2.11 Инвестициялық жобаны бағалау және оны бағалау критерийлері Инвестициялық шешім қабылдау, басқа да ұйымдастырушылық іс - әрекет сияқты әртүрлі қалыптасқан және қалыптаспаған әдістерді қолдануға негізделеді. Олардың үйлесімділік дәрежесі әртүрлі жағдайлармен анықталады, соның ішінде, менеджер берілген немесе басқа жағдайдағы берілген аппаратпен танысады. Отандық және шетелдік тәжірибеде қалыптасқан әдістердің бірқатары белгілі болғанда, инвестициялық саясат аумағындағы есептер арқылы шешім қабылдау негізі. Өмірдің барлық жағдайына жарайтын қандай да бір универсалды әдіс болмайды. Мүмкін басқару жалпы дәрежеде ғылым емес өнер шығар. Сонда да, қалыптасқан әдіспен алынған кейбір бағалар болғанда, шартты дәрежеде анықталған болса да түпкілікті шешім қабылдау жеңілдей түседі.
Инвестициялық мінездегі басқаруды қабылдау процесінің негізі ұсынылған инвестиция көлемін бағалау және болашақ ақша түсімдерімен салыстыру. Салыстырмалы көрсеткіштер уақыттың әртүрлі пезетіне жататындықтан негізгі мәселе олардың салғастырымдылығында. Объективті және субъективті жағдайларға байланысты оларға әртүрлі қарауға болады: инфляция қарқыны, негізгі түсімдер және инвестицияның көлемі, болжау шегі , сараптау жіктеулерінің деңгейі т.б.
Инвестициялық іс- әрекетті сараптауға қолданылатын әдістерді 2 топқа бөлуге болады:
а) дисконтталған бағалаудың негізгілері;
б) есептік бағалаудың негізгілері.
Осы әдістердің негізінде жатқан негізгі ойларды қарастырайық.
Таза келтірілген тиімділік әдісі. Бұл ақша ағымын дисконттау әдістемесіне негізделген әдіс. Таза келтірілген тиімділігі есебінің алгоритмі келесіде: ақша ағымдарының әрбір элементінің ағымдағы келтірілген құны есептеледі, берілген жобаға капиталдың бағасы немесе инвестицияланатын капиталға, жылдық қайтарым пайызынан, инвестордың өзіндік сараптамасымен белгіленген (r) коэфффициентінің көмегімен дисконтталады.
Жобаның NPV – і дисконтталған ақша ағымының элементтерінің жиынтығы арқылы табылады. Ақша ағымдарының шығуы (жоба бойынша капиталды шығындар) ақша ағымдарының жағымсыз элементі ретінде трактатталады. NPV – і есептеу формуласы:
n 2
NPV=∑cft/(1+r) (1)
T=0
Мұнда, C F - t уақытындағы күтілген ақша ағымдарының түсуі (шығуы).
n- жобаны іске асырудың жалпы кезеңі
r- жоба капиталының бағасы
Егерде NPV >0 болса, онда жобаны қабылдауға болады;
NPV<0 болса, онда жобаны қабылдау тиімсіз;
NPV=0 болса, онда жоба түсім де, шығын да әкелмейді.
Инвестицияның рентабельділігін есептеу әдісі. Бұл әдіс негізінен
алдыңғы әдістің нәтижесі болып табылады. Рентабельділік индексі келесі формуламен есептеледі: PI= PV
CIF - күтілген ақша ағымдарының түсуі немесе табыс
COF - күтілген ақша ағымдарының шығуы немесе шығын
Егер, PI>1болса, онда жобаны қабылдау керек,
PI<1болса, онда жобаны қабылдамау керек,
PI=1 болса, онда түсім де, шығын да күтілмейді.
Таза келтірілген тиімділіктен рентабельдік индексінің айырмашылығы оның қатысты көрсеткіш болуы. Сондықтан бұл NPV көрсеткіштерінің мәні бірдей ұқсас жобалардың ішінен біреуін таңдап алғанға ыңғайлы, немесе NPV максималды мәнін инвестициялық портфелге жинақтаған кезде.
0>