А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
2-ТАРАУ. XVIII - XIX ғасырдың алғашкы жартысындагы казак когамында
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 327 Қазак акындарының поэзиясы. - 107 б. 328 Қазженұлы Ү. Әнестен бергі тарих // Адай-ата. — Алматы, 2005. — 2-кітап. - 4 1 ^ 6
- 2.2. Батыршылық институтыньщ сыртқы саяси қарым-катынастағы орны мен ролі 1 1 9
| 118
2-ТАРАУ. XVIII - XIX ғасырдың алғашкы жартысындагы казак когамында ... Жырау бабаларымыздың бірі осылай толғаған тұста, келесі бір сол заман куәгері Үмбетей былайша жырлайды: «Баянаула, Қызылтау, Абыралы, Шыңғыстау, Қозымаңырақ, Қоймаңырақ, Арасы толған көп қалмақ, Қалмақты қуып қашырдың, Қара Ертістен өткізіп, Алтай тауға асырдың! Ақшэуліге қос тігіп, Ауыр қол жинап алдырдың Қабанбай мен Бөгенбай Арғын менен найманға Қоныс қылып қалдырдың»327 М ұнда батырлардың сыртқы саяси бағыттағы екі қызметі сипатталады. А лғаш қысы батырлардың басқыншыларға қар- сы күресі болса, екінш ісі солардың негізінде азат етілген ата- ж ұртқа қарамағындағы халықты орналастыру. Бұл дегеніміз батырлар сословиесі тек қана сыртқы жауларды ел террито- риясы нан ш ығарып қана қоймай, елдің ата-қонысын, жайы- лы м ды қ ж ерлерін кеңейту мақсатында да тер төккен. Біздің бұл пікірімізді А дайдың Ш отан, Есболай, Атақозы тәрізді ба- ты рлары ны ң ерлік істеріне арналған келесідей жыр жолдары дәлелдей түседі: «Ерлерім де бар екен, Түлпар мініп ту алған, Жауды көрсе қуанған, Қылышын қанға суарған, Сол ерлердің барында, Тілегі қабыл шағында, Маңқыстау түбек - мұны алған. Аңдысып жүріп дұшпанын Түбектен айдап шығарған»328. 327 Қазак акындарының поэзиясы. - 107 б. 328 Қазженұлы Ү. Әнестен бергі тарих // Адай-ата. — Алматы, 2005. — 2-кітап. - 4 1 ^ 6 2.2. Батыршылық институтыньщ сыртқы саяси қарым-катынастағы орны мен ролі 1 1 9 Батырлар жоғарыдағы тарихи-әдеби шығармалардың үзінді- лерінде келтіріліп кеткен іс-эрекеттерді орындаумен шектелмей, сол кезеңдегі халықаралық қатынастардағы саяси оқиғаларға да белсеніп кіріскен. Отан қорғау соғысындағы ерлік, соның нәти- жесінде келген танымалдық батырлардың көршілес елдермен қа- рым-қатынасқа түсуіне айрықша септігін тигізді. Нақтырақ айт- қанда қазақ батырлары көршілес елдердегі саяси оқиғаларды өз пайдаларына жаратуға тырысты. Оның алғашқы бір дәлелі қазақ- орыс жэне қазақ-жоңғар қатынастарында өзіндік орын қалдырған қарасақал Шона оқиғасы. 1735-1744 жылдары Ресейдің отарлау саясатына қарсы қарасақал (М. Юлаев) бүкіл башкүрт халқын көтереді. Алайда күштің тең болмауына орай көтеріліс жеңіліп, ұйымдастырушылар жазалау шараларына ілікпеу үшін бас сау- ғалап қашады. Көптеген тарихи деректерде көтеріліс жетекшісі Қарасақалдың қазақтар арасынан қолдау тапқаны айтылады329 Тереңірек үңілсек оған Қабанбай батыр мен Қазыбек бидің сүйе- ніш білдіріп, пана бергендіктеріне де көз жеткіземіз. Қарасақал- ды қабылдаған қазақтың қос айтулы тұлғасы оны Шона батыр деп жалпақ жұртқа жариялап жібереді. Шындығында Ш она (Ш о на - Лаузан) Цеван Рабданның Еділ қалмақтарының ханы Аюке- нің қызымен некесінен туылған ұлы болатын. XVIII ғасырдың басында Галдан Цереннің өзін тақ мұрагерлігіне үміткер ретінде тірі қоймасына сенімді болған ол, нағашы жүрты Еділ қалмақта- рына қашып барып, сонда 1732 жылы өлген330. Ал оның тірі екен- дігі туралы жалған хабар бүкіл даланы дүр сілкіндіріп, жоңғар билеушісі Галдан Церенді ұйқыдан айырды. Осылайша Қараса- қал Ресей үшін қайтадан башқүрт көтерілісін бастау мүмкіндігі- мен, жоңғар хандығы үшін таққа үміткерлігімен қауіпті болды. Осыны жақсы түсінген Қабанбай батыр мен Қазыбек би қазақ билеушілерінің қарсылығына қарамастан оны барынша қорғап, қолдаған. Әрине, қазақ батыр-билері оның шынайы Ш она еместі- жүктеу/скачать 7,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|