«Қазақстан ғылымының дамуы мен келешегі жастар көзімен»

söylemnen sen, biz  esimdikteriniñ de mağınaları  naktılı emes, olar  jalpılama türde aytılgan.” (Iskakov 
1991:  207)  (Zamirler  anlamı  veya  düşünceyi  genel  olarak  işaret  yoluyla  bildirir.  Örneğin:  O  Abay’ın 
şiirlerini  ezbere  biliyor.  Sen  çekinme,  arkanda  biz  varız.    Bu  cümlelerdeki  o  ve  sen,  biz  zamirlerinin 
manaları  belli  değildir.  Çünkü,  birinci  cümledeki  o  kelimesinden  sadece  bir  kişinin  Abay’ın  şiirlerini 
ezbere bildiği görülür. O kişi kimdir? – O Beysenbay mı, yoksa Murat mı? Yoksa bizim tanımadığımız 
birisi  midir?  Yani,  onun  kim  olduğunu  birden  bilemiyoruz.  Diğer  cümledeki  sen,  biz  kelimeleri  de 
oradaki kişilerin kim olduğunu göstermiyor, sadece genel bilgi veriyor.)  
 
Türkiye Türkçesindeki zamirler: Şahıs zamirleri, İşaret zamirleri, Soru zamirleri, Dönüşlülük zamiri, 
Belgisiz zamirler şeklinde beşe ayrılır. Buna karşın Kazak Türkçesinde  zamirlerin 7 çeşidi vardır: Şahıs 
zamirleri (Jiktew esimdikteri), İşaret zamirleri (Siltew esimdikteri), Soru zamirleri (Suraw esimdikteri), 
Dönüşlülük zamiri (Özdik esimdigi), Belgisiz zamirler (Belgisizdik esimdikteri), Bolımsızdık esimdikteri 
(Olumsuzluk Zamirleri)  ve
 
Jalpılaw esimdikteri (Genel zamirler).  
Şahıs Zamirleri (Jiktew esimdikteri) 
Şahıs Zamirleri varlıkları şahıslar hâlinde ve temsil suretiyle karşılayan kelimelerdir. Bütün varlıklar 
üç şahıs altında toplanır, üç şahıs teşkil ederler: birinici şahıs konuşan, ikinci şahıs dinleyen ve üçüncü 
şahıs  adı  geçendir.  Her  varlık  şahıs  olarak  ya  konuşan,  ya  dinleyen,  ya  da  adı  geçen  durumunda  olur. 
Bunlara iki dilde de (Kazak ve Türkiye Türkçesi) sıra ile birinci şahıs, ikinci şahıs ve üçüncü şahıs denir. 
Konuşan, dinleyen ve adı geçen, tek varlık ise teklik birinci, ikinci ve üçüncü şahsı; birden fazla varlık 
varsa  çokluk  birinci,  ikinci  ve  üçüncü  şahsı  teşkil  eder.  Yani,  teklik  ve  çokluk  olmak  üzere  altı  şahıs 
zamiri ortaya çıkar: konuşan (teklik birinci şahıs), dinleyen (teklik ikinci şahıs), adı geçen (teklik üçüncü 
şahıs), konuşanlar (çokluk birinci şahıs), dinleyenler (çokluk ikinci şahıs), adı geçenler (çokluk üçüncü 
şahıs). 
Kazak ve Türkiye Türkçesindeki Şahıs zamirleri şunlardır: 
                    Türkçe     Kazakça                                        Türkçe     Kazakça 
      Teklik  1. şahıs:   ben         men                   Çokluk  1. şahıs:   biz       biz, bizder 
      Teklik 2.  şahıs:  sen          sen, siz              Çokluk  2. şahıs:   siz        sender, sizder 
      Teklik 3.  şahıs:  o             ol                       Çokluk  3 şahıs:   onlar    olar 
Bunlar, Kazak ve Türkiye Türkçesindeki şahıs  zamirlerinin bugünkü şekilleridir. 
Gördüğümüz  gibi,  Türkiye  Türkçesinde  telklik  I.şahıs  ben  şeklinde,  Kazak  Türkçesinde  ise  men 
şeklindedir.  Ama  daha  önce,  Eski  Türkçesinin  başlarındayken  uzak  benzeşmeleri  ile  telklik  I.şahıs 
zamirinin men ve min şeklleri de ortaya çıkmıştır. Batı Türkçesine gelince min şekli ortadan kalkmış, ben 
ve men şekilleri kalmıştır. Eski Anadolu Türkçesinde de hem ben, hem  men şekilleri kullanılmıştır. Eski 
Anadolu  Türkçesinden  sonra  men  şekli  tamamiyle  unutulmuş  ve  sadece  ben  şekli  kullanıla  gelmiştir. 
Örneğin: ... şol derviş uyanıcak al menüm katuma getür. ( Gencan  2007: 299)  
Türkiye  Türkçesindeki    telklik  I.şahıs  ben  zamirinin  eskiden  men  şeklinde  kullanıldığını  ve  bu 
zamirin  de  Kazak  Türkçesinde    men  şeklinde  olması,  teklik  I.  şahıs  zamirlerinin  (ben,  men)  aynı 
kökenden olduğunu ıspatlar. 
 
Türkiye  Türkçesinde  farklı  olarak  Kazak  Türkçesinde  teklik  II.  şahıs  zamirinin  saygı,  nezaket 
belirten şekli siz bulunmaktadır. Hitap edilen tek kişiye saygı ifade edilmek istenir. Aynı şekilde, çokluk 
II şahıs zamirinin de iki ayrı şekli bulunmaktadır: sender, sizder. Bunlardan sender zamiri nezaket, saygı 
anlamı taşımaz ve sadece çokluk bildirirken; sizder zamiri ise hem çokluğu, hem de nezaketi ifade eder. 
Örneğin: Sen keşe nege sabakka kelmediñ?(Dün sen niye derse gelmedin?) dediğimizde zamiri  konuşan 
kişinin kendisinden daha küçük veye samimi birisine hitap ettiği görülür.  Sizdi ärkaşan maktan tutamız 
(Sizinle her  zaman gururluyuz).  Siz    men üşin  bilgir  adamsız  (Siz benim  için her  şeyi  bilen adamsınız). 
derken siz zamiri saygı  ve nezaket anlamını taşır.  Sender de bir şeşimge kele almadıñdar ma?  (Siz bir 
karara gelemediniz mi?) cümlesinde ise sender zamiri hitap edilen kişilerin çok olduğunu bildirmektedir. 
Teklik  III.şahıs  zamiri  ile  işarte  zamiri  aynıdır.  Birinci  ve  ikinci  şahıs  zamirleri  varlıkları  yalnız 
temsil  ettikleri  hâlde  o  üçüncü  şahıs  zamiri,  aslında  işaret  zamiri  olduğu  için  varlıkları  temsil  ederken 
işaret ifadesini de taşır. Ama şahıs zamiri olarak temsil tarafı hakimdir. Onun için aynı kelimede birleşen 
III. şahıs zamiri ve uzak işaret zamirini şöyle ayıracak: kullanılan zamir temsil suretiyle vazife görüyorsa 
III. şahıs zamiri, işaret suretiyle vazife görüyorsa işaret zamiridir. Örneğin: O hayatında başarışlı olmayı 
ister (Bu cümlede üçüncü şahısı temsil ederek III.şahıs zamiri vazifesini görüyor ). O taraftakilerin hepsi 

karşı tarafa taşınmışlar dediğimiz zaman o kelimesi işaret zamir olarak kullanılıyor. Bu durumla Kazak 
Türkçesinde  de  karşılaşılır.  Örneğin:  Ol  keşe  üyge  keş  keldi  (O  dün  eve  geç  geldi).  Ol  -    okwşı  (O 
öğrencidir)  dediğimiz  zaman  оl  kelimesi  III.şahıs  zamirini  temsil  ediyor;  оl    kisi  (o  kişi),  ol    kezde  (o 
zaman),ol kitapşa (o kitap) derken ol kelimesi işaret zamiri olarak kullanılır. 
Çokluk  I. Şahıs  zamiri herhangi  bir değişikliğe uğramamış, eskiden beri  Türkiye Türkçesinde  biz, 
Kazak Türkçesinde ise biz, bizder şeklinde kullanılır.  Örneğin: Biz her zaman hür yaşamayı severiz (Biz 
ärkaşan  erkin  ömir  sürüwdi  kalaymız).  Biz  Otan  üşin  ne  närsege  de  dayınbız  (Biz  vatan  için  her  şeye 
hazırız). 
Çokluk III. şahıs zamirinin Eski Türkçede olar, Eski Anadolu Türkçesinde olar/anlar, Osmanlıcada 
anlar/onlar ve Kazak Türkçesinde olar şekillerinde olması bu zamirlerin aynı kökenden, yani asıl kökeni 
de  «o  –»  olmasıdır.  Yani,  teklik  III.şahıs  zamirinin  çokluk  ekini  almasıyla  çokluk  III.şahıs  zamiri 
oluşmuştur:  o-lar,  o-n-lar.  Buradaki  n,  aslında  zamirin  kendinde  var  olan  ve  tekliğini  gösteren  arkaik 
zamirsel  n’dir.  Ancak  bugün  artık  kaynaştırma  eki  görevindedir.  (S.Efendioğlu  vd.,  2010:  130-131) 
Anlar,  olar  şekli  bir  çok  değişikliklere  uğrayarak  Çağdaş  Türkiye  Türkçesinde  onlar  şekline  gelmiştir. 
Örnekler:  
                      Bir bölük sunalar indiler bağa 
                   Anlar sayesinde bağa nur yağa. (Emrah ХIХ) 
 
                  Olardır din ü dünya padişahı  
                  Oların yeri eyvan-ı ilahi.(Ahmet Hayali
 
ХV) ( Gencan  2007: 300) 
 
Çağdaş Kazak Türkçesinde olar şekli kalıplaşmıştır.  «olar» zamirinin kökeni o- dur, -lar – çokluk 
ekidir. Örnekler: Biz olardıñ bulay istegenderin kalamaymız (Onların böyle yapmasını istemiyoruz). Olar 
da köştiñ soñına erip keledi (Onlar da göçün sonunu takip ediyorlar). 
Kazakça ve Türkiye Türkçesindeki Şahıs Zamirlerin Hâl Eklerini Alması: 
 
Yalın hâli 
 (Ataw 
septigi) 
Be
n 
 
men 
Sen 
sen 
O 
Ol 
Bi
z  
Bi
z 
Siz  
siz 
Onla
r  
olar 
İlgi hâli 
(ilik septigi) 
Be
nim 
me
niñ 
sen
in 
sen
iñ 
onun 
onıñ 
Bi
zim 
Bi
zdiñ 
Sizi
n 
siz
diñ 
Onla
rın 
olard
ıñ 
Yönelme hâli 
(Barıs 
septigi) 
Ba
na 
ma
ğan 
san
a 
sağ
an 
ona 
oğan 
Bi
ze 
Bi
zge 
Siz
e 
siz
ge 
onlar
a 
olarg
a 
Belirtme hâli 
(Tabıs 
septigi) 
Be
ni 
me
ni 
sen
i 
sen
i 
onu 
onı 
Bi
zi 
Bi
zdi 
Sizi 
siz
di 
onlar
ı 
olard
ı 
Bulunma hâli 
(Jatıs septigi) 
Be
nde 
me
nde 
sen
de 
sen
de 
onda 
onda 
Bi
zde 
Bi
zde 
Siz
de 
siz
de 
onlar
da 
olard
a 
Ayrılma hâli 
 (Şıgıs 
septigi) 
Be
nden 
me
nen 
sen
den 
sen
en 
ondan 
odan 
(onan) 
Bi
zden 
Bi
zden 
Siz
den 
siz
den 
Onla
rdan 
Olar
dan 
Vasıta hâli 
(Kömektes 
Be
nimle 
sen
inle 
onunla 
onıme
Bi
zimle 
Sizi
nle 
Onla
rla 

septigi) 
me
nimen 
sen
imen 
n 
Bi
zben 
siz
ben 
Olar
men 
 
Yukarıdaki  şahıs  zamirlerin  çekiminden  görüldüğü  gibi,  Türkiye  Türkçesindeki    ben  ve  biz  şahıs 
zamirleri  ilgi  hâli  eklerini  alırken  hâl  ekinin  son  harfinin  n-m  değişmesi  görülür.  Eski  Türkçede  bu 
zamirlerin beniñ (meniñ, miniñ), seniñ, anıñ, biziñ (bizniñ), siziñ (sizniñ, sizlerniñ), olarıñ şeklinde, Batı 
Türkçesinde  bu  çekimde  ben  ve  biz  zamirlerinde  de  bir  değişiklik  olduğunu,  yani,  birinci  şahıs  iyelik 
ekinin  tesirinden  ilgi  hâlinin  ñ’si  m’ye  çevirildiğini  dilbilimci  M.Ergin  belirtmiştir.  (Ergin  2011:  268)
 
Kazak  Türkçesinde  sonu  n  ünsüzüyle  biten  men,  sen  zamirleri  ilgi,  belirtme  ve  ayrılma  hâl  eklerini 
aldıklarında  kendilerine  ilave  edilen  ekin  ilk  ünsüzü  düşürülür:    meniñ  (benim),  seniñ  (senin),  meni 
(beni),  seni  (seni),  menen  (benden),  senen  (senden).  Bu  arada  şunu  da  belirtmek  isterim:  Kazak 
Türkçesinde ilgi hâli ekleri: -nıñ, -niñ, -dıñ, -diñ, -tıñ, -tiñ; belirtme hâli eklerinin: -nı, -ni, -dı, -di, -tı, -ti; 
ayrılma hâli ekleri: -nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten şekillerindedir. 
Kazak ve Türkiye Türkçesinde  teklik birinci, ikinci ve üçüncü şahıs zamirleri olan men, sen ve ben, 
sen  kelimelerine  yönelme  hâli  ekleri  -ğa,  -a  eklendiğinde  zamirlerin  kökündeki  e  ünlüsü  gerileyici 
benzeşme yoluyla a’ya dönerek men - mağan (ben - bana), sen – sağan (sen - sana) ve ben - bana, sen - 
sana şekillerde
 
kalıplaşmıştır. 
Kazak    Türkçesinin    teklik  III.şahız  zamiri  ol,  ilgi  ve  belirtme  hâl  eklerinin  alırken  zamir 
bünyesindeki  l  ünsüzü    tamamen  düşerek:  o-nıñ  (onun),  o-nı  (onu)  şeklindedir;  yönelme,  bulunma  ve 
ayrılma hâllerinde ise l ünsüzü  n’ye dönüşmektedir: o-ğa-n (ona), on-da (ondan), ondan (ondan). 
Türkiye  Türkçesinde çokluk  III.şahıs  onlar  zamiri  hariç,
 
bütün şahıs zamirleri: ben, sen, o, biz, siz 
vasıta hâli ekini ilgi hâli ekinden sonra aldığı gibi, Kazak Türkçesinde de çokluk III.şahıs biz, siz ve olar 
zamirleri  de  vasıta  hâli  ekini  belirtme  hâli  eklerinden  sonra  alırlar:  men-i-men  (benimle),  sen-i-men 
(seninle),o-nı-men (onunla).  
İşaret zamirleri (Siltew esimdikteri) 
İşaret  etmek,  göstermek  suretiyle  nesneleri  karşılayan  kelimelere  işaret  zamirleri  denir.  İşaret 
zamirleri  nesneleri  bir  yer  içinde  gösterir,  onlara  yerlerine  göre  işaret  eder.  Türkiye  Türkçesinde 
kullanılan işaret zamirleri şunlardır: bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar. Kazak Türkçesindeki işaret zamirleri 
Türkiye Türkçesindekine oranla daha fazladır. Kazak Türkçesindeki  işaret  zamirleri şunlardır:  bul, osı, 
sol, anaw, mınaw, osınaw, sonaw, ana, mına, mine  ve bunların çokluk şekilleri olan bular, osılar, solar, 
analar, mınalar’dır . 
Türkiye ve Kazak Türkçesinde en yakın yerde bulunan nesneleri kavrayan işaret  zamirler şunlardır: 
bu, bunlar, osı(bu), bul (bu), mına (bu), mınaw (bu), osınaw (bu), міне (bu). Örneğin: Bul –  meniñ tugan 
jerim (Bu,  benim yurdumdur). 
                       Keşe seni osılardıñ arasınan körgen siyaktımın (Dün seni bunların   
                       arasından  görmüş gibiyim).  
                      Mınalar  meniñ balalık şağımnan kalgan estelikter (Bunlar benim     
                       çocukluk  çağımın hatıralarıdır). 
                      Kazir bul osınday orasan küşt (Şimdi bu öyle çok kuvvetli ki). 
                      Künim  –  osı, balapanın kanatınıñ astına tıkkan käri tawıktay otırganım -    
                      mınaw (S. Köbeev). (Hâlim budur, yavrusunu  kanadının altına saklayan kart     
                     tavuk  gibi oturuyorm 
 
işte.) (Iskakov 1991: 215)
  
 
Şu  ,o,  ol,  sol,  anaw  zamirleri  biraz  daha  uzakta  bulunan  nesneleri  göstermek  suretiyle  nesneleri 
karşılayan işaret zamirleridir. Öreneğin: Ananıñ aytkanı men mınanıñ okığana bir-birine uksaydı (Şunun 
anlatışı ile bunun okuyuşu birbirine benzer). Onun defteri nerededir?(nanıñ däpteri kayda?).
  
Türkiye Türkçesindeki bu, şu ve o işaret zamirleri çokluk eklerini alırken kök ile ek arasına yukarıda 
belirttiğimiz  zamir  n’si  gelir:  bunlar,  şunlar,  onlar.  Bu  n  ünsüzü,  yalnız  işaret  zamirlerin  çokluk 
şekillerinde değil, asıl çekim şekillerinde de görülür: bunun, şunun, onun, buna, şuna, ona, bunu, şunu, 
onu, buna, şuna, ona, bunda, şunda, onda, bundan, şundan, ondan. Ayrıca, bu zamirlere, şahıs zamirleri 
gibi, vasıta hâlinin ekleri ilgi hâlinin ekinden sonra gelir: bununla, şununla, onunla gibi. 
Yukarıda  bahıs  ettimiz  bu,  şu  ve  o  işaret  zamirleri  gibi,  Kazak  Türkçesindeki  bazı  işaret 
zamirlerinin:  bul,  sol,  ol  türlerinde  de  çekim  şekillerinde  de  değişiklikler  olur.  Mesela,  bu  zamirler 

çokluk eklerini alırken son l ünsüzü  düşer ve bul – bular, sol – solar, ol – olar şekillerinde olur ve iyelik 
eklerinin aldığı zaman kökteki l ünsüzü  n’e değişir: bul – bunum, bunıñ, bunısı , bunımız, bunıñız;  sol – 
sonım, sonıñ, sonısı, sonımız, sonınız. 
    Kazak  Türkçesindeki  anaw,  mınaw  işaret  zamirleri  direk  hâl  eklerini  almazlar,  iyelik  elklerini 
alarak  hâl  eklerini  alırlar:  anaw-ım-nıñ,  anaw-ım-a,  anaw-ım-dı,  anaw-ım-da  ,  anaw-ım-dan,  anaw-ım-
men; mınaw-ım-nıñ, mınaw-ım-a, mınaw-ım-dı, mınaw-ım-da,
 
mınaw-ım-nan, mınaw-ım-men. Üstelik bu 
zamirler çokluk eklerini de almazlar. 
Kazak Türkçesindeki mına, ana işaret zamirleri şahıs ve iyelik eklerini almazlar,  ama çokluk ve hâl 
eklerini  alırlar: mına-nıñ, mına-ğan, mına-nı, mına-da , mına-dan, mına-men; ana-nıñ, ana-ğan, ana-nı, 
ana-da, ana-dan, ana-men; ana-lar, mına-lar. 
Soru zamirleri (Suraw esimdikteri) 
Nesneleri  soru  şeklinde  temsil  eden,  onları  soru  hâlinde  ifade  eden,  onları  sormak  için  kullanılan 
zamirlere  soru  zamirleri  denir.  Kim  soru  zamiri  insanlar  için  kullanılan  zamirdir.  Kazak  ve  Türkiye 
Türkçesinde  asıl  soru  zamirleri  şunlardır:  kim,  ne’dir.  Ne  soru  zamiri  ise  insan  dışında  kalan  canlı  ve 
cansız  varlıklar  için  kullanılan  zamirdir.  Örneğin:  Kim  bilir  yarın  ne  olacağını?  Kim  aytar  bizdi  kazir 
köşpeli el dep?(T. Jarokov). (Şimdi bize  kim göçbe halk diye bilir?). Kalağa barıp keldiñ, ne esitip ne 
kördiñ? (Şehire gidip geldin, ne görüp ne işittin?) (Iskakov 1991: 216)
  
 
Kazak Türkçesinde kim ve ne asıl zamirleri dahil soru zamirleri olan birkaç kelimeler vardır: neşe? 
(kaç?),  neşew?  (kaç?),  neşinşi?  (kaçıncı?),  kay?  (hangi?),  kanday?  (nasıl?),  kanşa?  (kaç?),  kalay? 
(nasıl?), kaşan? (ne zaman?), kaysı? (hangisi?), kayda? (nereye?), kaydan? (nereden?).  
Neşew?  (kaç?),  neşinşi?  (kaçıncı?)  zamirleri  neşe?  (kaç?)  asıl  soru  zamirine  yapım  eklerinin 
eklenmesiyle  ortaya  çıkan  soru  zamirleridir.  Bunun  benzeri  de  Türkiye  Türkçesindeki    kaçıncı?  (kaç  - 
ıncı) soru zamirinde görülür. 
Kaysı? (hangisi?), kayda? (nereye?), kaydan? (nereden?) zamirlerinin asıl kökü kay? (hangi?) asıl 
soru  zamiridir.  Kaysı?  (hangisi?)  zamirindeki    -sı  eki  teklik  III.şahıs  iyelik  ekidir,  ama  burada  bu  ek 
kendi  fonksyonunu  yapamıyor  ve  kaysısı?  zamirinin  iyelik  şeklinde    III.şahıs  iyelik  ekini  tekrar  aldığı 
görülüyor: kaysı- sı? 
Kayda?  (nereye?)  kaydan?  (nereden?)  zamirlerindeki    -da,-dan  ekleri  hâl  ekleridir:  -da    bulunma 
hâlinin eki, -dan  ayrılma hâlinin ekidir. Bu ekler asıl kökle kalıplaşarak kalmıştır. 
Kanday? (nasıl?) kanşa? (kaç?) soru zamirleri de –day ve -şa,  gibi yapım eklerinden oluştuğu gibi 
Türkiye Türkçesindeki kaçıncı? nasıl? nereye? nereden? zamirleri de yapım eklerinden ve iki kelimenin 
birleşiminden ortaya  çıkmıştır.  Nasıl soru zamiri, asıl soru zamiri  ne  ile asıl kelimesinin birleşiminden 
oluşan zamirdir ve değişikliğe uğrayarak nasıl hâline gelmiştir. Nereye? nereden? zamirleri de asıl soru 
zamiri ne ile ara kelimesinin birleşiminden oluşmuştur. Kaçıncı soru zamiri, kaç soru zamirinin  yapım 
ekini (-ıncı) alarak sıralama sayı sıfatını karşılayan soru zamirdir.  
Kazak ve Türkiye Türkçesindeki asıl soru zamirlerinin çekiminde, Türkiye Türkçesinin  kim zamiri  
dâhil, bütün zamirlere hâl ekleri direk eklenir, sadece daha önceden belirtildği gibi teklik III.şahıs zamiri 
kim  vasıta  hâli  ekini  ilgi  hâli  ekinden  (kiminle)  sonra  alır.  Kazak  Türkçesinde    insan  dışında  kalan 
canlı/cansız varlıklar için kullanılan ne zamirinin şahıs ekleriyle çekimi yapılmaz. Türkiye Türkçesindeki 
ne  zamiri  iyelik  eklerini  aldığı  zaman  bu  şekillerde:  nem,  nen,  nesi,  nemiz,  neniz,  neleri  olur,  ama 
bunların yerine: neyim, neyin, neyi, neyimiz, neyiniz, neleri şekilleri  daha standartlaşmıştır.   
Dönüşlülük  Zamiri (Özdik esimdigi) 
Bu zamir asıl şahıs zamirlerinden daha kuvvetli bir ifadeye sahip bulunan, onların mana bakımından 
daha katmerlisi olan zamirlerdir. Bunlar asıl, öz manalarına gelen isimlerin iyelik eki almış şeklilerinden 
ibarettir. İyelik eki alarak teklik ve çokluk birinci, ikinci, üçüncü şahısların özlerini, asıllarını, kendilerini 
ifade  eder,  böylece  zamir  olarak  şahısları  temsil  ederler.  Günümüz  Türkiye  Türkçesinde    dönüşlülük 
zamirini  kendi  kelimesi  karşılar.  Bu  zamir  iyelik  eklerini  alarak  kendim,  kendin,  kendisi,  kendimiz, 
kendiniz, kendileri almış şekillerinde kullanılır. 
Kazak Türkçesinde dönüşlülük zamiri öz kelimesidir. Türkiye Türkçesindeki dönüşlülük zamiri gibi 
bu  zamir  de  iyelik  eklerini  alarak  kullanılır:  özüm,  özün,  özü,  özümüz,  özünüz,  özderi.  Örnekler:  Jas 
ekeniñ  ras,  birak  alğaşkı  kezde  özim  kömektesip,  kamkorıñ  bolamın  goy  (S.Köbeev).    –  (Genç  olduğun 
bellidir, başta kendim himaye altına alırım). Öziñ jürgen jaktan öziñ tawıp kelgen jol bar ma? – (Kendin 

geldiğin yerden kendin bulup gelen yol var mı?).  Bazaräli özi ere şıgıp, iz közinşe barlık toptı attandırıp 
saldı..-  (Bazarali  kendisi  ardılarından  çıkıverip  kendi  gözüyle  herkesi  yolculadı.)  (M.  Äwezov).  Özimiz 
üşin  ömir  sürip  jatkanda,  Küländanıñ  äldekaşan  buzılğan  molasın  kimaysıñ  ba?  (S.  Erwbaev).  - 
(Kendimiz  için  yaşıyorken  Külanda’nın  eskiden  bozulan  mezarını  unutamıyor  musun?).  (Iskakov 
1991:218) 
Kazak  ve  Türkiye  Türkçesinde  kendi  ve  öz  dönüşlülük  zamirleri  iyelik  eklerini  alarak 
kullanıldığından,  çekimleri  yapılırken  (hâl  ekleri)  iyelik  ekini  almış  durumda  bulunur:  kendimin 
(özimniñ),  kendime  (özime),  kendimi  (özimdi),  kendimde  (özimde),  kendimden  (özimnen),  kendimle 
(özimmen), kendinin (öziñniñ), kendine (öziñe), kendini (öziñdi), kendinde (öziñde), kendinden (öziñnen), 
kendinle  (öziñmen),  kendisinin  (öziniñ),  kendisine  (özine),  kendisini  (özin),  kendisinde  (özinde), 
kendisinden  (özinen),  kendisiyle  (özimen),  kendimizin  (özimizdiñ),  kendimize  (özimizge),  kendimizi 
(özimizdi),  kendimizde  (özimizde),  kendimizden  (özimizdeñ),  kendimizle  (özimizben),  kendinizin 
(öziñizdiñ),  kendinize  (öziñizge),  kendinizi  (öziñizdi),  kendinizde  (öziñizde),  kendinizden  (öziñizden), 
kendinizle  (öziñizben),  kendilerinin  (özderiniñ),  kendilerine  (özderine),  kendilerini  (özderin), 
kendilerinde (özderinde), kendilerinden (özderinen), kendileriyle (özderimen). 
Belirsizlik zamirleri (Belgisizdik esimdikteri) 
Kimi, kimse, başka, herkes, bazı, kimisi, biri, hepsi, çoğu, her biri, hiç biri, hiç kimse, hiç bir, her 
hangi,    bir  kaçı,  bütün,    birisi,  tüm,    gibi  kelimeler  nesneleri  belirsiz  bir  şekilde  ifade  eden  belirsizlik 
zamirleridir.  Türkiye  Türkçesindeki  bu  belirsizilk  zamirleri  Kazak  Türkçesinde  belgisizdik  esimdikteri 
(belirsizlik  zamirleri),  bolımsızdık  esimdikteri  (olumsuzluk  zamirleri)  ve  jalpılay  esimdikteri  olarak  üçe 
ayrılır.
 
