Байынқол Қалиұлы
жүктеу/скачать 1,2 Mb. Pdf көрінісі
|
Байынқол Қалиев
| палетот
сөзін орыстар – пальто , румындар – палтон деп өзгертіп алыпты. Орыс тіліне бас ұрып, ол сөзді пальто дегенше, тіліміздің заңдылығына сай – пәлте деп алсақ дұрыс болар еді» деп жазған едім. Осы жерде сол ойымды тағы да қайталағым келіп тұр. Сондағы мақсатым – «шет жұрттық сөздерді қабылдаудың осындай да жолы бар» дегенді баса айту. Жалғыз пәлте сөзін ғана емес, осы тектес кірме сөздердің көпшілігін қазақ тілінің заңдылығы бойынша айтып, оларды айтылуы бойынша жазсақ, ең дұрысы сол болған болар еді. Өкінішке орай, қазірше ешкім олай істеп жүрген жоқ. Керісінше, түркі тілдерінің тауар, шамадан сөздерін орыстар біздерден алып, оларды товар, чемодан деп өзгертіп қабылдағандарында жұмыстары жоқ, біздің зиялыларымыз: «бұлар орыс тілінен енген сөздер» - деп, білімдарлық танытып, оларды «товар, чемодан» оқулықтармен сөздіктерге сол күйінде ендіріп жіберген. Егер білімді, саналы, ұлтжанды болсақ, сөйтер ме едік?! Тіл – халықтық болғанымен ол жеке адамға, жеке адамның ойы мен санасына, оның адами әректіне тәуелсіз емес. Олай болса, тілді, 111 әсіресе оның терминологиясын саналы түрде бағыттап отыруға болады. Олай етпей, оны еркіне жіберсек, ол бей-берекет күй кешуі мүмкін. Себебі тілдің бай-кедей болуы немесе таза-былғанған болуы оның тұтынушыларына байланысты. Тұтынушылары шын мәнінде сауатты, білімді болса, олар өз тілін жете меңгерген болса, онда оның тілі де жүйелі, дамыған болады. Ал тұтынушылар будан немес адасқан болса, оның тілі де шатасқан будан болып шыға келеді. Қазақ терминшілерінің бір жаман әдеті бар. Ол – өздерінің төл сөздерінен өздері безіп, қазақша термин жасауға мойындарының жар бермейтіндігінде. Олар өздеріне түсінікті төл сөздерден термин жасағаннан гөрі халыққа түсініксіз шетел сөздерінен термин жасағанды, термин жасағанды емес, даяр терминді сол күйінде, Алматының көшесіндегі бөтелке қабылдаушылар секілді соламайымен қабылдай салғанды қолайлы көреді де тұрады. «Неге олай?» - деп, сұрай қалсаң, «қазақ сөздері орыс терминдерінің мағынасы дәл бермейді», - деп жауап береді. Дұрысын айтсақ, бұл қазақша термин жасатпаудың сылтауы ғана. Шындығында, гәп мағынаны дәл берген-бермегенде емес, гәп төл сөздерімізді менсінбеуде, оларды олқы тұтуда, қомсынуда. Баяғы «қолда бардың кәдірі жоқ», «ауылдағының аузы сасық» дегеннің кері. Өзіңді өзекке теуіп, жатты төрге шығаруды әдетке айналдырған. Бодандықтың сарқыншағы. Бұл мәселенің басқа бір қыры бар. Ол – өз тіліміздің қыр-сырын өзіміздің жете білмейтіндігімізде, оның мән-мағынасы, күшін, әлеуеттілігін түсіне алмайтындығымызда. Ал шетел сөздерінің мәнді- мағыналы, жақсы болып тұрған себебі ол сөздерді көпшілігіміздің жақсы білетіндігімізде, жақсы түсінетіндігімізде және жиі пайдаланатынымызда болып тұр. Мұндай кемшіліктерді бетке айтып, шындықты дәлелдей бастасаң олар ішкі пиғылын жасыру үшін: «халықаралық терминдер аударылмайды», деп екінші жағына жалт береді. Неге аударылмасын? Аударылғанда қандай! Мысалы: индикатив дегеннің орысшасы – изъявительное (наклонение), қазақшасы – ашық рай; локатив дегеннің орысшасы – местный падеж , қазақшасы – жатыс септік; сигнификат дегеннің орысшасы – обозначаемое, қазақшасы – таңбаланушы; гомогенный дегеннің орысшасы – жүктеу/скачать 1,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|