Рылыс академиясы

133 
Ӛсімшелер. Діңнің қалыңдауы ӛсімше деп аталады. Олар тегіс немесе 
тӛмпешік және ұйқы бүршікті (ағаш безі) болуы мүмкін (сувели- 6.11-сурет). 
Кейде ағаш безін жас бұтақтардың болуына байланысты сувелейден ажыратуға 
болады. Саңырауқұлақтар, бактериялар, вирустар, химиялық агент, радиация, 
механикалық зақымдалудың кері әсерінің нәтижесінде ӛсімшелер пайда 
болады. Ӛсімшелердің жасалу ерекшеліктері, ӛсу процесінің шартты бұзылуы 
В.В.Коровина, Л.Л. Новицкой жұмыстарында зерттелген. Сувелидің бойлық 
қимасында (6.11,а-сурет) жылдық қисық майысады және ӛсімшенің сыртқы 
келбетін қайталайды. Ағаштың иренділік құрылымы ағаш безіне тән. Қылқан 
жапырақты тұқымдыларда кӛбінесе свуля құралады, ал жалпақ жапырақтыда 
ӛсімшенің екі типі болады. Ағаш безінің иреңділігі және ондағы кӛптеген ұйқы 
бездерінің іздері қимада ӛте әдемі текстура құрайды. Әсіресе ағаш безінің 
текстурасы грек жаңғағында әрлі болады. Тамырланған ағаш бездері елеулі 
ӛлшемге жиі жетеді. Жаңғақ пен ақ қайыңдарда ағаш бездері жүздеген 
килограмм, кейде кӛптеген тоннаны ұстап тұра алады. Карель қайыңдарының 
діңдерінде ерекше текстурасымен шар тәріздес қалыңдық жиі пайда болады 
(3.1,в-сурет). Талшықты бойлай қысу кезінде сувелей ағашы талшық бойының 
үлкен құрғауын (0,5%-дан 1%-ға дейін) және тӛмен серпімділік модулі мен 
беріктіліктің аз шамасын иемденеді. Ағаш безі қалыпты ағаш діңінен жеткілікті 
қатты және тығыз, аз кӛрсетілген анизотропияны иемденеді. Ӛсімшелер ұзын-
дығы мен ені бойынша ӛлшенеді. Ӛсімшелі дӛңгелек ағаш материалдарын 
қолдану мен оны қайта ӛңдеу қиын, бірақта олар ағаш безі қолдан жасалған 
кӛркем бұйымдар мен қапталған сүргіленген шпонға арналған шикізаттар үшін 
жоғары бағаланады.
Қисықтық. Діңнің ұзындығы бойынша қисаюы барлық ағаш тұқым-
дарында кездеседі. Сондықтан тау бӛктерлеріне қарай ӛсу кезінде немесе баска 
себептермен ағаштың жарық жаққа иілуінен, ұшар басындағы жас бұтақтардың 
жоғалуы және оның бүйір бұтақтармен алмасуы салдарынан ағаш діңі қисаяды. 
Сортименттің бір немесе бірнеше иіліміне сай сипатталатын қисықтық жай 
және күрделі болып ажыратылады.
6.11-сурет. Сувели: 
а – бойлық қима; б – қабықпен кӛрсетілген сыртқы түрі 

134 
Жай қисықтық сортименттің сол жерде қисайғанын оның қисаю шошақ 
шамасын ӛлшейді (сортименттің қисайған ұзындығынан бастап пайызбен). 
Ұзын сортиментті қысқа қылып кӛлденең бӛлу кезінде ұзын сортимент қанша 
бірдей бӛлікке кесілсе қисықтық шамамен сонша еседен аз оларға әсер етеді. 
Күрделі қисықтық ең үлкен қисаюдың шамасын сипаттайды, және жай қисық-
тық сияқты ӛлшенеді. 
Дӛңгелек сортиментті аршу және аралау кезінде дің пішінінің ақауы 
қалдықтың санын арттырады, және шпон мен кесілген кесілген материалдағы 
талшықтың радиалды кӛлбеуінің пайда болу себебін кӛрсетеді. 

жүктеу/скачать 7,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: