Айтыс II том «КҮлтегін»

28
Қазақ өнерінің антологиясы
Халқы сүйіп, мақтаған,
Ардагер батыр кім еді?!
Саурық еді, арыстан,
Туысы оның Шапыраштан.
Дулатпын деп мақтанба,
Кеше елді жау шапқанда,
Сақтап қалған кім еді
Қырғын, талау, шабыстан?!
– Саурық еді ардагер,
Ел қорғасқан сондай ер.
Дулатпын деп көпсінбе,
Бай, бекпін деп тепсінбе!
Саурықтай болат батырдың,
Алтын нұр толған ішіне.
Жаулы жерге барғанда,
Кіреді екен күшіне.
Мың қарғаның тұяғы,
Бір тұйғынға өтпейді.
Ашуы келген жерінде,
Бір ойран салмай кетпейді.
Тамам қарға жиылса,
Бір сұңқарға жетпейді!
Саурықтай ер батырым,
Маңдайына бақ берген,
Дұшпанды көрсе, өшігіп,
Талқандауға тап берген!
Амалменен ер Саурық,
Шөгіп жатқан Орманды
Бәнде қып алдына әкелген!
Көбелектей көп Дулат,
Көптігіңмен ісің жоқ,
Дұшпанға қылар күшің жоқ.
Мың болсаң да, бір ғана
Саурықтай берен кісің жоқ!
Жау жағына ел бермей,
Дау жағына сөз бермей,
Қай дұшпаның кетіп ед,

29
Айтыс II том
Саурық ерге бой бермей?!
Сауыт-сайман сайланып,
Жалаң қылыш байланып,
Найзасын тасқа түйреткен,
Саурыққа ерден кім жеткен?!
Ашулы жерді көздеген,
Жігіттің бәрін түзеген.
Саурықтай күшті батырға,
Дулат түгіл қазақта,
Кім бар еді шақ келген?!
Шапырашты, ол рас,
Сенен, тегінде, аз едім.
Аз да болсам, татымды,
Сенен Дулат баз едім.
Даулы жерге барғанда,
Саулап жатқан сөз едім.
Жаулы жерге барғанда,
Найзаның ұшын безедім.
Келді ме менің кезегім?
Кезегімді бір бермей,
Өртедің менің өзегім.
Шапырашты мен едім –
Елдің шетін қыстаған,
Көлденең найза ұстаған.
Дұшпанынан қашпаған,
Ақыл, қайрат іс қылып,
Кезеңді жерде саспаған.
Ерегіскен дұшпанды,
Тарттырған қара текедей,
Шоқытып қана тастаған.
Шапырашты мен едім –
Етімде бар тірлігім.
Бойымда бар бірлігім.
Ерегеспе менімен,
Қай жауыңнан қаймығып,
Жәкетай деп жалынып,
Қайда саған айтып ем?!
Ақ найзаның басына,

30
Қазақ өнерінің антологиясы
Желекті ту байладым.
Қайнаған қалың жауыңды,
Бір шыбықпен айдадым.
Уа, қауым жұрт, жиылған!
Ақылменен ойлаймын;
Ешкімнен сағым сынбады!
Ерегескен дұшпанды,
Түбіне жетпей, тынбадым.
Сен, Қасқарау, осында
Қашан қара дауыл ең?
Малдыбай мен Қоныспайдың,
Қашан туған бауыры ең?
Сен Қордайдың астында,
Көбік құрттап жатыр ең.
Қанша малың болса да,
Нағыз сірі тақым ең.
Үстің айғыз, кір едің,
Сан тимеген сасықтың,
Кеше ғана бірі едің.
Сен Қасқарау ішінде,
Сұлтанкелді Бөкенсің,
Атып салған текемсің.
Өзіңе өзің сұқтанып,
Өз түбіңе жетерсің.
Өз малыңды міне алмай,
Өз асыңды іше алмай,
Өсерсің, бәсе, өсерсің!
Шапыраштым ішінде,
Тіленшімдей екенсің.
Аузы-басың бүрісіп,
Қол-аяғың құрысып,
Көрінгенмен ұрысып,
Долы қатын сияқты,
Құдайдың ұрғаны екенсің.
Мен отырмын сөз сөйлеп,
Нұрым қызыл шоқтай боп,
Жаныс, Сиқым, Ноғайбай,

31
Айтыс II том
Тағы да мырза Ботпай боп,
Екі бетте тамтық жоқ;
Бұршақ ұрған жайлауда
Былжырайсың шөптей боп.
Ағыным ақ боз аттың арынындай,
Дауысым аққан судың сарынындай.
Екі бетте тамтық жоқ, Құдай ұрған,
Қазып алған қурайдың орынындай.
Мен сөйлеймін адырдың ішіндей боп,
Үлкен үйдің орыным төріндей боп,
Сен отырсың шал болып, шөкімдей боп,
Мен отырмын жас жігіт, өрімдей боп.
Жан біткенді бойыңа қомсынбайсың,
Майлыбайдың баласы Кәрімдей боп.
Жұртқа аян менің дабысым,
Кеткен жоқ жанға намысым.
Би, болыстан кем емес,
Жөні келсе, танысым.
Бәйге атынан кем емес,
Екпіндесе, шабысым.
Мақтана берме, сен, Сарбас,
Ерегесіп Саурықпен,
Байұзақтай батырдың,
Қоқандай ілескер Құсбегі,
Терекке байлап атылған,
Бәлеге басы шатылған.
Сөз мәнісін қарашы:
Кешегі дәу Сыпатай,
Ол – Ботпайдың баласы.
Оны ілескер Құсбегі
Таңып алып арбаға,
Өлтірем деп әуре еткен –
Өлім десіп жазасы.
Сыпатайдың «жазығы» –
Қалмаққа қашып кетті деп,
Дулаттың салған жаласы.
Сонда сенің Дулатың,

32
Қазақ өнерінің антологиясы
Саурыққа кеп жалынды.
Сенен қайрат болмаса –
Сыпатай батыр кетті деп,
Сыпатай бұған не етті деп,
Саурық батыр барыңыз,
Зарға құлақ салыңыз,
Деген сөзді есітіп,
Саурық барды артынан.
Сыпатайды босатып,
Алғыс алды халқынан.
Саурықтай шын батырым,
Көзіңді оттай жандырған.
Ерегескен кісіні –
Ес-түсінен тандырған.
Жігіт жиған өнерден –
Жалаңдатқан найза ұшын.
Қай дұшпанға ел-елде,
Кетіп еді намысың?!
Жер жарады дабысың
Саурықтан асып нең кетті,
Қолыңдағы асылдың,
Білмейсің ғой мәнісін!
Саурықтай біздің батырдан
Қозғайын оның затынан.
Саурық барып жауды алса,
Қиюлы шешіп дауды алса,
Ілесуші ең артынан. 
Мойны озған ерлер ғой,
Қатардағы халқынан.
Ол батырлар ұмтылса,
Етек-жеңін қымтанса,
Турамай, сірә, кетпейді,
Айбаты оның кем емес –
Темірден соққан талқыдан.
Жауды көрсе, тоқтатқан,
Дауды көрсе, сөз қатқан.
Елге залал қылмаған,
Шашылғанын жинаған,
Меймандарын сыйлаған,
Қай ісі бар Саурықтың

33
Айтыс II том
Бұл халыққа сыймаған?!
Қасқараудың ішінде,
Малдыбай мен Қоныспай,
Сен қай уақта бір едің:
Сен қай уақта Дулаттың
Жығылғанын сүйедің?
Қой болғанда ұры едің,
Түн жамылып жүр едің.
Адамзаттың қоры едің,
Жылқы болса, торы едің,
Ауызыңнан қағынған,
Тұла-бойың құрысқан,
Шеке басың тырысқан,
Жүрген жермен ұрысқан,
Бәлекетті бастаған,
Басыңа бәле жастаған,
Екі бетте тамтық жоқ,
Кісі демей Қасқарау
Сені жолға тастаған.
Аузы-басың шошаңдап,
Өсектен басқа айтпаған.
Бәлекеттен қайтпаған,
Ұялатын бетің жоқ,
Ұстасатын к... жоқ.
Өсек болды айтқаның,
Дардай кісі боп қалдың,
Жақсы емес пе, шіркін-ау,
Жаман сөзден қайтқаның!
Басың жаман – жалқау бас,
Бұл сөзді менің айтқаным.
Бойың сенің құрыс боп,
Жүрген жерің ұрыс боп,
Қатынша өсек айтқаның.
Ұялатын түсің жоқ,
Сүйенетін кісің жоқ.
Қырық-елуге кеп қапсың,
Адамшылық пішін жоқ.
Кісілік сенің арың жоқ,

34
Қазақ өнерінің антологиясы
Бұл ұяттан сақтанған.
Арыңды байлап беліңе,
Етек-жеңің жұлынып,
Қармағыма іліндің,
Аяғыңнан сүріндің,
Сөз қадірін білмейтін,
Сөзің жаман кісі екен.
Жатқандай ін түбінде,
Көзің жаман кісі екен.
Аузыңды сөзбен кілттеймін,
Енді өлеңді айтпағын.
Осы да жарар өзіңе,
Келдің қарпыр кезіме,
Жүйрік бауыр жазғандай,
Жоқ еді тізгін тартпағым.
Айтар сөзім көп еді,
Әдейі артық айтпадым.
Қызыл тілге келгенде,
Бөкендейін желгенде,
Ашсаң енді аузыңды –
Құрулы тұр қақпаным.
Сарбас қайтып сөз айта алмай, жеңілді.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: