Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016

 
162 
УДК 373.51.013 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Пути повышения 
эффективности 
занятий 
по культуре 
речи  
 
Аннотация 
Данная  статья  посвящена  проблеме 
применения  практических  навыков  известных 
педагогов  на  примере  занятий  по  культуре 
речи  у  студентов-юристов.  Опираясь  на 
иллюстрированный 
материал, 
авторы 
старались  показать  эффективность  в  деле 
улучшения как письменной, так и устной речи 
студентов - юристов.  
Ключевые  слова:  культура  речи,  норма, 
грамотность. 
 
 
Речь - это не только средство выражения 
мыслей  и  чувств.  Это  показатель  нашего 
интеллекта, 
постоянная 
реклама 
наших 
способностей,  нашей  работы  над  собой.  По 
тому,  как  мы  говорим,  наши  собеседники 
делают  вывод,  кто  мы  такие,  так  как  речь 
независимо  от  воли  говорящего  создает  его 
портрет,  раскрывает  его  личность.  Речь  -  это 
своеобразный  паспорт  человека,  который 
точно  указывает,  в  какой  среде  общается 
говорящий,  как  он  относится  к  людям  и 
родному языку, каков его культурный уровень. 
К.Г.  Паустовский  даже  писал,  что  «по 
отношению  каждого  человека  к  своему  языку 
можно  совершенно  точно  судить  не  только  о 
его  культурном  уровне,  но  и  о  его 
гражданской ценности» [1]. 
От  степени  владения  нормами  и 
богатствами  языка  зависит,  насколько  точно, 
грамотно  и  понятно  может  говорящий 
выразить  свою  мысль,  объяснить  то  или  иное 
жизненное  явление,  оказать  должное  влияние 
на  слушателей.  Ведь  речь  может  быть 
доходчивой 
- 
неясной, 
правильной 
- 
небрежной, уместной - неуместной, логичной - 
нелогичной,  выразительной  -  сухой,  богатой  - 
бедной, 
самобытной 
- 
штампованной, 
убедительной - неубедительной. 
Шекспир  В.  предупреждал  молодых: 
«Следите за своей речью, от нее зависит ваше 
будущее»  [2].  Действительно,  если  человек 
владеет 
речью, 
если 
умеет 
говорить 
доходчиво, логично и убедительно,  - он легко 
устанавливает  контакты  с  людьми,  уверенно 
чувствует  себя  во  всех  жизненных  ситуациях; 
у   него   удачно   складывается   карьера;   он 
А.О. Каудырова  
Казахский гуманитарно- 
юридический университет,  
канд. филол. н., доцент  
 
А.К. Смагул  
Казахский гуманитарно- 
юридический университет,  
м. филол. н.,  
старший преподаватель  
 
С.С. Молдахметова  
Казахский гуманитарно- 
юридический университет,  
старший преподаватель  
 

 
163 
добивается успехов во всех своих делах. Он всегда лидер, всегда – ведущий. 
Человеку же, не умеющему говорить грамотно и убедительно, суждено быть во всем 
только  ведомым.  Жить  ему  намного  труднее:  он  чувствует  себя  скованным,  ущербным; 
почти всегда терпит поражения; у него гораздо меньше друзей, да и карьера складывается 
непросто… Поэтому необходимо учиться культуре речи. А что это такое? 
Культура  речи  понимается  как  умение  использовать  в  конкретной  ситуации  такие 
языковые  средства,  которые  позволяют  обеспечить  наибольший  эффект  в  достижении 
коммуникативных задач. Это  употребление единственно нужных слов и грамматических 
конструкций в каждом конкретном случае. 
Культура  речи  в  значительной  степени  обусловлена  культурой  мышления, 
сознательной  любовью  к  языку  и  уважением  к  себе  как  к  личности.  Однажды  писатель 
Корней  Иванович  Чуковский  на  коряво  сформулированный  вопрос,  «как  повысить 
качество  своего  языка»,  ответил:  «Нет  ничего  проще.  Чтобы  повысить  качество  своего 
языка, нужно повысить качество своего интеллекта» [3]. 
Основной  критерий  культуры  речи  -  нормативность,  которая  понимается  как 
точность,  правильность,  чистота  речи.  Это  умение  точно,  в  соответствии  с  нормами 
литературного  языка  выражать  мысли,  без  употребления  жаргонных,  диалектных  и 
просторечных слов. 
Все  наши  мысли  выражаются  посредством  языка,  языковых  единиц  [4].  Язык  как 
система реализуется только в речи и только через нее выполняет  свое коммуникативное 
назначение - быть средством общения. Высшим уровнем культуры речи является речевое 
мастерство,  заключающееся  в  умении  ясно  (доходчиво),  логично  и  убедительно 
раскрывать  мысли,  в  богатстве  словаря  и  разнообразии  грамматических  конструкций. 
Важно передать информацию не только грамотно, но и экспрессивно; не штампованными, 
надоевшими словами, а по-своему, самобытно, индивидуализировано. Речевое мастерство 
включает  в  себя  умение  найти  наиболее  точное,  значит,  наиболее  подходящее  для 
конкретной  ситуации  и  стилистически  оправданное  средство  языка.  Речевое  искусство 
предполагает  и  умение  пользоваться  риторическими  приемами,  способствующими 
эмоциональному, психологическому воздействию. 
Важно  ли  для  юриста  независимо  от  его  специализации  владеть  культурой  речи? 
Безусловно, важно. Для юриста умение хорошо говорить  - это прямая профессиональная 
необходимость.  
Обобщая всё вышеизложенное, мы полагаем необходимым привести в данной статье 
в  качестве  иллюстрации  и  доказательства  правоты  нашей  позиции  методику  проведения 
конкретного  учебного  занятия,  которая  уже  неоднократно  применялась  в  практике 
преподавания по дисциплине «Культура речи и ораторское искусство».  
Оборудование 
1.
 
Раздаточный материал с тренировочными упражнениями. 
2.
 
Проектор 
I. Орг. момент. 
II. Анализ выполнения студентами практической работы. 
III. Новая тема “Логическая организация юридического текста” 
Задание: прочитайте записанное на доске предложение. 
Наш  корреспондент  Петр  Орлов  находится  в  эпицентре  событий.  (Из 
телевизионных новостей)  
Есть ли в нем ошибки? Находим ошибку, выявляем ее причину. Если она не будет 
найдена  в  предложении,  то  обращаемся  за  помощью  к  студенту,  который  подготовил 
словарь для сегодняшнего занятия; выясняем лексическое значение слова эпицентр.) 
Преподаватель:  “Послушайте,  что  пишет  корреспондент  газеты  “Известия”: 
“Эпицентр - не центр. Если бомба или граната взрывается на земле, то никакого эпицентра 
не  существует  –  есть  только  центр  этого  взрыва.  Так  что  фраза  “мы  находимся  в 

 
164 
эпицентре  событий”  звучит  совершенно  нелепо,  так  как  буквально  означает  “мы 
находимся не в центре событий”. 
Вопрос  группе:  “Какая  норма  русского  литературного  языка  нарушена  в  данном 
предложении?” (Лексическая норма) 
Вывод: Нарушение лексической нормы приводит к лексическим ошибкам. 
Тема занятия – “Логическая организация юридического текста” 
Объявление цели занятия. Мотивация: говорить и писать правильно должен каждый 
человек.  Хорошее  владение  речью  не  только  обеспечивает  удачное  повседневное 
общение, но и является одним из условий профессионального успеха. 
Вопрос группе: “Что определяет лексическая норма?” 
(Употребление  слов  в  соответствии  с  их  лексическим  значением,  возможную 
сочетаемость слов с другими словами)  
IV. Нарушение лексической сочетаемости слов 
Запись на доске 
1. Посетив краеведческий музей, мы обогатили свой кругозор. 
(Из отзывов посетителей) 
2. Налоги взимаются с учетом суммы растаможки.  
(Из объявления в налоговой инспекции) 
3. На Дворцовой площади много страшно красивых зданий.  
(Из разговора) 
4. Чтобы обсудить поездку, мы решили встретиться по телефону. 
(Из разговора) 
Проверка выполненного задания:1) обогатили свой кругозор – расширили 
(несочет. по традиции); 2) суммы растаможки – суммы таможенных сборов; 
(стилистическая разнородность: офиц.-дел. и разг.); 3) страшно красивых – очень 
красивых (несовместимость в силу различных оценок – полож. и отр.);  
V. Первичная проверка понимания материала 
Упражнение 1. Найдите лексические ошибки, исправьте их, объясните. 
Рейд  выявил  плеяду  жуликов.  Их  связывала  сильная,  закаленная  в  жизненных 
испытаниях  дружба.  В  селе  Новоселки  возвели  новый  коровник  и  воздвигли  баню. 
Командировочному  пришлось  долго  ждать  оформления  документов.  Наблюдается 
чудовищное улучшение условий жизни.  
(При  проверке  обратить  внимание  на  синонимы  (возвели  –  воздвигли  -построили), 
паронимы  (командировочные  -  командированные);  при  затруднениях  обращаться  к 
словарю.) 
Сообщение.  Лексические  ошибки,  снижающие  выразительность  речи:  плеоназм, 
тавтология, слова - паразиты, жаргоны.  
Слова,  которые  встречаются  в  речи  определенных  групп  людей:  молодежи, 
студентов,  а  также  деклассированных  элементов:  воров,  бродяг,  карточных  шулеров. 
Например: заливать – неправдоподобно рассказывать; моргалы – глаза.) 
Является ли нарушением лексической нормы употребление в речи жаргонных слов? 
(Жаргонные,  просторечные  и  диалектные  слова  находятся  за  пределами  русского 
литературного языка, поэтому употребление их в речи – лексическая ошибка.) 
Какие  лексические  единицы  называются  “словами-паразитами”?  Является  ли  их 
употребление в речи лексической ошибкой? 
(“Слова-паразиты”  -  это  слова,  не  связанные  с  содержанием  речи,  которыми 
говорящий  заполняет  вынужденные  паузы:  “ну”,  “э-э”,  “как  бы”,  “это  самое”,  “так 
сказать”  и  т.д.  Употребление  их  -  лексическая  ошибка,  так  как  они  нарушают 
сочетаемость слов в предложении.) 
2) Представление результатов микроисследования “Жаргонизмы и “слова-паразиты” 
в речи студентов групп ЮР-406, ЮР-406, выводы.  

