1 практикалық сабақ. Тіл дыбыстары, олардың жасалуы
жүктеу/скачать 141,38 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- I Осы шақ Қимылдың сөйлеушінің хабарлап тұрған кезімен сәйкес болуын осы шақ білдіреді. Осы шақ екі түрлі: нақ осы шақ, ауыспалы осы шақ. Haқ осы шақ.
- -ған,-ген, -қан, -кен
| Етістіктің шақтары
Қимыл, амал-әрекеттің жасалу мезгілін етістіктің шақ категориясы білдіреді. Етістіктің шақтарының ішкі мәнін анықтауда сөйлеушінің хабарлау кезі негізгі тірек нүкте қызметін атқарады. Қимыл-әрекеттің жасалу мезгілі сөйлеушінің хабарлаған кезіндегі не одан бұрынғы, не хабарлап тұрған кезден кейінгі болып жіктелген. Осы ерекшелікке сай етістіктің шақтары үшке бөлінеді. Олар: осы шақ, келер шақ, өткен шақ. Тілде қимылдың жасалуының осы-мағанасын білдіретін әр шақтың арнаулы морфемалары бар. I Осы шақ Қимылдың сөйлеушінің хабарлап тұрған кезімен сәйкес болуын осы шақ білдіреді. Осы шақ екі түрлі: нақ осы шақ, ауыспалы осы шақ. Haқ осы шақ. Қимылдың тура сөйлеушінің хабарлап тұрған кезінде болуын нақ осы шақ дейді. Мысалы: Ол оқып отыр, ол жатыр т. б. Нақ осы шақ отыр, жатыр, тұр, жүр деген төрт етістік арқылы жасалады. Бұл етістіктер дара түрде қолданылғанда, негізгі етістік болады, күрделі түрде қолданылғанда, көмекші етістік болады. Мысалы: Ол отыр. Ол оқып отыр. Нақ осы шақ жасалу үшін, бұл етістіктерге жіктік жалғауы тікелей жалғануы керек. Мысалы: Сен отыр-сың. Сіз оқып отыр-сыз.
Күрделі нақ осы шақта негізгі етістік көсемшенің -ып, -іп, -п тұлғасында тұрып, көмекші етістікпен (отыр, тұр, жатыр,жүр) байланысады. Мысалы: оқы-п отыр,жаз-ып жүр т.б . Кел, бар етістіктері ғана көмекші етістіктермен -а, -е жұрнақтары арқылы байланысады. Мысалы: бара жатыр, келе жатыр.
Нақ осы шақтың болымсыз түрі -ма, -ме жұрнағы арқылы және жоқ сөзінің тіркесі арқылы жасалады. Дара нақ осы шақтың болымсыз түрі етістіктің түбіріне есімшенің -ған,-ген, -қан, -кен жұрнағы жалғанып, оған жоқ сөзінің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы: Мен тұрған жоқпын.
Күрделі нақ осы шақтың болымсыз түрі жұрнақ арқылы да, жоқ сөзінің тіркесуі арқылы да жасалады.
жүктеу/скачать 141,38 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||