Этнопедагогикалық ойлардың тарихын жіктеңіз
Eс танымдық процесіне жалпы сиппатама
жүктеу/скачать 222,82 Kb.
|
| 44. Eс танымдық процесіне жалпы сиппатама
Адамның өмір тәжірибесінде кабылдағаны басынан кешкен ой-сезімі, әрекеті ізсіз жоғалып кетпейді, баста сакталады, кейін кайта жанғыртылады. Бұрын қабылдаған зат, құбылыс образдарын өз көңіл-күйлерін ойда сақтап, қайта жаңғыртатын психикалық процесті ес дейді. Бұрынгы уақытша жүйке байланыстары қызмет істесе, адамның есінде қалғаны қайта жанғырады, санасына қайтадан келеді. Естің бұл күйін қайта жанғырту дейміз. Кайта жангырту процесінде тану мен еске тусірудін кызметі бірін-бірі толыктырып отырады. Мысалы бурын окыган кітабымыз болса, оны танимыз. Кабылданган нарсенін есте калганы - естін материалы, есте сакталып, кайта жангыртылганы - естін мазмуны. Адам есінін, негізгі мазмуны - сезбен айтылатын материал. Адам баска кісінін ойы бастан кешкен сезімдері, орекеттері сез аркылы кайта жангыртылады. Есте калдыру процесінде, эдетте, бір заттын, немесе кубылыстын екінші бір заттармен немесе кубылыстармен байланысы жасалады. Маселен, біздін жана таныскан адамымыздын атын есте сактау ушін, біз белгілі бір атты ол адаммен, онын сырткы келбетімен жоне баска ерекшеліктерімен байланыстырамыз. Естін сапасына мыналар жатады: а) адамнын белгілі бір уакытка дейін есте сактауга кабілеті бар заттардын немесе фактілердін саны, ягни колемі; б) жангырту дәлдігі; в) есте калдырудын шапшандыны; г) игерілгеннін ойда сактауда узактыгы; д) естін дайын екендігі, ягни керектілерді тез еске тусіре білу. Бул керсетілген касиеттердін бәрі жеткілікті дамыган есті адамда кездеседі. Бірак бул біршама сирек болады. Әдетте, адамдарда естін біркатар сапалары жаксы дамиды да, екінші біреулері нашар дамиды. Кейбіреулердін есінін колемі улкен болады да, бірак есте сактауы баяу болады, материалды тез уйреніп алады, бірак оны жеткілікті дәл жангырта алмайды. 1) Козгалыс есі деп - ойын, енбек әрекетіне байланысты туып отыратын кимыл-козгалыстарды еске калдыру мен кайта жангыртып отыруды айтады. Естін осы турі козгалыс дагдыларын калыптастырудын негізі болып табылады. 2) Заттар мен кубылыстардын касиеттерінін нактылы бейнесін ойда калдыруда, кайта жангыртуда корініп отыруын образдык ес деп атайды. Суретшілер мен сәулетшілердін, музыканттар мен актерлердін есі кобінесе нақты, көрнекті болып келеді. 3) Адам ойынын, турлі формаларын еске калдыра алу кабілеті соз - логикалык ес деп аталады. Соз жуйесін есте сактау - ойлау жумысына байланысты. Естін осы турі кобінесе философтар мен математиктерде жиі кездеседі. Сөз - логикалык естін, оку процесінде манызы аса зор. 4) Сезімдерді еске калдыры отыруды эмоциялык ес дейді. Мэселен, жас кезімізде турган бір жерге келсек, сол кезде бізге ерекше эсер калдырган нәрселердін, бері есімізге оп-онай туседі. Откендегі окига бір куанышка байланысты болса, ол емір бойы естен кетпейді. Мәселен, біздін әркайсьсымыз Улы Отан согысынын женісін тойлаган кун - 9 мамырды немесе 22 наурыз мейрамын еш уакытта умыт паймыз. Естін, жогарыда аталган турлері екі сигнал жуйелерінін мидары кызметімен тусіндіріледі. жүктеу/скачать 222,82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|