 
165 
VI. Закрепление знаний, выработка умений 
Упражнение 1 
Выпишите из скобок слова, соответствующие норме сочетаемости. Объясните причину 
выбора. Вставьте пропущенные буквы. 
1. Дружба (сильная, крепкая)  
Водить (дружба, любовь) 
Приходить в (ярость, радость)  
Зияющая (пропасть, вершина) 
Высказать (мнение, вопрос)  
Глухой (овраг, обрыв). 
Достичь (успех, положение) 
Верный (обещание, клятва) 
2.  Полуразруше…ую  церковь  решили  (строить,  реставрировать).  На  третьем  курсе  нам 
(представилась, предоставилась) возможность пройти практику на предпр…ятиях УГПУ. 
Заметив  (оплошка,  ошибка),  технолог  стал  ее  испр…влять.  Этот  человек  был  полный 
(невежа,  невежда)  в  вопросах  иску(с,  сс)тва.  Для  всей  школы  этот  ученик  был  (басней, 
притчей) во языцех.ТЕ 
Упражнение 2. Устная работа (по цепочке) 
Найдите речевую избыточность, объясните. 
1. Патриот своей Родины    
 
 
 
11. Моя автобиография 
2. Ни мясо ни рыба (фразеологизм) 
 
 
12. Коренные аборигены 
3. Родился в марте месяце    
 
 
 
13.Отступить назад 
4. Сообщить о плохом инциденте   
 
 
14. Главная суть книги 
5. Разговариваю с коллегой по работ 
 
 
15. Свободная вакансия  
6. Компьютерная диагностика 
 
 
 
16. Необычный феномен 
7. Пожилые старички 
 
 
 
 
17. Научный семинар 
8. Незаконные бандформирования  
 
 
18. Совместное соглашение  
9. Заведомая клевета  
 
 
 
 
19. Народный фольклор 
10. До восьмого пота (фраз.) 
 
 
 
20. Юный вундеркинд 
 
Упражнение 3 
Отредактируйте текст объяснительной записки.  
Объяснительная записка 
Я, Иванов Петр, студент группы СК-К-201, отсутствовал вчера на практике, так как мне 
срочно  нужно  было  купить  памятный  сувенир  своему  предку.  Долго  выбирал  крутую 
мобилу со всеми потрохами, поэтому в технарь опоздал. 
Обещаю, что пропуск занятий отработаю, в дальнейшем пропускать занятия не буду. 
1 апреля 2015 г. П.Иванов 
Карточка для индивидуальной работы № 1 
Найдите лексические ошибки и запишите предложения в исправленном варианте. 
Нельзя  касаться  оголенных  проводов  незащищенными  ладонями  рук.  Посетитель  так  и 
ушел не солоно нахлебавши. Рабочий был  уволен за прогул без  уважительной причины. 
Трудно  практиканту  усвоить  сложные  механизмы.  Новые  железные  дороги  возникнут  в 
трудных  для  освоения  районах  Крайнего  Севера.  Можно  начать  собрание:  форум  уже 
есть.  Наши  сверхзвуковые  аэропланы  были  представлены  на  международной  выставке. 
Хороший  руководитель  должен  во  всем  показывать  образец  своим  подчиненным. 
Ударение  в  русском  языке,  ну,  разноместное,  ну,  оно  подвижное.  На  строительные 
объекты бесперебойно доставляются строительные материалы. 
Карточка для индивидуальной работы № 2 
Перепишите предложения в исправленном варианте. Вставьте пропущенные буквы. 

 
166 
Фон..грамму  озвучания  мы  сделали  довольно  быстро.  Весь  май  месяц  я  работала  над 
курсовой.  На  научном  семинаре  автор  изл..жил  главную  суть  своей  книги.  Он  дал  мне 
дружестве(нн, н)ый совет. В прошедшие дни прошли снегопады, выпало много снега. Мы 
собрались  отметить  юб..лейную  дату  дня.  Выпас  собак  запр..щается.  Пресса  высоко 
позитивно оценивает результаты выборов. Чистота улиц от этого не прогрессировала. На 
третьем курсе нам представилась возможность пройти практику на предпр..ятиях УГПУ. 
Участники творческой экспедиции рассказали о перспективах на будущее 
[5]
. 
VII. Домашнее задание: Речи ораторов  
VIII. Рефлексия (варианты) 
- Что вы ожидали от сегодняшнего занятия? 
- Что из полученной информации важно для вас? 
- Что нужно делать, чтобы правильно и красиво говорить? 
- Что вам еще необходимо в себе исправить? 
Мы работали над типичными лексическими ошибками. Помните, что речь человека - 
это  его  визитная  карточка.  Я  надеюсь,  что  вы  после  сегодняшнего  занятия будете  более 
внимательны к слову, к своим высказываниям. 
Вывод,  приведенный  в  конце  занятия,  является  обобщающим  и  для  данной  статьи. 
Как  мы  убедились  из  приведенного,  культура  речи  является  для  юристов 
основополагающим  требованием.  Это  не  наше  открытие,  методика  и  другие  приемы, 
выявленные  нами,  практически  используются  нами,  преподавателями  -  филологами 
Университета КАЗГЮУ.  Применяемое несомненно доказало свою эффективность в деле 
улучшения как письменной, так и устной речи студентов - юристов. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1.
 
http://paustovskiy.niv.ru/paustovskiy/family/family.htm 
2.
 
[url=http://zestword.ru/aforizmy/2067-shekspir.html]Шекспир[/url] 
3.
 
http://zestword.ru/citaty-iz-knig/23654-korney-ivanovich-chukovskiy-ot-dvuh-do-pyati.html
 
4.
 
Михайлов М.М. Стилистика русской речи. Чебоксары, 1968. С. 198. 
5.
 
Русский  язык  и  культура  речи.  Для  юристов.  Сборник  упражнений ...  Автор: 
Артамонова Н.Л. Год: 2014 Издание: Знак Страниц: 226 ISBN: 9785955107134 
 
 
 
ТҮЙІН 
 
Мақала  белгілі  педагогтердің  заңгер-студенттерге  арналған  «Тіл  мәдениеті»  пәнінің 
практикалық мәселелеріне арналған. 
 
RESUME 
 
This  article  is  devoted  to  the  application  of  practical  skills  on  the  example  of  famous  teachers’ 
lessons on the culture of speech in the group of students - lawyers.  

 
167 
ӘОЖ 378.147:81’243 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Г.М. Жусупова  
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия 
ұлттық университеті,  
магистр, аға оқытушы 
 
Н.А. Устелимова  
Л.Н.  Гумилев  атындағы  Еуразия 
ұлттық университеті,  
пед. ғыл. канд., доцент м.а. 
 
Шетел тілін 
оқытудың 
студенттердің 
креативтілігін 
дамытуға ықпал  
ету ерекшеліктері  
 
Аннотация 
Бұл  мақалада  шетел  тілін  оқытудың  тілдік 
емес  мамандық  студенттерінің  креативтілік 
қабілетін  дамытуға  әсер  ету  ерекшеліктері 
қарастырылды. 
Тілдік 
емес 
мамандық 
студенттерінің креативтілік деңгейін анықтау мен 
креативтілікті 
дамыту 
бойынша 
түзету 
бағдарламасын 
экспериментальды-диагности-
калық зерттеуге ерекше назар аударылды.  
Түйін 
сөздер: 
креативтілік, 
креативті 
қабілеттер,  ерекше  шығармашылық  ойлау, 
оқытудың дәстүрлі емес түрлері. 
 
 
Қазақстандық білім беру жүйесі жоғары оқу 
орындарын бітірушілерді қоғам өміріне толықтай 
араласуға  даярлауға  бағытталған.  Бітірушінің 
өзін-өзі  тұлғалық  және  кәсіби  дамытуы  үшін 
кәсібилік,  ұтқырлық,  бейімділік  пен  белсенділік 
басты  шарт  болып  саналады.  Оқу  пәні  ретінде, 
шетел 
тілі 
– 
тілдік 
құзыреттіліктердің 
қалыптасуына 
мүмкіндік 
беретін 
ерекше 
платформа.Сөйлеу 
әрекетінің 
қалыптасқан 
түрлері  шетел  тілін  білімді  толықтыру  және 
өзіндік  дүниетанымын  кеңейту  құралы  ретінде 
пайдалануға 
мүмкіндік 
береді. 
Білімнің 
жинақталу  үдерісі  өз  еркімен  таңдау,  жаңалық 
ашу, 
білімнің 
басқа 
жағдаяттарға 
ауысу 
сәттерінде, 
шынайы 
және 
дәстүрлі 
емес 
проблемалық  міндеттерді  шешу  барысында 
креативті қабілеттердің қалыптасуына әсер етеді.  
Соңғы уақытта кәсіби білім беру жүйесінде 
креативті  тұлғаны  қалыптастыру  мәселесі  жиі 
қозғалады.  Бұл,  ең  алдымен,  жұмыс  беруші 
тарапынан  қойылатын  талаптармен  байланысты. 
Белсенді, 
өздігінен 
білім 
алуға 
дайын, 
бастамашыл,  көпшіл,  ұтқыр,  жауапкершілікті, 
мақсатшыл  жастарға  артықшылық  беріледі.Ол 
үшін  жоғары  оқу  орындары  қабырғасынан 
бастап-ақ  әртүрлі  бірегей,  дәстүрлі  емес 
идеяларды 
генерациялауға 
икемді, 
өнімді 
ойлайтын, креативті тұлғаны тәрбиелеу мен өсіру 
қажет. 
Креативті  тұлғаның  маңызды  айырмашы-
лығы  шығармашылық  белсенділігін  өзінің  жеке 
құндылықтары  жүйесінің  негізінде  іске  асыра 
білу  қабілеті  болып  табылады.  Бұл  жағдайда 
айналасындағылардың мұндай тұлғаға  жағымсыз 

 
168 
әсері  азаяды.  Мұндай  адам  мінез-құлқының  ішкі  себептерін  басшылыққа  алады  және 
мәселені шешуге, қандай да бір әрекетті орындауға деген айқын бағытымен сипатталады, 
оның үстіне бұл белсенділіктің барлығы міндетті түрде креативтілік тәртіпте болады. Бұл 
мұндай 
түрдегі 
даралықтың 
шындыққа 
тұрақты 
креативтілік 
қатынасымен 
ерекшеленетіндігін  білдіреді.Жүргізілген  зерттеулердің  өзектілігі  қазіргі  қазақстандық 
жаңа  қоғамның  қажеттіліктерін  және  кәсіби  білімнің  басымдықтарын  жаңғыртумен 
байланысты.  Бұл  зерттеудің  мақсаты  тілдік  емес  гуманитарлық  мамандық  студенттері 
креативтілігінің  дамуына  шетел  тілін  оқытудың  әсер  ету  ерекшеліктерін  анықтау  және 
осы  негізде  оны  дамыту  бойынша  бағдарламалық  іс-шаралар  әзірлеу  болып  табылады. 
ЗерттеуЕ. Торренс пен Дж. Гилфордтың тест үлгісі  бойынша ұйымдастырылған тестілеу 
нәтижелеріне  негізделген.  Практикалық  маңыздылығы  оқу  үдерісіне  дәстүрлі  емес  білім 
беру  технологияларын  (оқу  станциялары,  жобалау  әдісі,  іскери  ойын,  интервью-сабақ, 
қойылым-сабақ  және  басқа)  ендірумен  және  білім  беру  үдерісінің  осы  негіздегі 
құрылымымен айқындалады.  
Қазіргі  кезде  шетел  тілін  оқытуда  коммуникативтік  оқыту  міндеттерінің  қатарына 
білім алушылардың креативтілік қабілетін дамыту біртіндеп ене бастады. 
"Креативтілік"  термині  алғаш  рет  50-жылдардың  соңында  батыс  психологиясында 
пайда болды, ол жеке адамның жаңа түсініктер жасау және жаңа дағдылар қалыптастыру 
қабілетін белгіледі.  
Креативтілік  тұжырымдамасы  Дж.  Гилфордтың  (1982)  еңбектері  жарыққа 
шыққаннан кейін белгілі бола бастады. Ол өз еңбектерінде ойлау операциясының екі түрі 
–  конвергенция  мен  дивергенцияның  арасындағы  басты  айырмашылықты  көрсетеді  [1, 
с.50]. 
Бұл  зерттеулерді  Е.Toрранс  жалғастырды  және  өзінің  білім  алушылардың 
шығармашылық  қабілеттерін  дамыту  бағдарламасын  жасады.Бағдарлама  бірнеше 
кезеңдерден тұрды. Бірінші кезеңде ол Дж. Гилфордтбойынша конвергентті ойлауды, ал 
екінші  кезеңде  дивергентті  ойлауды  дамытты.  «Креативтілік»  ұғымының  ең  толық 
анықтамасы  осы  ғалымға  тиесілі  болып  табылады.  Ол  креативтілікті  тұлғаның  дәстүрлі 
емес, шығармашылық  ойлауға қабілеті, икемді  ойлау мен жаңа идеялар шығару қабілеті 
деп түсінді»[2, с.114]. 
Американдық  психолог  Абрахам  Маслоу  (1968)  креативтілікті  жалпыға  тән,  бірақ 
ағымдағы  тәрбиелеу,  білім  беру  жүйесі  және  әлеуметтік  тәжірибенің  ықпалымен 
жойылатын шығармашылық бағыт ретінде қарастырады. Осыған байланысты А. Маслоу 
креативтіліктің 2 түрін бөліп көрсетеді: бастапқы және екінші [3, с.68]. 
Бірқатар  шетел  зерттеушілері  жаңалықты  қабылдауға  байланысты  креативтілік 
қабілеттері  бар адамдардың белгілі  бір тобын бөліп көрсетеді.  Мысалы, Е.Роджерс 1962 
жылы  «креативтілік»терминін  негізгі  бес  категорияға  бөлді:  1)  жаңашылдар  2)  ерте 
орындаушылар, 3) ерте көпшілік, 4) кеш көпшілік, 5) ауытқушылар [4, с.33]. 
Осылайша,  креативтілікті  ғалымдар  әртүрлі  тұрғыда  түсіндіреді:  тұлғаның 
қабілеттілігі  (Е.  Торренс,  Дж.  Гилфорд,  Д.В.  Чернилевский,  Д.Б.  Богоявленская,  В.Н. 
Дружинин  және  басқалар);  тұлғаның  қасиеті  (К.  Тейлор,  А.  Маслоу,  Е.  Роджерс,  Э 
Фромма);  дарындылық  көрінісі  (A.M.  Матюшкин,  Дж.  Рензулли,  В.М.  Шaдриков); 
шығармашылық қызмет (А.В. Хуторской) және т.б. 
Білім алушылардың креативтілік қабілетін дамытуға бағытталған шетел тілін оқыту 
технологиясын  әзірлеуге  жақын  және  алыс  шетелдегі  дидактика  саласының  мамандары 
A.B.  Алферов,  И.Л.  Бим,  Е.И.  Пассов,  Дж.  Шейлз  («Оқытудағы  коммуникативтік  тәсіл 
және МЕН»), Г.А. Китайгородская, И.Я. Зимняя («Қарқынды оқыту технологиясы»), Е.С. 
Полат  («Жобалар  әдісі»),  C.  Rauer  и  М.  Salzenberg  («Станциялар  бойынша  оқыту»), 
P.Thiesen, M.Knies Schuster K. («Ойын технологиясы») және басқалары зор үлес қосты.  
Тілдік  емес  мамандықтардың  бірінші,  екінші,  үшінші  курс  студенттері 
креативтілігінің  даму  деңгейі  мен  ерекшеліктерін  анықтау  үшін  студенттердің 

