§ 5, Ойлаудың түрлері және оның даралық ерекшеліктері

қабылдап отырады. Үшінші, абстрактылы ой. Ойлаудың бұл түрі бойынша адамның ұғымды менгеруі нәтижесінде
пайымдау әрекеттері дамьш, ғылыми түсініктері өрістейді.
Ойлаудың даралық ерекшеліктері адамның танып білуінің сапалық сипаттары мен ерекшеліктерін қамтитын ақыл-
ойдың қызметі болып саналады. Ондай салаларға өз бетінше ойлау, оның оралымдылығы, ойдың тездігі мен ұшқырлығы
сияқты қасиеттер жатады. Барлық ойлау әрекетіне тән басты қасиет — дара адамның әрбір нәрсенің мәнді қасиеттерін
өздігінен ажыратып, олардан жаңа қорытындылар жасай білуі. Ойлау әрекетіндегі адамның мұндай сапалық қасиеті —
нәрсслердің мән-жайын дұрыс ұғынып, олардың жалпы заңдылықтары мен өзара байланысын ашып беруге қабілетті
болатындығы. Мұндай әрекет ойлау жүйесін жетілдіріп, адамның ақыл-ойын өрістетеді, Адам ойлауынын дамуына
ықпал етудегі бір мақсат — ойлау әрекетінің жасампаздық қасиетін арттыру, сөйтіп, адам ойының мүмкіндіктерін толық
пайдалануды жүзсте асыру болып табылады.
6. Ой болжамы арқылы жұмбақ мәселелерді шешу
Ой болжамы ғылымда гипотеза деп аталады. Гипотеза дегеніміз — әр турлі деректер негізінде объектілер мен
құбылыстардың байланысы, олардың себебі туралы қортынды жасау. Бұл — ойлаудың дамуындағы өзіндік тәсіл-
Алайда, мұндай шешім — ой болжамын анықтау жолындагы алғашқы қадам. Ал мәселенің шындығында жету үшін ой
болжамының ықтималдық сипатын әлі де тексеріп, оны дәлелдеу керек болады. Осындай тексеруден кейін ғана ой
болжам анықталса, ол ғылыми теорияға айналады. Егер тексеруде теріс нәтиже алынса онда ол өзгертіледі не теріске
шығарылады, Біріне- бірі қайшы ой болжамдары бір объектінің әрқилы қырлары мен байланыстарын түсіндіргеннен
кейінгі басқа жағдайларда, екеуі бірдей ақиқат бола алмайды. Қазіргі кездегі позитивистер, эмпириктер т. б. ой
болжамдары ғылыми объективтік дүниенің заңдылықтарын қарасты-руға міидетті емес, деректерді тек қана нақтылап
тіркеп отыруы қажет дейді. Өйткені, олардың пікірінше, -ой болжам тек “жанама” рөл атқарады да, оның маңызы
болмайды. Осы заманғы ғылыми эксперименттік зерттулердің күрделене түсуі әралуан әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы
құпиясы ашылмаған мәселелердің сырын ашып отыр. Осы орайда, ғылыми тұрғыда құрылған ой болжамы адамның
ойлау процесін дамытуға зор ыкпал ететін қуатты күш болып саналады. Ойлау әрекеті — ғылыми болжам ғана емес,
жұмбақ мәселелердің мән-жайын ұғыну үшін күнделікті тәжірибеде қолданылып отыратын күрделі психнкалық процесс
және адам-ақыл-ойының жемісі.
138

жүктеу/скачать 0,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: