Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 5,96 Mb. Pdf көрінісі
|
Ключевые слова: народные просветители, независимость, борьба. Summary
The article considers the national-eiberation movement in history a Kazakhstan as well as the strugg le of the Enlightenment independence. An analysis of the socio political activities for educators folk recover state. Keywords: independence, national-eiberation, strugg.
Пайдаланылған ҽдебиеттер 1.Байтурсынов А. Революция и киргизы. //Жизнь национальностей. 1919. 3августа, №29. 2.С.Сейфуллин. Қазақ интелегенциясы. // Жизнь национальностей. 1920.25қараша, №10. 3. Бочагов А.К. У истиков. Воспоминания. Алма-Ата. 1971. 4.Қойгелдиев М. Ұлттық саяси элита. Қызметі мен тағдыры. Алматы: Жалын. 2004. 400б. 5.Т.Омарбеков, М.Қойгелдиев «Тарих тағлымы не дейді?» Алматы: Ана тілі. 1993.208б ӚӘЖ 330.828 ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялылары: Жетісудағы қоғамдық-саяси ӛмірдегі рӛлі
Апашева С.Н., т.ғ.к., доцент Жуманова У.З., «Сырдария» университиетінің 2 курс магистранты
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ. Назарбаев «Қазақстанның ҽлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» атты бағдарламалық мақаласында Білім жҽне ғылым 35
министрлігіне орта, техникалық жҽне кҽсіптік, жоғары оқу орындарында Ҿлкетану курстарын енгізу жҿнінде ұсыныс жасауды тапсыратынын атап кҿрсеткен-ді. Бұл тапсырманы жүзеге асыру тарихшылар қауымына да үлкен міндет жүктейді. Мұндай міндеттің бірі ҿткен дҽуірлерде орын алған оқиғалар мен құбылыстардың аймақтық ерекшеліктерін шынайы тұрғыда бағамдау болып табылады. Жекелеген ҿңірлердің тарихына байланысты зерттеулер Ҿлкетану курстарының мазмұнына, сапалық деңгейіне оң ықпалын тигізеді. Сондықтан да аймақтар мен ҿңірлердің тарихына қатысты зерттеу жұмыстарын қарқынды түрде жүргізе түскеніміз абзал. Осыған орай ҿткен ғасырда орын алған бірінші орыс революциясының қарсаңымен тұсында патшалық Ресейдің отаршылдық саясатына наразылық түрінде
ҿрбіген қарсыластықтың Жетісу ҿңіріндегі ерекшеліктерін ашып кҿрсету де ҿзіндік маңызға ие деп санауға болады. 1905 жылы қаңтарда Ресей астанасы Петербургте орын алған қанды жексенбі оқиғасынан кейін бүкіл империя революция жалыны құрсауына енді. «Қанды жексенбі» оқиғасы империядағы түркі-мұсылман халықтарын бейжай қалдырмады. Патша ҿкіметінің халықтың бейбіт шеруін жауыздықпен басып-жаншуы түркі-мұсылман халықтары арасында кешірілмес күнҽ ретінде айыпталып жатты. Басталған революцияның ҿршуін ҽлсірету мақсатында ІІ Николай 18 ақпанда «Халықтан сайланған» адамдарды заңдық жобаларды ҽзірлеуге жҽне талқылауға қатыстыру туралы Ішкі істер министрі А.Г. Булыгин ҽзірлеген рескриптке қол қойды. Либералды топтар бұл рескриптті «арғы жағынан жарқын болашақтың мүмкіндіктері кҿрініп тұр» деп мҽлімдеп, оны зор қуанышпен қарсы алды. Аталмыш құжатпен бірге жеке адамдар мен ұжымдарды халықтың ҽл-ауқатын жетілдіре түсуге үндейтін құжат та ҿмірге келді. Мұның артынша 17 сҽуірде дін еркіндігі жҿніндегі патша жарлығы шықты. Бұл құжаттар түркі-мұсылман халықтарының саяси ҿмірге құлшына араласуына ҿзіндік серпін берді[1]. Сол тұстағы империяның шет аймақтарынан орталық билік орындарына ұлттық-саяси мҽселеге қатысты петициялар (арыз-тілек) жолдау қарқын алды. Зерттеуші К.Залевскийдің пікірінше, бұл езгідегі ұлттардың азаттық қозғалысының бір қыры ретінде танылды. 1905 – 1906 жылдары империядағы түркі- мұсылман халықтары атынан орталық билік орындарына 500-ден астам петиция жолданды.Сол петициялардың бірі Жетісу облысы қазақтары мен қырғыздарының атынан Министрлер комитетінің тҿрағасы, граф М.Ю. Виттеге жіберілді. Петицияны жолдауды ұйымдастыруда белгілі қырғыз манабы Шабдан Жантаев белсенділік танытты. Соған орай ол петиция ғылыми ҽдебиеттерде «Шабдан Жантаевтың петициясы» деп те аталады. Аталмыш петицияның орыс тіліндегі нұсқасы Ш. Жантаевтың ұсынысы бойынша Пішпек уезінің Талқан болыстығының тұрғыны Ахметбек Қойбағаров тарапынан қағазға түсірілді жҽне оның 1905 жылдың маусым айында М.Ю. Виттеге жолданады. 11 тармақтан тұратын бұл петицияның алғашқы 6 тармағы дін мҽселесіне арналды. Дін мҽселесіне орай петицияда Түркістан ҿлкесі қырғыздары мен Жетісу облысы
36
қазақтарына ҿз алдына бҿлек діни басқарма (мүфтилік) ашу, мүфти мен имамдардың мұсылмандар тарапынан сайлануы, ҿңірдегі мұсылмандардың некесі мен отбасына қатысты істер Шариғат бойынша шешілуі, мұсылмандар білім алатын мектептер мен медреселердің мүфтилік қарамағында болуы, мүфтилікке вакуфтық иеліктің берілуі жҽне оның земстволық салық есебінен қаржыландырылуы қажет деп кҿрсетілді[2]. Петицияның 7-тармағында 1905 жылы 18-ақпандағы император жарлығына сҽйкес заң жобаларын талқылау, оны қабылдайтын жиынға, яғни Мемлекеттік думаға қазақтар мен қырғыздарға ҿз ҿкілдерін сайлауға тосқауыл қоймау мҽселесі талап етілді. Қазақ жҽне қырғыз тілдерінде газет-журналдардың, кітаптардың шығарылуына рұқсат берілуі керектігі петицияның 8-тармағында кҿтеріліп, бұл мҽселенің рухани дамудағы орны баса ескертілді. Қазақтар мен қырғыздардың жылжымайтын мүлік алуына жҽне таңдаған мамандығы бойынша қызмет етуіне билік орындары тарапынан кедергілер қойылуына наразылық петицияның 9-тармағында кҿтерілді. Осы тармақта қазақтар мен қырғыздарға бұл мҽселе бойынша қойылатын шектеушіліктердің алынып тасталуы талап етілді. Петицияның 10-тармағында үкімет тарапынан ашылған оқу орындарында, атап айтқанда, гимназияларда білім алып жатқан қырғыз жҽне қазақ жастарына христиандық ілім негіздері оқытылмай, оның орнына мұсылмандық ілімнен дҽріс оқытылуы керектігі сұралды. Жер мҽселесі петицияның соңғы 11-тармағында кҿтеріліп, орыс шаруаларының қоныс аударылуы доғарылсын деген талап қойылды. Жетісу облысы қазақтары мен қырғыздарының петициясында дін мҽселесінің бірінші кезекке қойылуы ҿлкедегі мұсылмандардың діни істерінің діни басқармаға қаратылмай, оның отаршылдық ҽкімшіліктің қарамағында болуына байланысты туындаған еді. 1905 жылы кҿктемде Министрлер комитеті жанында құрылған Ерекше комиссияға Түркістан ҿлкесіндегі мұсылмандардың діни басқармасын, мүфтилігін құру туралы заң жобасын ҽзірлеу тапсырылған-ды. Бұл ҿз кезегінде ҿлкедегі қазақтар мен қырғыздардың аталмыш заң жобасының тез арада ҽзірленіп, қабылдануына ықпал етсек деген ниетін күшейте түсті. Петицияда қазақтар мен қырғыздарға алдағы уақытта құрылуы тиіс Мемлекеттік думаға депутат сайлауға жҽне депутат ретінде сайлануға шектеу қойылмауын талап етудің ҿзіндік себебі бар еді. Ондай себептің қатарына отарлық билік орындарының Түркістан ҿлкесінің жергілікі халықтарын Мемлекеттік думаға сайлауға қатысуына құлықсыздық танытуын жатқызуға болады. Тіпті, Мемлекеттік думаға сайлау ережесін дайындау үшін Министрлер комитеті жанынан құрылған Ерекше комиссияның мүшелері арасында Түркістан ҿлкесінің жергілікті тұрғындарын Мемлекеттік думаға қатыстырудың қажеті де жоқ, ҿйткені олардың даму деңгейі тҿмен, ҽлі заң шығару ісіне даяр емес деген пікір орын алған-ды. Петициядан осындай пікірдің күш алып, қазақтар мен
37
қырғыздар Мемлекеттік дума жұмысынан тыс қалуы мүмкін деген алаңдаушылықтың болғаны аңғарылады. Қазақ жҽне қырғыз ұлттық саяси элита ҿкілдерін Ресей империясының қол астындағы ҿзге халықтар тілінде, соның ішінде татар тілінде де түрлі мерзімді басылымдардың жарық кҿруі толғандырмай қоймады. Сол тұста Ресейде татар тілінде 33 мерзімді басылым (21 газет пен 12 журнал) шығып тұрған. Мұның ҿзі петицияда кҿрсетілген қазақ жҽне қырғыз тілдерінде газет-журналдардың шығарылуына рұқсат берілуі жҿнінде талап пісіп жетілген мҽселе екенін аңғартады[3]. Петицияда бүркемеленген орыстандыру саясатына, отарлық билік орындарының түрлі тҽсілдер арқылы қазақтар мен қырғыздарды болыстық деңгейден жоғары лауазымға тартпауына жҽне орыс шаруаларын қоныс аудару арқылы патша ҿкіметінің жергілікті халыққа жерсіз қалу қаупін тҿндіргеніне қарсылық таныту екі халықтың ұлттық еркіндікке талпынысының кҿрінісі еді. Бірінші орыс революциясының бастапқы кезінде Ресейдің орталық аудандарында ҿршіген шаруалар кҿтерілісін басу үшін патша ҿкіметі Орталық Азияда жер кесу жұмыстарын қауырт жүргізіп, ол жерлерге орыс шаруаларын шұғыл түрде қоныс аударта бастады. 1906 жылға қарай Жетісу облысына 40 мың орыс шаруасы қоныстандырылды. Бұл ҿз кезегінде жергілікті халықтардың ҿз жерінде жер тапшылығын тартуына ҽкеліп соғып, патша ҿкіметінің аграрлық саясатына қарсы олардың күресінің екпін алуын күшейтті. Т. Седельников 1907 жылы жарық кҿрген еңбегінде сол тұстағы қазақтар мен қырғыздардың жер үшін күресі «халық ҿседі, жер ҿспейді» деген принцип тұрғысында жүріп жатқанын атап кҿрсеткенді. 1905 жылдың алғашқы жартысында Жетісу облысының қазақтары мен қырғыздарының орыс шаруаларының қоныс аударуына қарсылықтары жер кесу жұмыстарын жүргізушілерге қоқан-лоқы кҿрсетулерінен байқалды. Соған орай Түркістан генерал-губернаторы мұндай толқудың кең етек алып кетуінен сескеніп, Петербургтегі орталық билік орындарына былай деп жазды: «Жергілікті түземдіктер арасында мемлекеттік тҽртіп пен қоғамдық тыныштыққа қарсы үгіт табысты болуы мүмкін. Ҿйткені, олардың ішінде орыс үстемдігіне мойынұсынғысы келмейтіндер мен азаттыққа жетуді аңсайтындар ҽлі күнге баршылық». Жер мҽселесіне байланысты Жетісу ҿңірінде орын алған толқулар жҿніндегі хабарлар ҿлкелік отарлық билік орынына жиі түсіп жатты. Түркістан генерал – губернаторы Жетісу облыстық ҽскери-губернаторына: «Маған келіп түскен мҽліметтер бойынша қырғыз тұрғындары арасында соңғы уақытта үкіметтік тҽртіпке қарсы бағытталған толқулар байқалып жатқан кҿрінеді. ... Уездік бастықтар мен бҿлімшелік приставтарға кҿшпенділерге мұқият қадағалау орнатуды тапсырыңыз. Кҿшпенділер арасында сенімсіздік туғызатын адамдар байқала қалса, ондайларды аластауға шара қолданыңыз»– деп жазды.
38
Жетісу облыстық ҽкімшілігінің жергілікті халықтың толқуларына тосқауыл қоюға деген талпынысына қарамастан, «үкіметтік тҽртіпке» қарсы бағытталған үгіт-насихат жұмыстары тиыла қоймады. Ҽскери министрлікке Түркістан ҿлкесінен келіп түскен мҽлімдемелерге қарағанда, Жаркент, Верный жҽне Пішпек уездерінде қолға қару алып, билік орындарына ашық қарсылық кҿрсетуге үндеушілер саны күннен күнге арта түскен.
Қалыптасқан мұндай ахуал жағдайында Түркістан генерал- губернаторы Жетісу облыстық ҽскери-губернаторына: «Сіз тез арада түрлі үгіт- насихаттың тиылуына тегеурінді шара қолданыңыз. ... Егер де қандай да бір ереуіл немесе тҽртіпсіздік бой кҿрсете қалса, ондайды тез арада қару күшімен басып тастаңыз»– деген нұсқау берді. Қазақтар мен қырғыздардың Түркістан ҿлкесіндегі орыс тұрғындарын ҿз жерлерінен ығыстырып тастау мақсатында оларға қауіп тҿндіріп тұрғаны жайлы отарлық билік орындарына мҽліметтер ағылумен болды. Бірінші орыс революциясының Түркістан ҿлкесіндегі жергілікті халыққа тигізген ықпалы туралы еңбек жазған Е. Федоровтың кҿрсетуінше, сол кезенде ҿлкенің кҿшпенді халықтары арасына жасырын түрде қару таратылып жатқаны жҿнінде мҽлімет алған билік орындары 1898 жылғы Ҽндіжан оқиғасы қайталанғалы жатыр, егер ол қайталана қалса, оған ҿлкедегі қазақтар, ҿзбектер жҽне қырғыздар тегіс тартылуы мүмкін деп қауіптенген. Жергілікті тұрғындар арасында қарудың таратылуы жайлы мҽліметті тексеру жҽне табылған қаруды тҽркілеу ісіне уездік приставтар жұмылдырды. Осындай тексерулер барысында ҿлкедегі ҿзге ұлт ҿкілдерінен тұратын революцияшыл топтардың да кҿтеріліс ұйымдастыру мақсатында жергілікті халықтың қарулануына мүдделік танытқаны айқындалды. Мҽселен, Верныйдағы жасырын үйірмеге жетекшілік етіп, Пішпек жҽне ҿзге де Жетісу ҿңіріндегі қалалардағы революцияшыл пиғылдағыларға ҿз ықпалын жүргізген Л.Н. Руммадан жергілікті халық арасына тарату үшін деп жасырған бірнеше винтовка мен бір жҽшік оқ- дҽрі тҽркіленген[4]. Сол тұста қазақтар мен қырғыздардың қоғамдық-саяси ҿміріне ҿлкеде қайрымдылық кҿрсету мақсатында Верный, Пішпек, Ҽулиета секілді тағы басқа қалаларда бой кҿтерген «Гап» немесе «Машраб» деп аталатын мұсылмандық үйірмелер де ҿз ықпалын тигізді. Полиция департаментінің Түркістан аудандық күзет бҿліміне тыңшылар арқылы келіп түскен мҽліметтердің бірінде аталмыш үйірмелер жайлы былай делінген: «Жетісу, Ферғана жҽне басқа да облыстарда «Гап», ҽрі «Машраб» деп аталатын үйірмелер бар. Верныйда мұндай үйірмелер оннан астам. «Машрабқа» ұлтына, жасына, кҽсібіне қарай кем дегенде 17-20 адам тартылады. Үйірме мүшелері апта сайын 20 тиыннан жарна тҿлейді. ... Ҽр жексенбіде үйірме мүшелері жиналып, үйірменің атқарар жұмыстарын талқылайды» Патша үкіметі мұсылмандық үйірмелер жергілікті халықтар арасында орыс билігіне қарсы үгіт-насихат жүргізуде, ҿңірдегі қазақтар мен 39
қырғыздардың толқуларына түрткі болуда деп олардың қызметін тыңшылар арқылы бақылауға алды. Тыңшылардың жеткізуі арқылы Верныйдағы Жҽбек Нығматуллин, Рахманқұл Ҽбдірахманов, Гаппаржан Мақсұмов деген адамдар кірген «Машраб» үйірмесінің жиынында патша ҿкіметінің жүргізіп отырған саясаты, ҽсіресе Жетісуға орыс шаруаларының қоныс аударылуы, қазақтар мен қырғыздардың иелігінен орыс шаруаларына деп кесіліп алынып жатқан жер мҽселесі жҽне орыстандыру мен шоқындыру бағытындағы үкіметтік шаралардың барысы жиі талқыланатыны жайлы билік орындары хабардар болды. Соған орай үйірменің жетекшісі Ж. Нығматуллин жергілікті билік орнының шешімімен ҿкіметке қарсы ҽрекет жасауда деген айыппен тұтқындалып, абақтыға жабылды.
Резюме
В статье рассмотриваются особенности восстания в начале хх века в Жетысу которые были против колониальной политики царской России.
Summary
In this article discusses the features of the rebellion in the early хх century in Zhetisu which were against the colonial policy imperia in Russia.
Пайдаланылған ҽдебиеттер 1. Исхаков С.М. Первая российская революция и мусульманское движение // Отечественная история. – 2005. - № 5. – С. 65-67. 2. Залевский К. Национальные движения // Общественное движение в России в начале ХХ века. – СПб.: Общественная польза, 1911. – 320 с. 3. РФММ. 102-қ., 244-т. 74-іс. 4. Молдокасымов К. Шабданның петициясы // Шабдан баатыр / түзгҿн Н. Капаров. – Бишкек: «Ала Тоо» журналынын тиркемеси, 1992. – 103-112 б. УДК 94 (534) Исторические вопросы и проблемы человека в эпоху нового времени
Ахметов К.Н. Доктор философских наук, профессор
Каждая эпоха, с окружающим его миром и человеческим обществом, в определенных своих понятиях, развивается и совершенствуется только по законам диалектики пространства и времени, а также замыслам, желаниям, прихотям и деятельности все того же исторического человека. Поэтому, мы позволили обратиться к 40
рассмотрению исторической социально-философской проблемы человека, которая, видимо, является вечным вопросом в самоопределении и само осознании себя, себе подобных и окружающего мира, со всей его природной сущностью. Видимо, все эти исторические социально-философские вопросы человеческого бытия, с его разносторонними понятиями в области мироздания, миропонимания, мировоззрения, подходов, познаний, определений и утверждений, являются движущей силой всех его исторических проблем, были и остаются хотя элементарными, но важнейшими признаками и основными механизмами его жизненного опыта. Анализируя социально - философский опыт исторического субъекта человека, с присущими тому или иному времени его вопросами и проблемами, которые в истории философии рассматриваются как элементы жизненного опыта, мы решили обратиться к эпохе нового времени, т. е. 17 – 18 в. в. Дело в том, что этот период человеческой цивилизации позволяет заострить наше внимание на прогрессивные научные идеи и учения философов – новаторов той эпохи. Тем самым, в какой - то мере подключить в поле нашего размышления, те или иные понятия вопросов и проблем взаимоотношений, взаимосвязей и взаимообусловленностей человека с окружающим его миром, а так же с пространством и временем в котором он пребывал. Важность этих вопросов заключаются еще в том, что в данном направлении, движущей силой формирования всех его уровней миропониманий, мировоззрений и многих других жизненно - важных сторон духовно - нравственных потребностей, является постоянное развитие самой сущностной природы человека. Это позволило утверждению человеком своих объективных и субъективных позиций, которые характеризуются и выражаются многими видами и формами его деятельности. Прослеживая взаимосвязь и обусловленность рассматриваемых нами исторических социально - философских вопросов, которые проявляются как своеобразные и взаимосвязанные проблемы, в той или иной степени затрагивают причастность частного, общего и научного мировоззрений все того же исторического человека. Конечно, в таком осмыслении возникших мировоззренческих вопросов, мы волей и неволей соприкасаемся и сталкиваемся с всевозрастающими проявлениями познавательных интересов человека - как особой проблемы в его жизненной практике. В этой связи мы сочли заострить наше внимание на одном из ярких представителей того времени французском философе Рене Декарте (1596 – 165О). Это был весьма разносторонне одаренный представитель, не только философской школы той эпохи, но и особой ученой личностью, который внес определенный вклад в область математики, физики, физиологии и космогонии. Декарт сделал совершенно новое открытие, указав на относительность движения и покоя, он является одним из первых 41
основоположников аналитической геометрии. Это позволило ему сформулировать общий закон действия и противодействия, а так же полного и необходимого количества движений при ударе двух не упругих тел. В дальнейших своих учениях о космогонии Декарту удалось глубже развить и обосновать совершенно новую для науки научную идею естественного развития солнечной системы. Это стало важнейшим фактором в утверждении основной формы движения космической материи, которая обуславливает строение мира и происхождения всех небесных тел в этой Вселенной. При этом он считал, что вихревое движение является ее особой и важной частицей, т. к. она зависит и подчиняется естественному космическому закону энергетического притяжения однородных масс не зависимо от пространственных измерений. Данное научное направление стало своеобразной идеей и совершенно новой по тому времени всеобъемлющей гипотезой, которое дало начало и в дальнейшем способствовало диалектическому пониманию многих законов природы, со всеми ее историческими характеристиками в атрибутах всяких толкований и писаний (начиная с мифических, библейских и т. д. ). Поэтому, в зависимости от математических и физических исследований у Декарта сложилось своеобразное представление и учение о материи, о его взаимообусловленности и некоторых других ограничениях, т. е. о субъективной и объективной телесной субстанции. Декарт уверенно отождествил свое научное понимание, что материя имеет свойство протяжения в том или ином пространстве, но только, это протяжение не зависит от субъективности тех или иных проявлений и обусловливается другими необходимыми свойствами, выше упомянутых телесных субстанций. По его суждению и дальнейшему мнению, общая причина всех понятий движения и других объективных и субъективных проявлений (положительного и отрицательного) это - б о г. Бог, который сотворил всю эту материю вместе с движением и покоем, но при этом сохраняет в ней, те же самые количественные и качественные обусловленности соотношения движений и состояния покоя ( 6 ). Это мнение показывает и в определенной степени подтверждает дуалистическую направленность учения Декарта, оно так же закрепляет за собой некоторые материалистические убеждения о безжизненности телесного механизма с понятием некой м ы с л я щ е й душой и волей ( 6). Однако материалистическое и философское определение физиологии по Декарту была противоречивой по отношении с учением о не материальности души, т. к. сущность души утверждается в плоскости мышления. Он утверждает, что разнородное тело и душа находятся во взаимодействии посредством особого органа (не вполне изученного и определенного), так называемого шишковидной железы. Учитывая 42
такие не обоснованные подходы к определению и связи с органическими и неорганическими телесными содержаниями человеческой сущности мы можем придти к той мысли, что материалистическая физиология Декарта выступает в противоречивом сочетании с учением о нематериальности той же души в отличии от «его» же тела, сущность которого находится в протяжении, т. е. в м ы ш л е н и и. Так например, он дает своеобразное понятие, объяснение и определение по сущности человека, его отношение к животным, видя в них всего лишь сложные «автоматы», которые лишены души и способности глубоко мыслить. В данном случае Декарт признавал возможность исследования человека как объекта природного тела, т. к. видел в ней именно сущность, т. е. предназначение в его особой разумности и неограниченности мышлении. Исходя из этих размышлений, мы можем утверждать, что из его знаменитого тезиса вытекает следующее понятие: «….я мыслю, следовательно я существую» ( 3). Отсюда следует объективное и рациональное утверждение об универсальности и многих других присущих особенностях, содержаниях, свойственных, проявленных и не проявленных характеристик жизнедеятельности субъекта ч е л о в е к а, что еще раз подтверждает и говорит об универсальности метода его познания. Следует подчеркнуть, что Декарт все - таки утверждал и до конца оставался на позиции о равенстве души и тела во всех его понятиях и осмыслениях. Совершенно другого мнения и научного похода в данном направлении был современник Декарта, английский философ - материалист Томас Гоббс (1588 – 1679), который возражая ему писал, что у человека может быть лишь понятие о телесной и материальной субстанции, только не о б о ж е с т в е н н о й. Этим он опровергает идею и учение Декарта о наличии у человека особой и не зависимой от тела духовной субстанции, он пишет, что «…..природа создала людей равными в отношении физических и умственных способностей, хотя мы наблюдаем иногда, что один человек физический сильнее или умнее другого, однако если рассмотреть все вместе, то кажется, что разница между ними не настолько велика, чтобы один человек основываясь на ней, мог претендовать на какое-нибудь благо для себя, на которое другой не мог бы претендовать с таким же правом» (3). Следует сказать, что в данном направлении, несколько по иному выглядит учение Томаса Гоббса, которое развивается в рамках ясности и определенности существующего механистического материализма. Но это направление учения было несколько систематизировано и объективно представлено одним из его современников - материалистов Нового времени Фрэнсисом Бэконом (1561 – 1626 г. г.). Его называют родоначальником английской школы механического материализма и совершенно новой методологии опытной науки. При всем этом Фрэнсис Бэкон утверждал, что научное познание и ее по этапное 43
развитие, несомненно, окажется утверждением, способностью и силой будущей науки, которая будет увеличивать власть человека над природой, что поможет ему раскрыть веками скрытые тайны и истинные причины тех или иных явлений загадочной Вселенной. В данном направлении философ – новатор выступает против существующей схоластики, субъективности, зависимости и слабости многих направлений учений, т. к. предшествующая наука страдала догматизмом, либо господствующими социально - доминирующими структурными давлениями, как со стороны религиозных, так и господствующей власти. Это объясняется тем, что постольку по сколько, так называемая наука была направлена всего лишь на сбор и приобретение нужной информации и фактов, зачастую служила интересам того или иного господствующего строя. Классическим и фундаментальным определением и утверждением будущей науки явилось учение и смелое определение философом – новатором Френсисом Бэконом. Он реально и объективно раскрыл сущность, назначение, места и роли науки для всего человеческого общества. И тем самым, он возвысил будущее господство человека над природой и окружающим его субъектами, т. е. будущего его познания. Френсис Бэкон дал особую оценку сказав, что н а у к а должна быть рациональной переработкой фактов и сопутствующим анализом того или иного понятия реального опыта. Он научно обосновал и восстановил объективную философскую и материалистическую традицию, дав совершенно новую диалектическую переоценку многим направлениям учений. Этим Бэкон дал совершенно новый толчок и смело вскрыл заблуждения всех направлений идеализма, поэтому с его стороны это был очень смелым по тому времени, не только реформаторским шагом, но и прогрессивным вызовом эпохи нового времени. Но несмотря на все более усиливающие новые научные взгляды, идеи и учения, систематизация и дальнейшее развитие материалистического механизма - как совершенно новаторского направления в науке, нашли свое отражение в принципиальных учениях Томаса Гоббса о том, что м и р это совокупность тел, которые направлены к подчинению законам механического движения. Например, к понятиям д в и - ж е н и е Томас Гоббс приобщает и сводит также духовную жизнь животных и человека, т. е. как к понятиям своеобразных сложных механизмов, которые зависят и всецело определяются из - вне. Поэтому, в дальнейших своих теоретических размышлениях, философ настойчиво отрицает существование души - как особой субстанций, а признание тела в качестве материальной субстанций и вера в б о г а является всего лишь плодом воображения (4). Этим философ – реформатор сводит на нет весь объективный характер многообразия природы, считая все окружающее свойством человеческого восприятия, в основе которого 44
лежит механическое различие понятий, т. е . оценка тех или иных вещей. Следует особо подчеркнуть, что возражая существующим до этого времени многим направлениям догматических учений, Дидро и Бэкон выдвинули свою теорию материалистического мировоззрения. Они четко видели основные и конкретные направления фундаментальных з н а н и й, которые должны помочь человеку в поиске научно - обоснованных ответов на существующие до сих пор противоречивые понятия всем проявлениям и закономерностям природы. Это означает о господстве человека над силами природы, в познании всех причин движений и их действий, в открытии и изобретении технических средств. Конечно, доминантой и движущей силой во всех этих преобразованиях является усовершенствование и всестороннее развитие самой исторической природы человека, на основе всех его социальных, жизненно - практических опытах, их утверждениях и формациях ( 3). Интересен тот факт, что другой представитель эпохи Нового времени, известный нидерландский философ Бенедикт Спиноза (Барух , 1632 - 1677г.) рассматривает человека натуралистический, т. е. как часть природы и утверждает, что его тело и душа взаимно не зависимы друг от друга, так как они являются следствием онтологической не зависимости друг от друга. Это явилось противоположностью философского учения Декарта, который дуалистический противопоставлял протяжение и мышление, как две самостоятельные субстанции в которых он видел два атрибута одной и той же субстанции. Но, тем не менее, опираясь на пантеистическо - материалистическое воззрение Джордано Бруно, рационалистический метод механистического и математического естествознания Декарта и реформаторскую философию Гоббса, можно сказать, что все это оказало весьма особое влияние на гносеологическую и социологическую доктрину Бенедикта Спинозы. Главное кредо этой доктрины состояло в том, что он рассматривает человека как часть природы, в которой соединяются понятия материального и духовного, причем духовное внутренне присуще материальному. По его мнению «. . . .человек – существо, в котором соединяются материальное и духовное, и какие бы не были понятия этих двух обусловленностей - все они подчинены своеобразному и особому порядку, т. е. канонам этой природы и это является возможным, как то понятие, что бы человек существовал, так и то, что бы тот же человек не существовал. . . .» (4). Отсюда вытекает следующее, что при всем этом всесторонняя сущность исторического человека обладает особой свободой, но с точки зрения понятий, сопоставления и соотношения как : ч е л о в е к и г о с у д а р с т в о возникают определенные противоречия обратного, хотя он состоит в той или иной необходимости сознания.
45
В развитии, обосновании и утверждении этих двух вечно приближенных и так же отдаленных философских понятий, нашли весьма важное и научно - обоснованное отражение в учениях французских философов - материалистов Дени Дидро (1713-1784) и его единомышленника Жюльена Офре де Ламетри (1709-1751). Они стояли на одной позиции и делали акцент на естественно - научную проблематику человека. В то время как Гольбах, Гельвеций и другие утверждали и обосновывали свою точку зрения на том, что человек зависит и взаимосвязан со всеми атрибутами своего общества и ее историей. Они рассматривали человека как величайшее творение природы, который всесторонне и целиком зависит и всегда будет подчинен ее вечным законам. Поэтому материалистическое учение в основе которой лежит теория развития, всегда таинственной для человеческой природы, будет постоянной областью неисчерпаемых вопросов и проблем.
1. Банфи А. Философия искусства. М.: Искусство. 1989. 2. Введение в философию. Учебник. Т.2. М., Политиздат. 1989. 3. Горфункель А. Х. Философия эпохи Возрождения. М.: Высшая школа. 1980. 4. Императивы человечности. Киев. Лыбедь. 1990. Козин Н. Г. Бесконеч- ность. Прогресс. Человек. Статус человека в объективной реаль- ности.
Саратов. Ун-т. 1988. 5. Лукач Д. Н. Своеобразие эстетического. В 4-х т. Т.3. М.: Прогресс. 1989.
6. Философский словарь. М.: Политическая литература. 1990. жүктеу/скачать 5,96 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|