Kazak  Türkçesindeki  belirsizlik  zamirleri  şunlardır:  birew  (biri),  keybirew  (birisi),  kaysıbir 
(herhangi bir), ärbir (herbir), birneşe (birkaç), biraz (biraz), birdeme (bir şey), ärkim (herkes), ärne (şu 
bu), ärkaysısı (her bir), ärkalay (her türlü), äldekim (bir, herhangi biri), äldene (bir şey),  äldekalay (her 
nasılsa, öylesine, şöyle), äldekaşan  (eskiden, çok vakit önce), kimde-kim (kimi). 
Genel  olarak  Kazakçadaki  belirsizlik  zamirlerini  kategorilerini  temsil  etme  bakımından  4  grup 
altında  toplayabiliriz.  Kazak  Türkçesindeki  belirsizlik  zamirlerinin  bir  kısmı,  örneğin:  1)  birew  (biri), 
keybirew (birisi), key (bazı), keybir (bazı), ärbir (herbir), birdeme (bir şey), äldekim (bir, herhangi biri), 
äldene  (bir  şey),  kimde-kim  gibi  kelimeler  isimlerin  yerini  alarak  onları  temsil  etmektedir.  Örneğin: 
Keybirewler jastık şağınıñ kalay ötkenini de bilmey kaladı. (Bazıları gençlik çağının geçtiğinin farkında 
bile  olmuyorlar).  Direktor  birewmen  söyleser  aldında  gözinen  közildirigin  alıp  bir  ezw  tartıp  aladı. 
(Müdür birisiyle konuşmadan önce gözlerinden gözlüğünü çıkararak bir gülümser). 2) kaysıbir (herhangi 
bir),  ärbir  (herbir),  keybir  (bazı)  zamirleri  sıfat  yerine  kullanılır.  Örneğin:  Ärbir  adamnın  mañdayına 
jazılğan  tağdırı  boladı,  odan  eşkaşan  kaşa  almaydı.  (Her  insanın  kendi  kaderi  vardır,  ondan  hiçbir 
zaman  kurtulamaz).  Jalkaw  okuşılar  keybir  sabaktan  kaşkıları  kelip  turadı.  (Tembel  öğrenciler  bazı 
derslerden  kaçmak  isterler).  3)
 
äldeneşe  (bir  kaç  kez,  bir  çok),  birneşe  (birkaç),  biraz  (biraz)  gibi 
zamirler  ise  sayı,  miktar  belirterek  sayı  sıfatlarının  yerini  tutar.  Ol  Abay’dıñ  birneşe  öleñin  jatka  aytıp 
berdi. (O Abay’ın birkaç şiirini ezbere söyledi). 4) ärkalay (her türlü), ärkaşan (her zaman), äldekaşan  
(eskiden,  çok  vakit  önce),  äldekalay  (her  nasılsa,  öylesine,  şöyle),  äldekayda  (her  hangi  bir  yer), 
äldekaydan  (her  hangi  bir  yerden)  gibi  zamirler  zarf  anlamında  kullanılıp,  nereye,  ne  zaman,  nasıl 
sorularını cevaplandırmaktadır ve cümlede zarf tümleci  olurlar. Örneğin:  Tawdan esken samal jel onıñ 
kolañ  şaştarın  äldekayda  uşırıp  alıp  ketetindey  körindi.  (Dağdan  esen  serin  güzgâr,  onun  saçlarını  bir 
yere sanki götürecek gibi göründü).Ol surağan sayın ärkalay jauap berdi. (O sordukça her türlü cevap 
verdi). (İsaev 2007:154 )  
Kazak Türkçesindeki olumsuzlık zamirleri eş (hiç) kelimesi ile bazı zamirlerin birleşiminden ortaya 
çıkan kelimelerdir. Örneğin: eş (hiç), eşkim (hiçkimse), eşteme (hiçbir şey), däneñe (hiçbir şey), eşkaşan 
(hiçbir  zaman),  eşkkanday  (hiçbir),  eşkaysısı  (hiçbiri).  Bunlardan:  eşkim  (hiçkimse),  eşkaysısı  (hiçbiri) 
zamirleri insan için kullanılan zamirlerdir;  öbürleri de insan dışı canlı ve cansız varlıklar için kullanılan 
zamirlerdir.  Örneğin:  Asan  äskerge  ketkeli  eşkim  esigimnen  karamaydı.  (Asan  askere  gideli  hiçkimse 
kapımı  çalmıyor).  Köşedegilerdiñ  eşkaysısına  kayır  sadaka  bergisi  kelmedi.  (Sokaktakilerin  hiçbirine 
sadaka vermek istemedi). Budan keyin senen eşteñe suramaymın dep bir şeşimge keldim. (Bundan sonra 
senden hiçbir şey sormayacağım diye bir karara geldim). 
Sonuç 

Kazak ve Türkiye  Türkçelerindeki zamirleri karşılaştırdığımızda şu hususiyetler öne çıkmaktadır:  
1.  Kazak  ve  Türkiye  Türkçelerindeki  zamirlerin  birbirlerine  çok  benzemesi;  iki  dilde  de  şahıs 
zamirlerin  aynı  olması  ve  onların  çekimindeki  özelliklerin  de  birbirlerine  benzemesi:  ben-bana,  men-
mağan, sen-sana, sen-sağan; bu-bunu, bul-bunı  gibi  benzeşmeler.  
2. Türkiye Türkçesinin işaret zamirlerinden (bu, şu, o) Kazak Türkçesindeki işaret zamirlerin oranlı 
olması, ancak bu zamirlerin bir anlamda kullanılması.  
3.  Kazak  ve  Türkiye  Türkçelerindeki  asıl  soru  zamirlerinin  (kim,  ne)  bir  olması  ve  bu  asıl  soru 
zamirlerinin başka kelimelerle birleşiminden başka soru zamirlerinin ortaya çıkması. 
 4.  Dönüşlülük zamirlerinin de aynı kökten olması ve kullanılış tarzılarının da aynı olması. 
 5.    Türkiye  Türkçesinin  belirsizlik  zamirlerinin  Kazak  Türkçesinde  belgisizdik  esimdikteri 
(belirsizlik  zamirleri),  bolımsızdık  esimdikteri  (olumsuzluk  zamirleri)  ve  jalpılay  esimdikteri  olarak 
incelenmesidir.  
Kazak  Türkçesindeki  bütün  zamir  şekillerinin  eski  Türkçede,  Eski  Anadolu  Türkçesinde  ve 
Osmanlıcada    bulunması  bu  iki  dilin  aynı  kökten  geldiğini  ispatlamaktadır.    Bu  zamirler  Eski  Türkçe 
devresinden  günümüze  birçok  değişikliğe  uğrayarak  veya  kalıplaşarak  Çağdaş  Türk  lehçelerindeki 
(Kazak ve Türkiye Türkçesi) hâline gelmiştir. Böylece bir Türk’ün veya  Kazak’ın birbirlerinin dillerini 
öğrenmede zorluk çekmeyecekleri aşikârdır.  
 
Kaynakça: 
1.
 
Ahmedi Iskakov, Kazirgi Kazak Tili Almatı: Ana Tili, 1991./ Çağdaş Kazak dili Almatı: 
Ana Tili, 1991./ 
2.
 
Muharrem Ergin, Edebiyat ve Eğitim Fakült elerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri için 
Türk Dil Bilgisi İstanbul: Bayrak basımevi, 2011. 
3.
 
Tarih Nejat Gencan, Dil Bilgisi Türk Dilleri Araştırma: 1 Birinci Baskı: Ankara: Tek Ağaç, 
2007. 
4.
 
S.M.İsaev, Kazak Tili/  Kazak dili /Almatı: Öner, 2007. 
5.
 
Süleyman Efendioğlu, Adem İşcan; “Türkçe Ses Bilgisi Öğretiminde Ses Olaylarının 
Sınıflandırılması”, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum-2010, Sayı: 
43, s.121-143 
6.
 
Türkçe Sözlük A-J Atatürk Kültür, dil ve Yüksek kurumu Türk Dil kurumu, Yeni Baskı 1, 
Ankara- Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1988. 
7.
 
Türkçe Sözlük K-Z Atatürk Kültür, dil ve Yüksek kurumu Türk Dil kurumu, Yeni Baskı 1, 
Ankara- Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1988. 
 

жүктеу/скачать 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: