Білім беру бағдарламасы тыңдаушыға арналған нұСҚаулық
жүктеу/скачать 1,43 Mb.
|
Тыңдаушыға арналған нұсқаулық Интегр началка (Восстановлен)
| Тілдік нормаларды сақтау
Соңғы уақытта бастауыш тіл білімінде бастауыш сынып оқушыларының мәдени және сөйлеу тәрбиесінің нормативтік аспектісіне назар аударылуда. Бұл оқушылардың мемлекеттік үлгілік оқу бағдарламасымен анықталған орыс тілі бағдарламасын меңгеру нәтижелеріне қойылатын талаптар адамның жалпы мәдениеті мен азаматтық ұстанымының көрсеткіштері ретінде ауызша және жазбаша дұрыс сөйлеуге оң көзқарасын қалыптастыруды және орыс әдеби тілінің орфоэпиялық, лексикалық және грамматикалық нормалары туралы алғашқы идеяларды игеруді қамтиды. Бастауыш сынып оқушыларында қазақ тілінің нормалары туралы идеяларды қалыптастыру бойынша мақсатты және жүйелі жұмыс олардың танымдық дамуында айтарлықтай ілгерілеуді қамтамасыз етеді, өйткені нормаларды кодтау құралы лингвистикалық сөздіктер болып табылады, олар оқулықпен қатар қазақ тілін бастапқы білім деңгейінде оқытудың негізгі құралы болуы керек. Оқыту мазмұнымен оқушының сөздікке тілдік бірліктерді нормативтік қолдану туралы ақпарат көзі ретінде жүгінуі бастауыш мектепте қойылған сөздікті қолдану қажеттілігі мен дағдыларының дамуына ықпал етеді [50]. Демек, бастапқы тілдік білім беру мазмұнына орыс әдеби тілінің нормалары туралы идеяларды енгізу оқушылардың дұрыс сөйлеу дағдыларын жетілдіруді, олардың жоғары сөйлеу мәдениетіне оң көзқарастарын тәрбиелеуді қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар ақпараттық құзіреттілікті игеруге жағдай жасайды. С.В. Плотникова әдеби тіл нормалары туралы түсініктерді қалыптастыру бойынша жұмыстың келесі негізгі бағыттарын айқындайды: 1) тілдік норма туралы қарапайым түсінікті тілдік құралдарды пайдаланудың жалпы қабылданған үлгісі ретінде қалыптастыру; 2) оқушылардың әдеби тіл нормаларының адам мәдениетінің көрсеткіші ретінде сақталуын ұғыну; 3) әдеби тіл нормалары сипатталған және бекітілген сөздіктер туралы білімді қалыптастыру, сөздің дұрыс айтылуы мен қолданылуы туралы ақпаратты іздеу үшін сөздікті пайдалана білу; 4) оқушылардың сөйлеу дұрыстығын жетілдіру, яғни өз сөзінде әдеби тіл нормаларын сақтау; 5) өзінің және басқалардың сөйлеуін әдеби тіл нормаларына сәйкестігі тұрғысынан бақылауды үйрету [51]. Тілдік норма туралы қарапайым идеяны қалыптастыру сөйлеуде тілдік бірлікті қолданудың өзгергіштігін бақылауды қажет етеді. Тілдік норма ұғымы кодтау ұғымымен тығыз байланысты, яғни тілдік құралдарды қолдану үлгісін бекіту, оның нормативтілігін сөздіктерде, анықтамалықтарда, грамматикаларда бекіту. Сондықтан сөйлеудегі сөзді қолданудың өзгергіштігін алғашқы бақылаумен және оқушыларға дұрыс нұсқаны таңдау қажеттілігін анықтаумен қатар, сөздік тілдік нормалар туралы сенімді ақпарат көзі ретінде ұсынылуы керек. Бірте-бірте кіші мектеп жасындағы оқушылар әртүрлі нормаларды көрсететін сөздіктердің кейбір түрлері туралы білуі керек: орфографиялық, орфоэпиялық, түсіндірме сөздіктер. Белгілі бір типтегі сөздік моделі алдымен оқулықтағы тиісті лексика болып табылады (қазіргі оқулықтарда әдетте сөздіктердің аталған түрлері ұсынылған), бұл сабақта іс-әрекетті ұйымдастыруды жеңілдетеді. Алайда мектеп оқушыларының әдеті мен сөздік қорын қалыптастыру үшін нормативтік қолдану туралы анықтама алу үшін жеке лексикографиялық басылымдарды қолдану маңызды. Кіші мектеп оқушыларын өз сөйлеуінде әдеби тіл нормаларын сақтауға үйрету және өзінің де, басқалардың да сөйлеуін әдеби тіл нормаларына сәйкестігі тұрғысынан бақылау қабілетін дамыту әдеби тілдің нақты орфоэпиялық, лексикалық және грамматикалық нормаларымен жұмыс істеуді көздейді. Ең алдымен, білім берудің бастапқы деңгейінде игерілуі керек осы нормалардың шеңберін құру қажет және бұл жай ғана сөз жүзінде айтылған міндет емес, әсіресе, білім беру жүйелерінің өзгергіштігі жағдайында, өйткені нормалардың көп бөлігі сипаттамалық түрде, ережелер түрінде ұсыныла алмайды, бірақ нақты сөздер мен сөз формаларының тізімімен беріледі. Орфоэпиялық нормалар бойынша жұмыстың мазмұны [52] көрсетілген, оқушылар игерген лексикалық нормалар пайдаланылған оқулықтың мәтіндік материалымен анықталады, сондықтан біз орыс тілінің грамматикалық нормалары бойынша жұмыстың мазмұнын нақтылаймыз. Оқушылардың тілдік және лингвистикалық құзіреттілігінің деңгейі оларға белгілі бір үлгіні көшіру арқылы норманы игеруге ғана емес, сонымен қатар осы үлгі жасалған ережені де түсінуге мүмкіндік беруі керек. Бастауыш сынып оқушыларына меңгеру нормаларын игеру де қиынға соғады, өйткені септік формасын таңдау факторлардың барлық жиынтығына байланысты және көбінесе қолданыстағы сөз қолдану дәстүрімен анықталады. Бұл дәстүрді білмеу осы жастағы балалардың меңгеруді қолдануында көптеген қателіктерге әкеледі. Бастауыш сыныпта тілдік нормаларды сақтау келесідей түйінді дағдыларды қалыптастырумен байланысты: Пунктуациялық нормаларды сақтау Сөздердің орфографиялық, орфоэпиялық нормаларын сақтау Грамматикалық нормаларды сақтау. Бұл жерде пунктуациялық нормаларды сақтау көп жағдайда жазылым Осылайша, бастапқы тілдік білім беру нәтижелеріне арналған мемлекеттік білім беру бағдарламасында белгіленген және орыс әдеби тілінің нормалары туралы алғашқы ережелерді игеруді қамтитын талаптар оқушылардың мәдени және сөйлеу тәрбиесі мәселесіне басқаша қарауын талап етеді. Бұл құжаттар нормаларды практикалық тұрғыдан игеруге ғана емес, оқушылардың әдеби тілдің белгісі ретінде нормативті білуіне және адам мәдениетінің көрсеткіші ретінде нормаларды сақтауына бағытталған. Бұл оқушылардың әдеби тіл нормаларына саналы көзқарасын қалыптастыру, бастапқы тілдік білімді меңгеруде ана тіліне құндылық ретінде көзқарасы және сөйлеуді жетілдіруге деген ұмтылысы, сөйлеу әрекеттерін бақылау, сөйлеу тілін саналы түрде қалыптастыру, ақпарат көздерімен тиімді жұмыс істей білу сияқты жеке тұлғалық және мета-пәндік нәтижелерге қол жеткізуіне мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 1,43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|