1. Саяси ғылымның пайда болуы және қалыптасуы. Ең алғаш саясат
Конфуцийшілдік. Конфуций (б.з.д. 551-479 жж.)
жүктеу/скачать 128 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7.Орта ғасыр мен Қайта өрлеу дәуіріндегі саяси идеялар (Августин, Аквинский, Макиавелли).
- Аврелий Августин ( 354-430 )
- Никколо Макиавелли ( 1469-1527 )
| Конфуцийшілдік. Конфуций (б.з.д. 551-479 жж.) үлкен әлеуметтік және саяси толқулар дәуірінде өмір сүрді: Чоу билеушісі Ваннның билігі өліп, патриархалдық және рулық нормалар бұзылып, мемлекет институтының өзі жойылды. Билік етуші хаосқа қарсы сөйлей отырып, Конфуций ежелгі дәуірдің данышпандары мен билеушілерінің беделіне негізделген қоғамдық келісім идеясын алға тартты, оны қастерлеу Қытайдың рухани және әлеуметтік өмірінің үнемі әрекет ететін серпініне айналды.
Шәкірттерімен әңгімелері жазылған «Луньюйде» Конфуций адамды өзін-өзі құнды деп санай отырып, кемел адам идеалын (цзюнь-цзы) ашып көрсеткен. Ол Ғарышпен үйлесімді рухани дамыған тұлғаға жету үшін адамды жетілдіру бағдарламасын жасады. Асыл жар – бүкіл қоғамның адамгершілік мұратының қайнар көзі. Оның өзінде үйлесімділік сезімі және табиғи ырғақта өмір сүрудің органикалық сыйы бар. Ол жүректің ішкі жұмысы мен сыртқы мінез-құлқының бірлігін көрсетеді. Данышпан табиғатқа сәйкес әрекет етеді, өйткені ол туғаннан бастап «алтын ортаны» сақтау ережелерін ұстанады. Оның мақсаты – қоғамды Ғарышта әрекет ететін үйлесімділік заңдарына сәйкес өзгерту, барлық тіршілік иелерін ретке келтіру және қорғау. Конфуций үшін бес «тұрақтылық» маңызды: әдет-ғұрып, адамгершілік, борыш-әділеттілік, білім, сенім. Ол ритуалды әрбір жеке адамды, қоғамды және мемлекетті тірі ғарыштық қауымдастықтың шексіз иерархиясына енгізу құралы ретінде қарастырады. Сонымен бірге Конфуций отбасылық этика ережелерін мемлекет саласына ауыстырды. Ол иерархияны білім, кемелдік, мәдениетпен танысу дәрежесіне негіздеді. Салт-салттың ішкі болмысына сыртқы – рәсімдер мен салт-дәстүрлер арқылы сіңген өлшем сезімі үйлесімді қарым-қатынас құндылықтарын әрбір адамға қолжетімді деңгейде жеткізіп, ізгі қасиеттермен таныстырды. 7.Орта ғасыр мен Қайта өрлеу дәуіріндегі саяси идеялар (Августин, Аквинский, Макиавелли). Саяси ой тарихында орта ғасырлардағы феодалдык когамнын орны ерекше. Батыс Еуропада феодализм мын жылдан артыққа созылды ( V - XVI ғасырлар ). Бұл дәуiрде рухани өмiрде дiн тугелдей үстемдік етті. Христиан діні феодалдык когам көзкарасынын өзегi, бiртұтас христиан мәдениетiнiн негiзi болды.Орта ғасырдағы Батыс Еуропанын саясат тарихында римдік католиктік шіркеудiн, папалықтың және ақсүйек феодалдардын арасында қоғамдағы басқарушы рөл үшiн киян - кескі курес бо лып тұрды . Укімет басында дiн иелерi ме әлде аксүйектер болуы керек пе деген сурак сол кездегі саяси бiлiмнiн негiзгi мәселе лерiнiн бiрi болды . Шiркеудiн саяси талабын дұрыска шығару максатымен оны жактаушылар патшага кудiреттi шiркеу бердi , ал оган мундай абырой , беделді берген кудай . Сондыктан христиан патшалары шiркеу басшыларына бағынуы керек деп уағыздады. Бұған ақсуйектер көнгiсi келмей , билiктi өз колдарында ұстағысы келді. Бұл заманда христиан дiнiне көп еңбек сiңiрген Аврелий Августин ( 354-430 ) едi. Ол христиан фәлсафасынын негiзгi қағидаларын зерттеп, жетiлдiрдi. Оның саяси көзқарастары "Құдай қаласы туралы" деген еңбегінде баяндалған. Августин барлық әлеуметтік, мемлекеттік және құқықтық мекемелер мен зандарды адамның күнәсінің нәтижесі деп сана ды. Оның ойынша , құдай адамға ерiктiн еркiндiгiн береді, яғни ол өз бетімен ( күнәһар болып ) немесе құдай жолымен өмір сүруге мүмкіндігі бар.Соған орай ол адамдарды құдай жолымен және адам жолымен өмір сүрушiлер деп екi түрге бөлді. Бұл топтарды рәмiз ретінде екi қала деп атайды. Бiрiншiсiн, болашақта құдай мен мәңгілік патшалык кұраты , екiншiсiн, жын - шайтандармен бiрге мән мәнгiлiк жапа шегiп , сазайын тартатын адамдардын екi коғамы деп түсіндірді. Христиан дінінің саяси теориясын жасап, шынына жеткiзген монах Фома Аквинский ( 1225-1274 ) болды. Онын саяси көзкарастары " Билеушiлердiн баскаруы туралы " , " Теологиянын жиынтығы " деген еңбектерінде қаралды. Аквинский өз шығармаларында Аристотельдiн көзкараста з дінінің кағидаларына бейімдегiсi келдi . Атап айткан да , ол Аристотельдің адам қоғамдық және саяси тірі жәндік деген пiкiрiн пайдаланды. Жалгыз адам өз муктаждығын, кажеттілігін жеке - дара канағатта канағаттандыра алмайды. Сондыктан мемлекет болып бiрiгiп өмір сүру ада өмір сүру адамдардын пешенесіне әуел бастан жазылған деп тусiндiрдi. Мемлекеттік биліктін максаты - " ортак игiлiкке " жету , адамдарға лайықты, акылға сыйымды өмір суруге жағдай жасау. Ол үшiн феодалдық - сословиелік жіктелудін сакталуы шарт.Жоғарғы сословиеге бәрi багынуы тиiс. Фоманын ойынша, билiк құдайдың құдiретiмен орнайды діни билікке бағынуы керек, оның түсіндіруінше, аспанда құдай, жерде Рим папасы билеуі тиіс. Осыған ұксас саяси көзкарас мұсылман дiнiнде де орын алды. Ислам саяси билiк дiн басыларынын колында болуын кездеді. Құранның талабы бойынша кай мұсылман болмасын Аллаға, оның өкiлiне және билік иесіне бағынуы тиiс. Алғашкы исламнын үйретуiнше дiни билiк те , аксуйектік билiк те пайгамбардын колында болу керек, ал ол кайтыс бол ған сон пайгамбардын орынбасарлары - халифтарга кошуге тиiс. Басында солай болды да. Тіпті , мемлекет мулкi де Құдайдікі деп есептелдi. Бiрак 945 жылдан бастап имамдар негiзiнен дiни бе делмен шектелiп , нагыз билiк ақсүйек - султандарға ауысты. XX ғасырда феодализм ыдырап, капиталистік катынастар пайда бола бастады. Жас буржуазияны жактаушылар католик шiркеуiнiн озбырлығына, онын дiни қатқан кагидаларына карсы шығып , адам кукыгын, ар - намысын қорғауға шакырды.Бұл дуниедегi кызыктан бас тартуды уагыздайтын католик көзка мен тәжірибенiн құдiретiне сенудi карсы койды. Адам мәселесі , онын мемлекетпен аракатынасы саяси ілімде манызды орын алады. Қоғамдық санада бул багыт " гуманизм " деп аталады. Жана буржуазиялық идеологияны жасау үшiн антикалык дәуірдің үлгілерін, идеалын пайдаланғандықтан, бұл бағытты Қайта өрлеу деп те атайды. Алдыңғы қатарлы оқымыстылар шiркеу мекемелерiн сол кездегі феодализмге, католик дiнiне карсы бағытталған әлеуметтік - саяси козгалыс - рефор мациянын тұрғысынан сынга алынды. Олардың талабы ертедегі христиан дiнiне сәйкес шiркеуді өзгерту және демократиялан дыру болды . Сонымен катар ымен катар гуманистердің көпшiлiгi халыкка сенбедi, букаранын революцияшылдығынан қорықты. Осынын бәрі гуманистер көзкарасында карама - кайшылыктар тудырды. Мұны біз олардың енбектерінен де көреміз. Қайта өрлеу дәуiрiнiң көрнекті өкiлi буржуазиялык саяси ғылымнын негiзiн салушы Никколо Макиавелли ( 1469-1527 ) болды. Оның ( 1469-1527 ) Ливийдің К Никколо ақты шығармалары “ Патша ” , “ Тит Ливийдің бiрiншi онкундiгi женiнде женiнде ойлар " , " Флоренциянын тарихы ". Макиавелли діни көзкараска карсы болды. Шындыктын белгiсi сенiм емес , тәжірибе деп бiлдi. Ол мемлекет деген атау ды ғылымға, әдебиетке бiрiншi боп кiргiздi. Мемлекетті билік жүргiзушi мен оған бағыныштылардын карым - катынасы деп укты. Ол 1 республикалык мемлекетті , еркiндiктi , тендiктi калады. Мемлекет ерiктi болса ғана куатты , абыройлы бола алады . Патша ракымсыз , саран , опасыз , Kahap болмай , кайырымды , адал , камкоршыл , мырза болуға тырысуы керек . Бiрак елдiн бiрлiгi мен кол астындағы адамдардын берiлгендiгiне келгенде , Макиавелли әділдік пен адамгершiлiк емес , алга койган саяси максат тұрғысынан карады. Ол максатка жету ушiн амал, айланың қай түрiн болса - да қолдануға кеңес берді. Мемлекеттің басын қосып , жанарту үшін сөзге түсінбейтін кертартпалармен күресте жауыздык пен күштi пайдалануға болады . Қаталдық өзіне бағыныштылардың пайдасы ушiн бiр - ақ рет колданылуы керек. Бiрақ Макиавеллидің , бұл ескертпесi көп жағдайда еске алынбай, " мақсат әдіс, тәсiлдi ақтайды " деген қағида кейiн макиавеллизм деген атпен тарап кетті. Қайбір жауыз патшалар Макиавелли де қаталдықты колдаған деп, өздерiнiң қара ниеттерiн ақтағылары келеді. жүктеу/скачать 128 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|