Дастандар

Керіліп күн артынан күн аттады,

Су келді, Сыр басынан сыр айтқалы,

Сайрады бұлбұлдары гүл бақтағы,

Түксиіп қара тастай Жошы жатты,

Жан-жаққа жел өсекті тасып жатты,

Алдына айдап атан айғырларды,

Хан ие селк етті де қақты қасын,

Арғынның биі келді байпаңдаған,

Қасқыр хан ырсиды да қақты қасын,

Тиеліп түйелерге жиһаздары,

Алдияр аре етті де қақты қасын,

Арттырып арғымаққа тегін теңді,

Парсының төресінен елші келді,

Ойнақтап хан алдында жыландары,

Бәріне қаһар төгіп қасын қақты.

Маймылдай төленгіттер маймаңдады,

Биелер көк шалғынға байланбады,

Ешбір жан ханға келіп тіл қаптады,

Суық құз, сұрғылт дала, селебе жұт,

Күш қайда теңселтетін түнек тауды?

Шарт сынып шаңырақтар отқа жанған,

Құм ыршып, шөлде боздап шөккен нардан,

Ол отыр қу моладай ордасында,

Ұйысып сұр қабанның жарғағына,

Сол бір сәт аспан әлде жарылды ма?

Дабылпаз шабуылға шақырды ма?

Әлде бұл әуендеткен түлегі ме?

Хан тұрды жатқан жерден үрейленіп,

«Сайрауға құс та менен именеді,

Албырт күй ақ ордаға кимеледі,

Қалшылдап көтерілді алдаспандар,

Тергеуге жендет жылдам тіл таппады,

Қаһарын көріп ханның түріндегі,

Домбыра әкетті ме бұрып ханды?

Кездесіп қырдың қайғы тұманына,

Көз жасы шықтай қатқан сақалына,

Дегендей батты бізге хан жазасы,

Осы мұң құлағына келіп жеткен,

От беріп намысына жан жары да,

Қанат қып қақты күйші домбыраны,

Қияға дүзегендей еркін бетті,

Сыбанған балуандай ер білекті,

Жүйрігін босатқандай кермедегі,

Құдірет қу тақтайға тіл берді ме?

Домбыра бұлбұл қонған бұтақтай ма?

Саңлақ ат мінгендей сылаң қаққан,

Сол сарын, су бетіндей шымырлаған,

Қапастан күңіреніп үн шыққандай,

Астынан қара бұлттың күн шыққандай,

Ел ме бұл елестеген сағымдағы,

Сап құрып шапты неге саусақтары?

Қиядан жасауылдар лап бергендей,

Жасқанып жанарынан жөнелгендей,

Жасақ па, саусақтары қиқулаған?

«Жын ба екен, жонда мынау құйындаған?

Нөсер күй әскерім бе жауға шапқан?

Не дейді, тақтай мынау дірілдеген?

Хан солай көз алартып түйілгенде,

Сол күйден тарылғандай тыныстары,

Шанағын Тыма тағы қамшылады,

Шектерден қашып бір кез хауып кетті,

Мейлі күй, екпіндесе еру бермей,

Күй ме сол, жылжып көшсе керуендей?

Көтеріп құйын оны әкеткендей,

Тұлпары жауды сезіп пысқырғандай,

Әлекке сорлы күйші түсті қандай?

Бармағын сәл бір сәтке бұрып қалды,

Көзіне бұлдырады арда құлан,

Әңгүдік хан баласы екіленген,

Далаңда, ханның ұлы даңдақтаған,

Тістелеп әңгі айғыр бүйірінен,

Әңгісі тағылардың аузын ашты,

Сұм жебе қадалғанда тілерсекке,

Үйірін құландардың бықбырт басты,

Содан соң не деп еді нөкерлері?

Күйшінің көзі шығып шарасынан,

Кетірді сол бір сарын есін неге?

Қаһарлы қасын қағып хан қарады,

Жаңбырдай ексімдеген, еселеген,

Құдды күй алампұрыс асау мінді,

Жошы емес, енді күйші хан секілді,

Екі шек жын қаққандай безілдеді,

Сескеніп сүйенді хан асасына,

Ызамен шерлі күйші еркіндеген,

Жаңбырдай сұрғылт бұлттан сорғалаған,

Қабырдан үн шыққандай қараңғыда,

Аза-мұң күңіреніп пернесінде,

Ах! – деп хан, баласының сорын білді,

Ханзада күйрегендей күй үзілді,

– Күй емес, алдияр хан зар тыңдады,

Артында қалдырды да күй куәсін,

Аюдай атып тұрды ыңыранып,

Сырылды айбатынан жендеттері,

Көзіне Елікжаны елестеді,

Жан бар ма елер енді мұңды сөзін?

Біреудің қашалды ма әлде тісі?

Кекті хан кімнің басын кесіп жатыр?

Аңырып нояндары қайран соған,

Тиектің тұсын ойып кесіп алды,

«Cop күйші сөйлеген жоқ тілмен әсте,

Күйшіні босатыңдар, кетсін аулақ.

Қырамын, құландардың жоям бәрін,

Хан солай әмір етті қан түкіріп,

Сайхұнның көп сарғайған жиегінде,

Қамырық еңсерді ме елін мүлде?

Хан емес, кегін оған көрқау кешті,

Күй кезді жас төгілген жыраларды,

Жер шөлін қандырғандай жауын басып,

Әулие, абыз күйдің құдіретімен,

Жүректер жылынғандай кеткен мұздап,

Қыран күй, қанаттанып ұшарында,

Жары да, домбырадан киелі ме?

Ойлады, енді халық есі кірген,

Сайхұнның самалындай жан сағынған,

Қалжырап қалың бұлтқа ай батқанда,

Қосылып күйдің сазын қурай қақты,

Жошының қысымынан қақсап туған,

Тәңір ғып дүлей күштің құдіретін,

Басынан талай қара бұлт ауған,

Түсіріп еске сонау аза күнді,

Үндесіп ұмытылған ел кешегі,

Сонау күй жұрт жүрегін елжіреткен,

Алуға ұлдың өшін аңды қырып.

Хан, құлан оралсын деп аран құрған,

Ашумен хан әскерін жазғырыпты,

Қайран ел талықсыды орды қазып,

Көрінбей құландардың шоқырағы,

Хан соған жалғыз өзі жөнеліпті,

Адасып ханның солай қарасынан,

Кім екен, жаншып кеткен айдаһарды?

Ұлысқа, арқадағы қылмыс таңған,

Ер шығар, кім болса да сол ашынған,

Бейнесін сол батырдың қала, шыңға,

Жошыдан даламызда қалған мұра,

Күй қалды, күйші тірі осы маңда,

Солай бір кәрі жырау шертті маған,