Антонимдер және антонимдердің сөз таптарына қатысы
Антонимдер дүниедегі заттардың, құбылыстардың сын-сапа-сын, артық-кем қаснетін, мөлшср-көлемін салыстырып, бір-бірі-не қарама-қарсы қоюдан шығады. сараң—мырза, қапа—ырза, қайғы—шат, тұнық— ылат, қорқақ—өжет, тірі—өлі; керегар ұгымдары бір-біріне қарама-қарсы қойылып айтылып тұр. Сонда антоним дегеніміз магынасы бір-біріне карама-қарсы сөздер болып шығады. Антонимдер өзара алшақ қарама-қарсы ұғымды білдіретіндінтен, бұлардың әр сөз табына қатысы нақ бірдей емес, ала-құла.
Қазақ тілінде антонинмдер көбіне-көп сын есімдерден болады онан соң етістіктерде зат есімдерде, үстеулерде азды-көпті кез- деседі. Ал калған сөз таптарьшан ангонимдер тым тапшы.
Сын есімге тән антонимдердің мынадай түрлері бар: түбір күйінде кездесетіндері: ауыр—жеңіл, кең—тар, ыстық- суық, үлкен—кіші, жас—кәрі, биік—аласа,
ә) туынды түбір күйінде кездесетіндері: ашық-жасырын, өэімшіл—көпшіл, ашық—жабық, тілазар—елгезек
Етістікке тон мынадай антонимдер бар: а) тубір күйінде кездесетіндері: озу—қалу, кету—келу,| қону—ұшу, ашу—жабу, кіру—-шыгу, көшу—қону, күлу—жылау, сату—алу, ысу—суу, шабу—ілбу, ә)туынды түбір күйінде кездесетіндері: таю—жасару, жогарылау—төмендеу, татуластыру—араздастыру, ақтау—қаралау, елдестіру—жауластыру,
Зат есімге тән антонимдер де негізгі және туынды түбір күйінде кездеседі; а) түбір күйінде кездесетіндері: өтірік—шын алғыс—қарғыс, рақат—бейнет, бақ—сор, өмір—өлім бай-. кедей, жаз—қыс, күн—түн г. б. ә) Туынды түбір күйінде кезде-| сетіндері: аласы—бересі, байлық—жоқтык, кісілік—иттік,аш- тық—тоқтық, тарлық—кеңдік,
Үс т е у г е қ а т ы с т ы а н т о н и м д е р: ерте—кеш, ілгері—кейін жогары—томен, алыс—жақын, әрі—бсрі, сылбыр~тез т.б.»
Ес і м д і к к е қ а т ы с т ы анау—мынау, әне- міне, осы—‘сол тәрізді бірен-саран антонимдер гана үшырасады. Тілде қарама-қарсы ұгыммен қатар, кейде, аралық ұгым да кездеседі.
Достарыңызбен бөлісу: |
