А. И. Исаева Қазақ халқындағЫ
Рычков П.И. История Оренбургская (1730-1750). - С. 72
жүктеу/скачать 7,97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.3. Батырлардың әлеуметтік кұрамы жэне институционалдык статусы 69
| 212 Рычков П.И. История Оренбургская (1730-1750). - С. 72.
213 Паллас П.С. Путешествие по разным провинциям Российской империи. - СПб.: При Императ. Акад. наук, 1773. - Т. I. - С. 378. 214 Георги И. Описание всех обитающих в Российском государстве наротов - ГПК • Имп. Акад. наук, 1799. - Ч. 2. - С. 124. 1.3. Батырлардың әлеуметтік кұрамы жэне институционалдык статусы 69 саяси билікке ие әлеуметтік топтардың ішінде билерге батыр- лардың бағынышты болуы алғашқыларының билігінің жоғары болуының көрінісі болғандығы туралы пікірін толығырақ талдай кету қажет. Себебі, біз қарастырып отырған кезеңде батырлардың саяси жүйедегі орны билерден төмен болмағанын көреміз. Себебі бұдан бұрын да айтып өткеніміздей қазақ қоғамындағы би, ба тыр, жырау немесе тағы да басқа қызметтерінің ара-жігінің кей- де қабысып жатуында. Басқаша айтсақ, бұл кезеңдегі қазақ қоға- мындағы батырлардың институциялануы олардың тек қана жеке батыр ретінде ғана емес, би, шешен, жырау, ұлыс, ру билеушісі ретіндегі қызметтерді бір қолға жинақтауынан келіп туындаға- нын көреміз. XVIII ғасырдағы қазақ қоғамымен танысқан адамдар аймақ- тарды сұлтандар, ұлыстарды қазақтардың билері басқарады, ұсақ рулар мен оның тармақтарын қара сүйектерден шыққан өз аталас- тары билейді деген пікірді білдіреді215 Дегенмен, бұл тұжырым- дар қазақ қоғамының саяси жүйесіндегі билердің немесе батыр- лардың билігінің шексіздігін білдірмейді. Олар белгілі бір аймақ, ұлыс немесе ру-тайпа басшысы ретінде қанша беделді болғаны- мен олардың билігін эрқашан хан бекітуі керек. Осы кезеңдердегі орыс деректерінде ұлысты билейтін ел басшыларын сол елдің игі жақсылары таңдап сайлайды, тіпті аймақ елді бастайтын билерді де жақсылардың жиыны бекітеді. Дегенмен олардың беделі тек хан мойындағанда, қолдағанда ғана үстем болмақ деген сарында- ғы пікірлерді көптеп кездестіруге болады. Бірақ осы орайда хан билігінің де беделі оны атақты батырлар мен билердің қолдауына да тікелей қатысты екендігін көреміз. Мэселен, ірі мемлекет қайраткері Абылайдың күші мен беде- лі арғындардың (Орта жүздегі ірі тайпа) мықтылығын көрсетті. Сондай-ақ шекті және төртқараның беделін арттырған Қайып хан, наймандарды Барақ хан, қыпшақтарды Кенесары Қасым- ұлы, жэне т.б. Әскери-саяси үйымның күрамына орта есеппен 10 мың адам кірді, тек Кенесары Қасымұлының қозғалысы ке- жүктеу/скачать 7,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|