Адамзат дамуыныњ єр кезењі ѓылым мен мєдениеттіњ, єдебиеттіњ ќалыптасуы,µркендеуі, зерттелуі туралы µзіндік пікірлерімен ерекшеленіп, жања баѓыттар, жања танымдыќ аппарат пен жања терминология тудырып отыратыны белгілі
Оқтаулы мылтық түбінде бір атылады
жүктеу/скачать 2,63 Mb. Pdf көрінісі
|
Әділова. Көркем мәтін. Цитация
| Оқтаулы мылтық түбінде бір атылады.
Өлең семантикасы үшін соңғы сентенция ерекше маңызды. Адам бойындағы ақыл-білімінен гөрі оның дәулеті, мансабы жоғары бағаланып тұрған заманда, тіршіліктің түрлі кедергі-қиыншылықтарына төзе алмай, өз наразылықтарына өзі малтығып жүрген лирикалық қаһарманға ақын кеңесін А.П. Чеховтың танымал пікірімен береді. Қысқа әңгіменің шебері деп саналатын А.П. Чеховтың бұл сөзі де түрлі афоризмдер сөздігіне енгізілмегеніне қарамастан, халық арасында кеңінен белгілі. Бір геосаяси кеңістіктегі бұқаралық ақпарат құралдарымен таныс азаматтар үшін театртану, театр сыны, қаламгер шеберлігі туралы әр тілде шығып жатқан мақалаларда көп кездесіп жүретін бұл нақыл сөздің семантикасы көбіне жуықтау беріліп, кейде тіпті авторы да танылмай жатады. Мысалы, өз ойының әр бөлігін байланыстыру үшін қолданған журналист мақаласында аздап өзгертілген претекст семантикасы мүлде бөлек мәтін құруға қызмет еткен. Ол қазіргі кездегі теледидар, түрлі саржағал басылымдардағы анайы сурет, әңгіме, хабарлар, көріністер мен көше тәрбиесінің, ойын автоматтарының ықпалы жас ұрпаққа өлшеусіз зиян әкелетінін былайша түйіндейді: «Осыларды ойлағанда менің есіме, сірә, бір классиктің: «Спектакль кезінде қабырғада мылтық ілулі тұрған болса, ол қойылым аяқталғанша сөзсіз атылуы тиіс...» - деген ойы еске түседі» [125, 12]. Чехов пікірінше, спектакль декорациясындағы кез келген деталь елеулі, өйткені спектакль мазмұнын ашуға қызмет етеді, ал тілші мақаласында аналогия арқылы мәтін модальділігін қалыптастыруға қызмет етеді: теледидар, кинотеатр экрандарындағы түрлі атыс-шабыс ұрпақ Ре по зи то ри й К ар ГУ 109 санасында жаңғырып, үлгі болатынына яғни тәрбие ісінде ешқандай ұсақ нәрсе болмайтынына меңзейді. Ғылыми стильдегі анықтамалық материалда бұл цитата туралы былай делінеді: «Чеховтың шеберлігіне арналған қандай да бір мақалада әңгіме немесе пьеса соңында атылуға тиіс мылтық туралы айтылмай қалмайды, яғни бастапқыда суреттелген кез келген деталь сюжеттің кейінгі дамуында маңызды болады» [126, 331]. Үш түрлі дискурста берілген претекст трансформацияланып, көлемі өзгеріп қолданылған. Үш мысалдың авторы да претекст туралы үстірт қана хабардар, тек претекст семантикасын ғана ұстап қалған. Алғашқы екі мысалдағы мұндай жаңсақтықты қаламгерлердің ұлттық мектепте білім алғанымен түсіндіруге болса, үшінші мысалдың авторы әрі өзінің идиоэтникалық лингвомәдени құзіреті шегінде, әрі филолог ретінде өз деңгейін таныта алмай тұр. Себебі А.П. Чеховтың үш мысалға да ортақ претекст болып тұрған сөзі шын мәнінде төмендегідей: «Если вы в первом акте повесили на стену пистолет, то в последнем он должен выстрелить. Иначе - не вешайте его» [127, 302]. Байқап отырғанымыздай, интертекст ретінде өз мәтіндеріне кіргізген авторлар мен А.П. Чехов контексіндегі модальділік түрліше: үзілді-кесілді кесімділік, тиістілік, күмәнділік сияқты алуан сезім аңғарылады. Үш қолданыстағы интертекстің лексикалық құрамында айтарлықтай өзгеріс бар, яғни мылтық пистолетті алмастырған, ол авторлардың әлемді тілдік тануындағы стереотиптен туындайды. Ал Ғ. Жайлыбай контексінде прецедентті жағдайдың парадигматикасынан хабар беріп тұрған реминисценция претекст семантикасын ұлттық когнитивтік кеңістікпен ұштастырған: кеменің күймеге ауыстырылып, тіршіліктің теңізге балануы. Тілдік тұлға болып есептелетін қаламгер мен оқырманның тілдік-мәдени құзіреті интертекстуалды байланыстардың әлеуетін тануға жәрдемдеседі. Келтірілген мысалдарда претекст пен интертекст семантикасының, авторлар көзқарастары арасында кереғарлық, бірін-бірі жоққа шығарушылық жоқ, сондықтан олардың бір-біріне жаттығы, бөгделігі сезілмейді. Ал мына бір жағдай мүлде басқаша. Публицистикалық дискурстан кеңінен белгілі сөз тіркесінің семантикасын түсінбей, тек сыртқы құрылымын ғана пайдаланған қолданушының мәтіні күлкі туғызып, мазақ секілді түсініледі. Мысалы, 2001 жылғы бір кітапта: «Мүмкін, сондықтан да барлық уақыттар мен жүктеу/скачать 2,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|