделі  әлеумет-
тік  ортаға  жастардың  бейімделе  білуі, 
тұлғааралық  ӛзара  қарым-қатынастарға 
тез  кіре  алуы,  ӛз  мүддесін  басқалардың 
мүддесімен  тең  жағдайда  қоя  білуі, 
қызметтестерімен  жақсы  ӛзара  қарым-
қатынас  және  ынтымақтастық  жасай 
білуі, ӛз еңбегінің нәтижесі үшін батыл-
дыққа,  ойлау  дербестігіне,  әлеуметтік 
жауапкершілікке  ие  бола  отырып  ақпа-
раттың үлкен ағынына жеңіл  бейімделу 
мен идеяларды еркін жүзеге асыра білуі 
тиісті  мектеп  түлегіне  жаңа  талаптар 
қояды.  Жоғарыда  келтірілген  қасиеттер 
ӛзіне  тән,  ӛздігінше  дамуға  қабілетті 
шығармашыл  тұлға  ғана  ӛмір  сүруге, 
ӛзін-ӛзі  кӛрсетуге  және  ақиқатты 
кӛрсетуге қабілетті. 
Жеке  тұлғаға  бағытталған  педаго-
гикалық  кӛзқараста  тұлға,  дербестік, 
жеке  бас  сияқты  ұғымдар  маңызды 
орын  алады.  Субъектілікке  ден  қою 
жаңа  теориялық  ағыммен  емес,  жеке 
тұлға  –  дегеніміз  субъектілік  феномені 
екендігін  түсінумен  байланысты.  Бұл 
оқушының  дәстүрлі  оқыту  нысаны 
ретінде  емес,  білім  субъектісі  ретінде 
ұстанымын  ӛзгертеді  (Субъект  бұл  ӛзін 
және қоршаған орта ақиқатын тану мен 
түрлендіруге, саналы және шығармашы-
лық  белсенділікке,  еркіндікке  ие  жеке 
бас немесе топ). 
Субъектінің нысаннан айырмашы-
лығы  неде?  Субъект  белсенді  әрекетке 
бейім,  ал  әрекет  ету  нысаны  енжар, 
белсенділік  танытпайды,  тек  жоғары 
жақтың  бұйрығын  орындайды.  Субьек-
тінің  белсенділігі  ӛзінде,  яғни  ӛздігінен 
орындалатын  іс-қимылдарға  қабілетті-
лікті  білдіреді.  Егер  де,  оқушыда  бұл 
қабілеттілік  дамымаған  болса,  онда 
мінез-құлық  енжарлығы  орын  алады. 
Ал, оның салдары жеке адам мен қоғам 
үшін  қандай  зардаптар  әкелетіні  бәріне 
белгілі: оқуға, ӛмірге қызығушылықтың 
тӛмендеуі,  нашақорлыққа,  виртуальды 
компьютерлік  ақпаратқа  бағынушылық 
т.б.  Мектепте  енжар  оқушы  ӛзінен  ӛзі 
тұйықталады, шеттетіледі, мазақ, агрес-
сия,  манипуляция  нысаны  болып  қала-
ды.  Нысан  ӛзінің  қайталанбастығын 
жоғалтады  және  басқа  нысандарға 
теңестіріледі. 
Біздер  мұғалімдер  жиі  барлық 
мектеп  ӛмірінің  оларда  бағдарламалан-
ғанын  және  бастамашылықты  тұншық-
тырғанын,  субъектіліктен  айырғанын, 
конфеормизмді  жақтағанын  ұмытып, 
біздің  түлектеріміздің  дамымай  қалға-
нына,  дербессіздігіне,  жетілмегендігіне 
қынжыламыз. 
Осылай 
қалыптасқан 
тұлғада  жауапкершілік  пен  дербестік, 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
76 

         
30           
бастамшылдықты  ӛзінің  қолға  алу 
шеберлігі, 
басқаның 
кӛзқарасынан 
социумда  іс-қимыл  жасау  қабілеттілігі 
қайдан шығады? 
Біздің  ойымызша,  мектептегі  оқу-
тәрбие  жұмысының  басты  міндеті  – 
шығармашыл,  ӛздігінен  дамитын,  әлеу-
меттік  білімдар  тұлғаны  дамыту  мен 
тәрбиелеу  үшін  жағдай  жасау.  Мұғалім 
ғылыми  ӛзіндік  әрекетті  үйренуші-
лермен  субъект  аралық  қатынастар 
негізін құруға ұмтылуы тиіс. 
Ол  оқушыларға  субъектілік  рӛлді 
меңгеруге  және  ӛзінің  субъектілік 
ӛкілеттіліктерін 
пайдалана 
білуге 
кӛмектесуі тиіс. 
Мұғалім оқыту үдерісін кӛкейкесті 
және  оқушылардың  субъектілік  тәжір-
биесін  байытуға  негізделіп  ұйымдасты-
руы 
тиіс. 
Оқытудағы 
оқушының 
субъектілігі деп: 
-
 
оқуда  белсенді  ұстанымның 
орын алу қабілеттілігін; 
-
 
ғылыми 
қызметке 
ӛзінің 
(позитивтік)  кӛзқарасының  қалыптасу-
шылығы,  оны  жүзеге  асырудың  жеке 
стилін жасай алуын; 
-
 
ғылыми  мақсаттарға  қол  жеткі-
зу  үшін  жеке  тұлғалық  және  еріктік 
күш-жігерді жұмылдыру қабілеттілігін; 
-
 
ғылыми 
қызметті 
жобалау, 
жоспарлау  және  болжам  жасау  қабілет-
тілігін; 
-
 
ішкі  оң  себеп-салдар  негізінде 
ӛзінің  танымдық  белсенділігін  қалып-
тастыру қабілеттілігін айтамыз. 
Бейнелеп  айтқанда,  оқушы  ӛзі 
үшін  мұғалімге  айналуы  тиіс,  бір 
мезгілде 
«мұғалімде», 
«шәкіртте» 
болуы 
тиіс. 
Оқытуда 
оқушының 
субъектілік  ұстанымын  қалыптастыру 
үшін  оқу  үдерісінде  оқушы  оқу 
қызметін мұғалім тарапынан басқарудан 
ӛзін-ӛзі  бақылауға,  сыртқы  бағалаудан 
ӛзін-ӛзі  бағалауға  ӛтетіндей  етіп  құруы 
тиіс. Оқытуды ұйымдастырудың мұндай 
логикасы  мұғалімнің  де  (ол  сабақ 
берушіден 
оның 
тұлғалық 
ӛсуін, 
танымдық  белсенділігі  мен  дербестігін 
ынталандыратын  және  жағдай  жасай-
тын  фасилитаторға,  оқушының  кӛмек-
шісіне  айналады),  әрі  оқушының  да  (ол 
оқу  үдерісінің  белсенді  және  мүдделі 
қатысушысы  болады)  кӛзқарастарының 
ӛзгеруіне әкеледі. 
Педагогикалық 
қызметте 
алға 
қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін 
ізденістік,  шығармашылық,  жобалық 
жұмыстарды  пайдаланып,  оқытудағы 
мектеп  оқушысының  субъектілік  ұста-
нымын  жобалап  қана  қоймай,  жаңа 
педагогикалық  технологияларды  іске 
асыруға мүмкіндік беретін жеке, топтық 
танымдық 
қызмет 
әдісін 
кеңінен 
қолдану  қажет.  Топтағы  жұмыстар 
оқушыларға 
субъектілік 
ӛкілеттігін 
пайдалануға 
кӛмектеседі, 
ғылыми 
әрекетті  жобалау,  қолда  бар  мақсаттар 
негізінде іс-қимыл бағдарламасын құру, 
міндеттер  қалыптастыру  және  оларды 
шешудің  нақты  құралдарын  табу 
қабілеттілігін  дамыту  үшін  жағдай 
жасайды.  Топтарда  ӛзіне  және  ӛз 
жолдастарына талап қоюшылық, ұжым-
дастық,  жауапкершілік  сезімі,  ӛзара 
кӛмек  және  басқаларды  ұятқа  қалдыр-
мауға  ұмтылыс  айқын  кӛрінеді.  Олар 
мұндай  сабақтарда  ӛздері  жайлы  және 
ӛте  сенімді  сезінеді.  Оқушылар  топта 
ӛте  жақсы  жұмыс  істей  алатын  болған-
да,  олармен  сабақ-семинар,  практика-
лық  сабақтар,  конференция,  рӛлдік 
ойын жүргізу ӛте жеңіл, әрі ыңғайлы. 
Семинар-сабақтарда  («Бейоргани-
калық  қосылыстардың  негізгі  класта-
ры»,  «Химиялық  байланыс  түрлері», 
«Кӛмірсутектердің  табиғи  кӛздері», 
«Биологиялық  белсенді  қосылыстар», 
«Д.И.Менделеевтің  периодтық  жүйесі 
және  периодтық  заңы»  және  т.б.) 
міндетті  түрде  әрқайсысының  сұрақ 
қоюға,  жауап  беруге,  ӛз  пікірі  болуына 
және  оны  айтуға  қорықпауға,  ал  егер 
қаласа  оны  ӛзгертуге  құқы  бар  еркін 
талқылау,  сұхбат  жүреді.  Сабақты 
ӛткізудің  мұндай  формасы  оқушының 
субъектілік  кӛзқарасын  қолдайды.  Бос-
тандық  жоқ,  таңдау  жоқ  немесе  оқушы 
оларды  қолдана  білмейтін  кезде  –  ол 
басқаларға  тәуелді  болады.  Алдымен 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
77 

         
31           
қарапайым  іс-қимылдарда  сұрақ  беру, 
ӛз  пікірін  білдіру,  еркін  болуды  үйрене 
келе  оқушы  біртіндеп  күрделі  істерде 
(практикалық,  танымдық,  зерттеушілік 
қызметте)  ӛз  мақсаттары  мен  құралда-
рын анықтауда еркіндікке үйренеді. 
Сабақтан тыс уақытта оқушыларға 
шығармашылық  жұмыстар  (рефераттар, 
хабарламалар,  бақылаулар,  зерттеулер, 
тәжірбилер)  ұсыну.  8  сыныпта  «Химия 
кабинетіндегі  техникалық  қауіпсіздігі» 
тақырыбына  шығармашылық  жұмыстар 
(ертегілер,  суреттер,  сӛзжұмбақтар, 
ӛлеңдер,  байқаулар)  жүргізіледі,  9  сы-
ныпта  оқушылардың  ӛздері  заттардың 
электрӛткізгіштігін  ӛлшеуге  арналған 
аспаптарды құрып, дайындайды. 11 сы-
ныпта  «Адам  және  қоғам  ӛміріндегі 
жоғарғы  молекулалық  қосылыстар» 
тақырыбы  бойынша  топтық  жобаларды 
қорғайды. 
11  сынып  оқушылары  сыныптағы 
түрлі  қызметтерін  болжайтын,  балалар-
ды ӛзара іс- қимыл мен ынтымақтастық 
дағдыларына,  қарым-қатынас  амалда-
рына  үйренетін  курстың  зерттелетін 
тақырыптары  бойынша  мультимедия-
лық  презентациялар  әзірлейді.  Шығар-
машылық  жұмыстарды  орындау  оқып-
үйренушілерге  ӛзін  танытуға  кӛмекте-
седі,  жағдайды  талдауға,  ӛз  іс-қимыл-
дары  үшін  мақсатты  нұсқауларды 
таңдауға, 
шешім 
қабылдауға, 
ӛз 
еңбегінің  нәтижесі  үшін  жауапкерші-
лікті мойына алуға кӛмектеседі. 
Осылайша,  біздің  пайымдауымыз-
ша,  оқытудағы  мектеп  оқушысының 
субъектілік кӛзқарасын жоспарлау жеке 
тұлғаның  әлеуметтік  құзыреттілігін 
қалыптастырудың қажетті шарты болып 
табылады.  Ӛз  әрекетін  және  мінез-
құлқын  жобалау  мен  болжау,  шешім 
қабылдауда  белсенді  болу  қабілетті-
лігін,  жауапкершілігін  және  жеке 
мүдделер  теңгерімін  сақтауға  ӛмірлік 
мәселелерді  шешу  кезінде  жолығады. 
Сонда, 
біздің 
түлектер 
ересектер 
әлеміне  аяқ  баса  отырып  ӛмірлік 
мәселелерде  дәрменсіз,  енжар,  жігерсіз 
болмай,  әлеуметтік  ӛмірде  ӛз  орнын 
табуда сенімділік орнайды. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына 
Жолдауы. 2014 ж, 17 қаңтар. «www.bnews.kz». 
2.
 
Қазақстан  Республикасының  2015  жылға  дейінгі  білім  беруді  дамыту 
тұжырымдамасы // Егемен Қазақстан. 26.12.2003 ж. - 332-333 бб. 
3.
 
К.Жолдыбекова. 
Оқушылардың 
шығармашылық 
белсенділігін 
дамыту 
/К.Жолдыбекова // Қазақ тілі мен әдебиеті. - №11. - 2003 ж. 99-102 бб. 
4.
 
Ж.Қоянбаев, Р.Қоянбаев. Педагогика. Астана: ЕҮУ, 1998 ж, 378 б. 
5.
 
Шығармашылық  дербестікті  қалыптастыру.  Қазақстан  мектебі,  №10,  2007  ж,  - 
31 б. 
6.
 
Г.К.Селевко.  Современные  образовательные  технологии.  М.,  Народное 
образование, 1999 ж, 58 б. 
 
 
Аннотация 
 
Мақалада қазіргі таңда мектептеріндегі химия пәні аясында оқушының әлеуметтік 
құзырлылығын  қалыптастыру  мәселесі  қарастырылады.  Оқушының  субъективті 
ұстанымын  жүзеге  асыруда  –  оқу  үдерісінде  оқушылар  мұғалім  басшылығынан 
ӛздігінен басқарушылыққа, сыртқы бақылаудан ӛзіңдік бақылауға, сыртқы бағалаудан 
ӛзіндік бағалауға кӛшуі қажет. 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
78 

         
30           
Аннотация 
 
В  статье  рассматривается  проблема  формирования  социальной  компетентности 
выпускника  современной  школы  в  процессе  изучения  курса  химии.  Автор  отмечает, 
что  для  формирования  субъектной  позиции  ученика  в  обучении  учебный  процесс 
должен  быть  построен  таким  образом,  чтобы  ученик  переходил  от  управления  со 
стороны  учителя  учебной  деятельностью  к  самоуправлению,  от  внешнего  контроля  к 
самоконтролю, от внешней оценки к самооценке. 
 
Abstract 
 
In  article  the  problem  of  formation  of  social  competence  of  the  graduate  of  modern 
school in the course of studying of a course of chemistry is considered. The author notes that 
for  formation  of  a  subject  position  of  the  pupil  in  training  educational  process  has  to  be 
constructed  so  that  the  pupil  passed  from  management  from  the  teacher  with  educational 
activity  to  self-government,  from  external  control  to  self-checking,  from  an  external 
assessment to a self-assessment. 
 
 
 
МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫМЕН ҦЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ЖҤРГІЗУДЕ ЖАҢА 
ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ҚОЛДАНУ 
 
 
Е.Атабаев 
Қармақшы ауданындағы №30 О.Шораяқ атындағы мектептің дене шынықтыру пәні мұғалімі 
 
 
Қазақстан 
Республикасының 
«Білім  туралы»  Заңында  «Білім  беру 
жүйесінің  басты  міндеті  –  ұлттық  және 
жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым 
мен  жетістіктері  негізінде  жеке  адамды 
қалыптастыруға  және  кәсіби  шыңдауға 
бағытталған  білім  алу  үшін  қажетті 
жағдайлар  жасау,  оқытудың  жаңа 
технологияларын  енгізу,  білім  беруді 
ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық 
коммуникациялық  желілерге  шығу»,  - 
делінген. Бұл міндеттерді шешу үшін әр 
мұғалімнің  күнделікті  ізденісі  арқылы 
барлық  жаңалықтар  мен  қайта  құру, 
ӛзгерістерге  батыл  жол  ашарлық  жаңа 
тәрбиеге,  жаңа  қарым-қатынасқа  ӛту 
қажеттігі  туындайды.  Сондықтан  да,  әр 
мұғалім  ӛз  әрекетінде  қажетті  ӛзгеріс-
терді,  әр  түрлі  тәжірибелер  жӛніндегі 
мағлұматтарды,  жаңа  әдіс-тәсілдерді 
кезінде  қабылдап,  дұрыс  пайдалана 
білуі  керек.  Қазақстанның  тәуелсіз 
мемлекет ретінде қалыптасуы барысын-
да  орта  білім  берудің  жүйелі  реформа-
лануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңыз-
ға ие. Білім беруді реформалауды жүзе-
ге  асырудың  және  бір  маңызды  сипаты 
қазіргі 
уақыттағы 
оқыту 
үрдісін 
технологияландырудың 
қажеттігінен 
тауып  отыр.  Осыған  орай,  соңғы  кезде 
оқытудың  әр  түрлі  педагогикалық 
технологиялары 
жасалып, 
мектеп 
ӛміріне енгізіліп отыр. Ал, жаңа педаго-
гикалық 
технологиялар 
оқушының 
шығармашылық  қабілеттерін  арттыруға 
ӛз  үлесін  қосады.  Жаңа  технологияны 
қолдану  тӛмендегідей  кезеңдер  арқылы 
іске асады. 
-
 
I кезең – оқып үйрену; 
-
 
II кезең – меңгеру; 
-
 
III кезең – ӛмірге ендіру; 
-
 
IV кезең – дамыту. 
 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
79 

         
30           
Жаңа технологиялардың педаго-
гикалық негізгі қағидалары: 
-
 
балаға 
ізгілік 
тұрғысынан 
қарау; 
-
 
оқыту мен тәрбиенің бірлігі; 
-
 
баланың 
танымдық 
күшін 
қалыптастыру және дамыту; 
-
 
баланың  ӛз  бетімен  әрекеттену 
әдістерін меңгерту; 
-
 
баланың  танымдылық  және 
шығармашылық икемділігін дамыту; 
-
 
әр  оқушыны  оның  қабілеті  мен 
мүмкіндік деңгейіне орай оқыту; 
-
 
барлық  оқушылардың  дамуы 
үшін жүйелі жұмыс істеу; 
-
 
оқу үрдісін оқушының сезінуі. 
Жас  ұрпаққа  білім-тәрбие  беретін 
бала  жанының  бағбаны  –  мұғалімдер 
қандай  болуы  керек  және  олардың 
еңбегі  қалай  ӛлшенуі  керек  дегенді  ой 
елегінен ӛткізіп кӛрелік. 
Біріншіден,  мұғалімнің  ары  таза, 
адал, 
әдепті, 
инабатты, 
сыпайы, 
парасатты,  байсалды,  ұстамды,  тӛзімді, 
кешірімді болуы ләзім. 
Екіншіден,  мұғалімнің  ой-ӛрісі 
кең,  жан-жақты  білімді,  ӛз  маманды-
ғына  сай,  оны  сүйетін,  ӛз  ойын  оқушы, 
шәкірттеріне  анық,  тұжырымды,  дәл 
айтып түсіндіре білуі шарт. 
Үшіншіден,  мұғалім  ӛз  оқушы-
ларына  беделді,  ұжым  арасында  сыйлы 
болуы  тиіс.  Әрдайым,  оқушылармен 
әдептілік  қарым-қатынаста  болғаны 
жӛн. 
Төртіншіден,  мұғалім  теорияны 
ӛмірмен  байланыстырып,  ғылым  мен 
тәжірибені 
әрдайым 
ӛзі 
беретін 
күнделікті  сабағына  кеңінен  пайдалану 
қажет. 
Бесіншіден,  мұғалім  үнемі  ӛз 
бетімен  оқып,  педагогика,  әдістеме 
жаңалықтарымен  танысып,  ӛзінің  ой-
ӛрісін  кеңейтіп,  білімін  толықтырып 
отыруы  керек.  Осы  қағидаларды  әрбір 
мұғалім  тұрақты  ұсынып  отырса, 
мұғалімнің 
күш-қуаты, 
кӛңіл-күйі 
әрдайым  жоғары  болады  да  сабақ  беру 
сапасы  арта  түседі,  еңбегі  жанады. 
Ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да 
жауапты, 
шығармашылық 
еңбек 
екендігін  еске  алсақ,  олардың  жемісті, 
әсерлі  жұмыс  істеуі  үшін  үкімет  тара-
пынан  үнемі  оқулықтармен,  кӛрнекті 
дидактикалық, 
техникалық 
құрал-
жабдықтармен толық қамтамасыз етілуі 
тиіс. 
Педагогикалық 
технологияны 
қолдану  білімді  сапалы  түрлендіруге, 
жаңашыл  жобаларға  ірге  болуға  нақты 
негіз  болып,  әрбір  мектепке  ӛзіндік 
тұлғасын табуға, әрбір мұғалімге ӛзіндік 
әдістемелік  жүйесін  құруға  себептілігін 
тигізеді. 
«Инновация»  ұғымына  жалпы 
энциклопедияның  жаңа  басылымында 
«Инновация» жаңалық, жаңару – техни-
калық  және  технологиялық  жетістіктер 
мен  ашылымдардың  немесе  жаңалық-
тардың  іс  жүзіндегі  қолданысы»  деген 
анықтама 
беріледі. 
Ал, 
сӛздікте 
«Новация»  –  бар  нәрсенің  ішінара 
жаңаруы,  яғни  қандай  да  бір  бӛлігінің, 
қасиетінің, 
байланысының 
ӛзгеруі» 
делінсе,  «Инновация»  –  мүлдем  жаңа 
нәрсе,  жаңалық»  ретінде  пайымдалады. 
«Инновация»  сӛзі  латын  тіліндегі  in 
(ішінде) 
novus 
(жаңа) 
сӛздерінен 
құралып, жаңару, жаңалық, ӛзгеру деген 
мағынаны білдіреді. Қазіргі кезде қолда-
нып  жүрген  инновациялық  технология-
ның  негізіне  жататындар:  әрбір  білім 
алушының  жеке  және  дара  ерекшелік-
терін ескерту; оқушылардың қабілеттері 
мен  шығармашылығын  арттыру,  оқу-
шылардың  ӛз  бетінше  жұмыс  істеу, 
іздену 
дағдыларын 
қалыптастыру. 
Қазіргі білім беру  саласындағы иннова-
циялық  технологияларын  меңгермейін-
ше  сауатты,  жан-жақты  білгір  маман 
болу  мүмкін  емес.  Инновациялық 
технологияны 
меңгеру 
мұғалімнің 
зейін-зерделік,  кәсіптік,  адамгершілік, 
рухани,  азаматтық  және  басқа  да 
кӛптеген 
ұстаздық 
келбетінің 
қалыптасуына  игі  әсерін  тигізеді,  ӛзін-
ӛзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін жүйелі 
ұйымдастыруына 
кӛмектеседі. 
Ең 
бірінші  кезекте  мұғалімнің  «ӛзіндік 
жаңалығы» 
болуы 
қажет. 
Ғылым 
жаңалығын түрлендіруде ӛз үлесін қосу 

жүктеу/скачать 2,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: