Д. Ж. Алипова 2022 ж. «Мәңгілік ел»
жүктеу/скачать 181,46 Kb.
|
умк мангилик ел
- Бұл бет үшін навигация:
- 15- тақырып. Қазақстандық жаңа патриотизм: дамуы және прагматизм. Дәріс мақсаты
| Негізгі әдебиеттер:
1 Мыңбаев Д., Бейсембайұлы Ж.Ұлт мұраты, 2014 2 Казакстан тарихы М.Б.Мұхамедов, Б.Сырымбетұлы , 2012 3 Жастарға патриоттық тәрбие берудің бағыт-бағдарлары, А.Ш.Жангазин, Р.С.Кайсаринова, 2015. 15- тақырып. Қазақстандық жаңа патриотизм: дамуы және прагматизм. Дәріс мақсаты: Қазақстандық жаңа патриотизм: дамуы және прагматизм жөнінде толықтай мағлұмат беру Жат жерлік басқыншыларға қарсы күрестердегі ата-бабаларымыздың ерліктері. Шырақтың ерлігі. Ежелгі түркі жазбаларындағы Отанға деген сүйіспеншілік пен патриотизм идеялары. Модэ-шаньюй туралы аңыз. «Жер елдің негізі!». Ұлы Отан соғысы майданындағы қазақстандықтардың ерлігі. Қазақстандықтардың еңбектегі ерліктері. 1986 жылғы желтоқсандағы қазақстандық жастарының ерліктері. Отандық өндірушілерді қолдау экономика саласындағы қазақстандық жаңа патриотизмнің көрінісі ретінде. Шетелдің экономикалық дамуының жергілікті ұлттың патриотизмнің нәтижесі ретіндегі үлгісі. Жапония, Вьетнам, Сингапур елдері. Тарихи деректер қазақтардың ежелгі Андронов (шығыс) мәдениетінің (б.з. д. VIII-XII ғасырлар) өкілдерінен бастағанын айғақтайды. Қазақтардың ата-бабалары-бүгінгі Қазақстан аумағында қоныстанған түркі және моңғол тайпалары (б.з. д. I ғасыр және одан кейін). Көптеген ғалымдардың пікірінше, XV ғасырдың ортасында тарихи аренада жаңа ұлттың негізін қалаған "қазақ" атты көшпелі тайпалар пайда болды. Кез келген халықтың, атап айтқанда қазақ халқының қалыптасу фактісі ұлттық ерекшелігімен ғана емес, қарама-қайшылығымен де ерекшеленеді. Қазақ хандығының пайда болуымен (1465 ж.) қазақтардың өмірі орнықты ұлттық белгілерге ие болады. Бірте-бірте қалыптаса бастады сана және бекітілетін ұлттық сипаты. Сондықтан этностардың дамуы тарихтың өзі сияқты күрделі әрі ұзақ процесс екені баршаға мәлім. Бұл ұлттық сананың, ұлттық психологияның қалыптасуына да қатысты. Белгілі бір тарихи оқиғалар адамдардың психологиясына тікелей немесе жанама әсер етеді. Мысалы, жоңғарлардың ұлттың үштен екісін жоюы оның ұлттық сана-сезімін оятуды айғақтайтын аумақтық ортақтық пен мемлекеттілік. Патшалық Ресейге қосылғанға дейін Қазақстан моноұлттық, дамушы ел болды, бірақ саяси жер аударылғандардың Ресейден қоныс аударуы елдің этностық құрамының өзгеруіне ықпал етті. XX ғасырда КСРО құрамында Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы да қазақ халқының ұлттық сана-сезімінің дамуына ықпал етті. Екінші дүниежүзілік соғыс кезеңі қазақ халқының ұлттық сана-сезімінің даму деңгейін кезекті рет көрсетті. Ол басқа ұлт өкілдерімен қатар майданда жанқиярлықпен күрескен. Ұлы Отан соғысы майданында көрсеткен ерлігі үшін 528 жерлесіміз Кеңес Одағының Батыры және І, ІІ, ІІІ дәрежелі "Даңқ" орденінің 75-ші кавалері атанды. Олардың ішінде ұлттық құрамы бойынша Кеңес Одағының Батырлары – қазақтар орыстар мен украиндардан кейін үшінші орын алады. ХХ ғасырдың 50-80 жылдары халықтың ұлттық жаңғыруының негізін қалаған этномәдениеттің дамуымен байланысты қазақ этносының өміріндегі жаңа кезең басталды. Елде жүргізіліп жатқан саяси реформалар, "қайта құру", қоғамдық қатынастарды ізгілендіру және демократияландыру ұлттық өзін-өзі тану деңгейін арттырды. Патшалықтың қоныс аудару саясатымен, 1931-1932 жылдардағы аштықпен, ұлттық интеллигенцияның түсінің жойылуымен, қуғын – сүргінмен, тың жерлерді жаулап алушылардың ағымымен масқара болған қазақтардың ұлттық сана-сезімі өткен ғасырдың соңғы онжылдықтарында ғана біртіндеп қалпына келе бастады. Ұлттық басымдықтарға деген қызығушылық жандана бастады: газеттер мен журналдар шығарыла бастады; қазақ тіліндегі радиохабарлар мен теледидар жандана бастады; жоғары оқу орындарында қазақ тілінде оқытатын топтар ашылды және т. б. 1986 Жылғы Желтоқсан оқиғалары халық рухының деңгейін көрсетті, ал 1991 жыл КСРО-дағы ұлттық қозғалыстар белсенділігінің шыңы болды. 1991 жылғы 16 желтоқсанда "Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы" Заң қабылданды, онда қазақ ұлтының елдің бүкіл халқының құрамында мемлекет құрушы және топтастырушы ретіндегі рөлі айқындалды. КСРО-ның күйреу кезеңі халықтардың ұлттық санасына, олардың азаматтық бірегейлігіне әсер етті. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бастап қазақ халқының мәдениетін сақтау, ұлттық менталитеттің ерекшеліктерін ескере отырып, оны дамыту проблемасы алдыңғы қатарға қойылған қазақ Қайта өрлеу кезеңі. Ұлттық өзін-өзі танудың маңызды жағы-бұл басқа ұлттық – этникалық, әлеуметтік-саяси қоғамдастыққа-ұлт пен ұлтқа емес, оның жеке басын, оған жататындығын түсіну. Ұлттық мәдениет өзінің мәні мен табиғаттың тұтастығына байланысты Ұлттық: ұлттық психологияны, ұлттық ерекшелікті, халықтың ұлттық ерекшеліктерін, оның адамгершілік сана-сезімін және ұлттық өзін-өзі тануды көрнекі түрде көрсете алады. Этномәдениет пен ұлттық сана бір-бірімен тығыз байланысты. Қазақ халқының көшпелі мәдениетінің руханилығы мінез-құлық нормалары мен ережелерін, оның дәстүрлерін, құндылық бағдарларын бейнелеуде нақты іске асты. Құндылық бағдарлары ұлттық өзін-өзі тану құрылымының маңызды құрамдас бөлігі бола отырып, адамның мінез-құлқы мен айналасындағы әлемге қатынасын анықтайды. Олар білінеді нысанындағы қоғамдық идеалдар, олар неліктен жеке басын куәландыратын белсенді қызметі. Әлеуметтік жағдайлардың әсерінен олардың қалыптасуы жүреді, сонымен бірге ұлттық сана әлеуметтену процесінде дамиды. Қазақтарға адамның табиғатқа деген ерекше көзқарасы тән: ол құндылық ретінде қабылданды. Мысалы, адамдарды еске алу жазбасы пайда болғанға дейін табиғи жағдайлардың халықтың дамуына әсері туралы білім қалыптасты, Асан Қайғы өз халқы үшін іздеген уәде етілген жер туралы аңыз сақталды. Бұл құнарлы жер (Жерұйық) қазақтарға қажет еді, онда олар қайғы мен мұқтаждықты білмейтін еді. Аумақтың ортақтығы да қазақтар үшін ерекше маңызға ие. Олар әлемді өз даласының кеңдігімен анықтайды. Қазақтардың ұлттық санасында дала ("Арқа") туған үйді, Отанды ("Атамекен") білдіреді. Қазақ қауымының ұлттық ерекшелігі-көшпелі өмір салты адамның өзінің жоғары құндылығын шарттастырды. Қазақтардың дәстүрлі мәдениетін түсінуде адам ғаламның орталығы ретінде ұсынылған. Қазақтар өздерін белгілі бір рудың өкілі ретінде қабылдады, бұл өз көрінісін ұлттық сипатта тапты. Ұлттық сана-сезімнің мұндай ерекшелігі шаруашылықты жүргізудің көшпелі тәсіліне және соның салдарынан жерге жеке меншіктің болмауына байланысты. Бұл қазақ қоғамының ұлттық ерекшелігі болып табылады, онда отырықшы халықтарға қарағанда жерге рулық меншік тән болды. Бүгінгі таңда қазақтардың едәуір бөлігі өзін, ең алдымен, белгілі бір рудың, тайпаның өкілі ретінде қабылдайды. Қазақ бірегейлігінің ерекшелігі - қазақ этносының үш жүзге – аға, Орта, Кіші болып бөлінуінде. Қазақтардың этникалық санасы жеке тұлғаны Тарихи өткенмен сәйкестендіруді болжайды және "тамырлар"идеясын баса көрсетеді. Қазақ этносының ең маңызды ерекшелігі-әр адамға, ең алдымен, ата-бабаларының есімдерін жетіге дейін есте сақтауы керек жас балаға тән тарихи естелік тізе: бұл әкенің аты, белгілі бір отбасының өкілі, атасы, үлкен атасы және т. б. дәл осы дәстүр біздің әкелеріміз айқын енгізген, сондықтан қазақтардың генетикалық кодын тұтастай алғанда таза сақтадым, өйткені 7 тізеге дейінгі туыстарына некеге тұруға рұқсат етілмеді. Қазіргі генетиктер ежелгі түркілердің постулаттарының ғылыми өміршеңдігін дәлелдеді. Ата-бабаларға табыну қазақтардың ұлттық сана-сезіміне тән қасиет болып табылады. Исламға дейінгі кезеңдегі қазақтардың ұлттық сана-сезіміне тәңірлік, ата-бабаларға табыну айтарлықтай әсер етті. Тәңірлікке салынған төзімділік элементтері қазақтарға табиғи ортаға және қоршаған адамдарға оңай бейімделуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар, қазақтардың ұлттық сана-сезімінің ерекшелігі туралы қазақтардың ауызша мәдениетінде сақталған мифтер, аңыздар. Қазақ халқының ұлттық психологиясының мазмұны жеке-дара психологиялық ерекшеліктердің үйлесуі мен өзара іс-қимылына бай. Позитивті сезімдер арасында жетекші орынды ұлттық мақтаныш алады. Ол адамды өз көзімен көтереді, ондағы өзін-өзі бағалауды күшейтеді. Бұл сезім-бұл өз халқына, оның құндылықтарына саналы түрде қараудың жалпыланған түрі. Бұл ұлттық сана-сезімнің ұлттың қадір-қасиетін, оның тарихи мәдениетін, дәстүрі мен тұрмысын игеруі. Ұлттық мақтаныш сезімі ұлттық өзін-өзі танудың толық көрінісіне ықпал етеді. Этностың ең терең сезімі-отанға деген сүйіспеншілікті, оған деген адалдықты, оның мүдделеріне қызмет етуге деген ұмтылысты бейнелейтін патриотизм. Егер ұлттық өзін-өзі тануда патриотизм идеялары басым болса, онда азаматтардың ұлттық мүдделерге деген адалдығы, өз мүдделері үшін мақтаныш туралы айтуға болады Патриотизм-ғасырлар бойы қалыптасқан терең сезімдердің бірі. Патриоттық сезім қазіргі ұлттардың қалыптасуынан ертерек пайда болды. Олардың негізінде бірлік идеялары жатыр. Патриотизм халықтар арасындағы адамгершілік қатынастарды қамтиды. Қазақтармен дүниені түсінудің бұл ерекшелігі соғыс уақытында да, Кеңес өкіметі кезінде де (тың игеру кезінде, оралмандармен, жер аударылғандармен өзара қарым-қатынас кезінде) ең ауыр сынақ жылдарында нақты іс-әрекеттерімен бірнеше рет дәлелденді. Қазақстанның мемлекеттік Тәуелсіздігінің дамуы жағдайында қазақтардың өзіндік сана-сезімі қайта жаңғыруда. Халықтың өз тарихын, тілін, мәдениетін білуге деген ұмтылысы барған сайын көбірек қажеттілікке айналуда. жүктеу/скачать 181,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|