 
169 
шығармашылық  ойлауының  негізгі  екі  түрінің  ерекшеліктерін  бейнелейтін  вербальды 
және вербалды емес деп аталатын эксперименталдық әдістер қолданылды. 
Қазіргі  тестілердің  басым  көпшілігі  Дж.  Гилфoрд  пен  Е.  Тoррeнс  тесттерінің 
модификациясы  болып  табылады.  Зерттеу  жұмысымызда  біз  Дж.Гилфoрд  пен 
Е.Тoррeнстің зерттеулерінде анықталған мынадай факторларға сүйендік [5, с.3]: 
1.  Білу  (жеңілдік,  өнімділік)  –  шығармашылық  ойлауды  еркін  меңгергендігін 
сипаттайтын фактор және жауаптардың жалпы санымен анықталады.  
2.  Икемділік  –  шығармашылық  ойлау  икемділігін,  тез  ауысу  қабілеттілігін 
сипаттайтын фактор және берілген жауаптар тобының санымен анықталады.  
3.  Бірегейлік  –  шығармашылық  ойлаудың  ерекшелігін,  бірегейлігін,  проблемаға 
ерекше  көзқарасты  сипаттайтын  фактор  және  сирек  келтірілетін  жауаптар  санымен, 
элементтердің ерекше қолданысымен, жауап құрылымының бірегейлігімен анықталады.  
4.  Дәлдік  –  шығармашылық  ойлаудың  логикалылығын,  дұрыстығын,  қойылған 
мақсатқа сәйкес барабар шешімдер таңдауды сипаттайтын фактор.  
Экспериментке тілдік емес мамандықтардан 50 студент қатысты, 25 студентбақылау 
тобында,  25  студент  эксперименталдық  топта болды.  Шығармашылық  ойлау  тесттерінің 
сериясы 7 субтесттен тұрды.Субтест – интеллектіні эксперименталдық әдістер сериясы – 
субтесттер  арқылы  зерттейтін,  аса  кең  таралған  психологиялық  тесттердің  бірі.  Осы 
субтесттердің  көмегімен  вербалды  шығармашылық  ойлау  (4субтест),  бейнелі 
шығармашылық ойлау (3 субтест) зерттелді. 
Тестілеу емін-еркін жағдайда өтті. Шарттары және ережелерімен студенттер алдын 
ала таныстырылды. Студенттерге олар жауаптарды көбірек ойлап тапса, тіпті, ол ерекше 
жауап  болса  да,  олардың  барлық  жауаптары  дұрыс  болатындығы  алдын  ала  ескертілді. 
Қатысушыларға қиялдауға мүмкіндік берілді.  
Осы зерттеу нәтижелерінің негізінде мынадай тұжырымдар жасауға болады: 
Креативтілік қабілетінің даму деңгейі төмен студенттердің 28%-ы бақылау тобында, 
25%-ы  эксперименталдық  топта.  Бақылау  және  эксперименталдық  топтардағы 
қатысушылардың  орташа  деңгейі  шамамен  бірдей  дәрежеде  болды  (65%  және  66,7%). 
Креативтілік  қабілеттің  жоғарғы  деңгейіне  бақылау  тобындағы  студенттердің  7%-ы,  ал 
эксперименталдық топтағы қатысушылардың 8,3%-ы ие болды.  
Экспериментальдық  топтағы  студенттердің  креативтілік  қабілетін  қалыптастыру 
және  дамыту  бойынша  түзеу  бағдарламасы  шетел  тілінен  практикалық  сабақтарды 
дәстүрлі  емес  түрде  өткізуге  негізделді.  Мұндай  сабақтарда  біз  әдістемелік, 
педагогикалық және психологиялық сипаттағы мынадай түрлі мақсаттарға қол жеткіздік: 
білім алушылардың белгілі бір тақырып бойынша білімін, дағдысы мен шеберлігін жүзеге 
асыру;  студенттердің  сабаққа  жауапкершілікпен  қарауын,  іскери,  жұмыс  ортасын; 
оқытушының сабаққа аз қатысуын қамтамасыз ету.  
Білім  алушыларды  тәрбиелеу  мен  дамыту  сабақтарының  дәстүрлі  емес  түрлері: 
жобалау, бейне-сабақ,  экскурсия сабақ, интервью сабақ, музыкалық  сабақ және басқа да 
сабақ түрлері болды.  
Жобалау сабағы. Соңғы кезде жобалар әдісін жақтаушылар көбейіп келеді. Ол білім 
алушының  өзіндік  белсенді  ойлауын  дамытуға,  білімді  есте  сақтау,  жаңғырту  және 
оларды  тәжірибеде  қолдану  шеберлігін  қалыптастыруға  бағытталған.  Жобалау  әдісінің 
ерекшелігі: жобамен жұмыс істеу кезінде барлық тапсырмалар ұжыммен орындалады, осы 
кезде жүзеге асатын әрекет креативті және білім алушы тұлғаға бағытталады.  
Жоба  тақырыбын  таңдаған  кезде  біз  студенттердің  мүдделері  мен  қажеттіліктерін, 
олардың  мүмкіндіктері  мен  алдағы  жұмыстың  жеке  маңыздылығын,  жоба  бойынша 
жұмыс  нәтижесінің  практикалық  маңыздылығын  негізге  алдық.  Орындалған  жобалар 
альбом,  коллаж,  көрмелер  және  т.б.  түрлерде  ұсынылды.  Жобаның  таныстырылуы  да 
әртүрлі болды: баяндама, конференция, конкурс, мереке, қойылым. 

 
170 
Жобамен  жұмыс  бірнеше  кезеңмен  жүзеге  асырылды  және  кейде  аудиториялық 
сабақтар  шеңберінен  шығатын  болды:  жоба  тақырыбын  таңдау;  орындаушылар  тобын 
құру;  жоба  бойынша  жұмыс  жоспарын  әзірлеу,  мерзімін  белгілеу;  тапсырмаларды  білім 
алушылар арасында бөлу;тапсырмаларды орындау, әр тапсырманың орындалу нәтижесін 
топта  талқылау;  бірлескен  нәтижелерді  тіркеу;  жоба  бойынша  есеп  беру;  жобаның 
орындалуын бағалау.  
Эксперименталдық 
топтар 
«Отбасы 
және 
туыстық 
қатынастар»,«Менің 
университетім»,  «Оқылатын  тіл  елі»  жобалары  бойынша  жұмыс  істеді.  Тақырыптар  аса 
өзекті.  Студенттер  жобалау-зерттеу  жұмысының  аясында  лексика-грамматикалық 
материалдарды  белсенді  меңгереді,  ойтолғау  (эссе)  жазу  арқылы  жазба  тілінің 
дағдыларын  қалыптастырады,  қосымша  дерек  көздермен  жұмыс  істеуді  игереді,  жоба 
нәтижелерін  рәсімдеу  үшін  мультимедиялық  бағдарламалармен  жұмыс  істеу 
шеберліктерін  дамытады.  Білім  алушыларға  тілді  күнделікті  шынайы  өмірдегі 
жағдаяттарда  қолдануға  мүмкіндік берілді,  ол  шетел  тілінен  алған  білімін  бекітуге  және 
жақсы  меңгеруге  ықпал  етті.  Студенттердің  креативтілік  қабілеттерін  қалыптастырудың 
шарты қойылған міндеттерді орындау үшін жауапкершілік пен дербестік болды.  
Экскурсия  сабақ.  Қазіргі  уақытта,  әртүрлі  елдер  мен  халықтардың  арасындағы 
байланыс кеңінен дамыған кезде үйренетін тілдің елінің мәдениетімен танысу шетел тілі 
сабақтарында оқыту үдерісінің қажетті элементіне айналады. Академиялық ұтқырлықтың 
дамуы,  білім  беру  щекараларының  кеңеюіне  байланысты  білім  алушылар  шет  елдерге 
барумен қатар, шетелдік қонақтарды өз оқу орнында қабылдау мүмкіндігіне де ие болып 
отыр.  Бұл  жағдайда  студенттер  қала  бойынша  экскурсияны  шебер  өткізіп,  шетелдік 
қонақтарға өз халқының мәдениеті, салт-дәстүрлері туралы айтып береді. 
Экскурсия сабақ тиісті жағдай жасауға тамаша мүмкіндік болып табылады. Мұндай 
сабақтар  барысында  студенттер  қаланың  қызықты  жерлеріне  бару  экскурсиясының 
бағдар-жоспарын  қызығушылықпен  жасап,  әрі  өздері  экскурсовод  болды,  туған  өлкенің 
сұлулығы мен көркемдігін танытатын презентациялар жасады.  
Экскурсия  сабақ  лингвоелтанымдық  бөлімнің  соңғы  кезеңінде  өткізілді.  Өткізілген 
экскурсия  сабақ  тақырыптары:  «Туған  қалаға  экскурсия»,  «Мұражайда»,  «Үйренетін  тіл 
еліне экскурсия». 
Интервью  сабақ.  Аудиторияның  белгілі  бір  тақырып  бойынша  әңгіме  жүргізе  білу 
қабілеті үйренетін тілді меңгерудің ең сенімді тәсілі болды. Сөйлеу әрекетінің бұл түрін 
бағалау  үшін  ақпарат  алмасу  бойынша  ерекше  диалогі  бар  интервью  сабақ  өткізілді. 
Мұндай  түрдегі  сабақты  дайындау  және  өткізу  студенттерді  шетел  тілін  әрі  қарай 
үйренуге  ынталандырады,  білімдерінің  жүйеленуі  мен  тереңдеуіне,  креативтік 
қабілеттерінің  қалыптасуына  ықпал  етеді.  Диалогке  тарту  қабілеті,  әңгімелесушіні 
қызықтыру.  
Музыкалық  сабақ.  Музыканың  көмегімен  сабақтарда  қолайлы  психологиялық 
климат орнайды, психологиялық ауырлық төмендейді, эмоционалды тонус жоғарылайды. 
Музыка  шаршағанды  басуға  көмектеседі,  жұмысқа  қабілеттілікті  қалпына  келтіреді, 
релаксацияның  бір  түрі  ретінде  әрекет  етеді.  Шетел  тілі  сабақтарындағы  ән 
педагогикалық міндеттердің тұтас бір кешенін шешуге мүмкіндік береді: 

 
Артикуляциялық  аппараттың  дамуы.  Оқылатын  тіл  елінің  қазіргі  әндерінің 
көмегімен  орыс  тілді  және  қазақ  тілді  студенттер  үшін  үйреншікті  емес, 
айтылуы қиын дыбыстар мен дыбыстар тіркесімінде тыныс алу игеріледі.  

 
Сөздік қордың баюы, шеттілді лексиканы белсенді меңгеру, ұзақ мерзімдік есте 
сақтауды дамыту.  

 
Шеттілді  айтылу  дағдыларын  жетілдіру.  Музыка  мен  әндерді  шетел  тілін 
үйренудің  бір  тәсілі  ретінде  пайдалану  оқу  үдерісін  айтарлықтай  жеңілдетеді, 
оны білім алушыларға жақын және қолжетімді етеді.  

 
171 
Біз  дәстүрлі  түсіндіруде  және  бекітуде  жиі  қиындық  тудыратын  грамматикалық 
құрылымдардың  әндерді  пайдалануда  жақсы  меңгерілетіндігін  байқадық.  Әндерде 
бұрыннан  таныс  лексика  оның  белсенділенуіне  әсер  ететін  жаңа  контекстуалдық  ортада 
кездеседі.  Жалқы  есімдер,  оқылатын  тіл  елінің  географиялық  атаулары,  поэтикалық 
сөздер жиі кездеседі. Бұл студенттердің тілдік сезімін дамытуға ықпал етеді.  
Жұмыс  барысында  шет  тілін  оқытудағы  әннің  рөлін  анықтау  мақсатында 
экспериментальдық  топ  студенттері  арасында  сауалнама  жүргізілді.  Студенттерге 
мынадай 4 сұрақ берілді: 1. Сіз шетел тілінде ән тыңдағанды жақсы көресіз бе? (Иә, жоқ, 
кейде) 2. Сіз мәтінді түсінесіз бе? (Иә, жоқ, кейде) 3. Шетел тілінде ән тыңдау сіздің сөздік 
қорыңыздың баюына көмектесе ме? (Иә, жоқ, кейде) 4. Сіз неміс тілінде тым болмаса бір 
ән білесіз бе? (Иә, жоқ).  
Сауалнама  нәтижесі  бойынша:  -  студенттершетел  тілінде  ән  тыңдағанды  100% 
жақсы көреді; - 40%-ы әннің мәтінін түсінеді; - соңғы сұрақтың мәліметі бойынша, 14%-ы 
өздерінің сөздік қоры шетел тіліндегі әндердің көмегімен байиды деп санайды.  
Студенттердің  креативтілік  қабілетін  дамытуға  бағытталған  түзеу  бағдарламасын 
пайдалану  арқылы  өткізілген  эксперименттен  кейін,  экспериментальдық  топтарда, 
бақылау  топтарының  нәтижелерімен  салыстырғанда,  аса  жоғары  нәтижелер  анықталды. 
Бақылау  топтарында  да,  экспериментальдық  топтарда  да  креативті  қабілеттерінің  даму 
деңгейі  төмен  студенттердің  пайызы  аз  (бақылау  -  25%,  экспериментальдық  -  20,8%). 
Бақылау  және  экспериментальдық  топтардағы  қатысушылардың  орташа  деңгейі  бірдей 
дәрежені көрсетті (66,7%). Креативтік қабілеттіктің жоғары деңгейіне студенттердің 8,3%-
ы  ие  болды,  бұл  белгілеуші  экспериментпен  салыстырғанда,  төмендеуді  көрсетеді,  ал 
экспериментальдық топтарда осы деңгейге ие қатысушылардың 12,5%-ы анықталды.  
Жоғарыдағы  айтылғандардан  шығатын  қорытынды,  креативті  қабілеттерінің 
қалыптасуының  әртүрлі  деңгейіндегі  экспериментальдық  және  бақылау  топтарындағы 
студенттер  санының  арасындағы  қатынас  айтарлықтай  өзгерді.  Бақылау  топтарымен 
салыстырғанда,  экспериментальдық  топтардағы  студенттердің  креативтілік  қабілетінің 
жоғары екендігін де айта кеткен жөн 
Осылайша,  тілдік  емес  мамандықтардың  1-2  курс  студенттерінің  креативтік 
қабілеттерінің барлық деңгейлерінің оң динамикасы алынды деп санауға толық негіз бар.  
Экспериментальдық  жұмыс  студенттердің  креативтілік  қабілеттерін  шетел  тілін 
оқыту құралдарымен дамытудың психологиялық-педагогикалық шарттарын анықтау мен 
ғылыми негіздеуге жол ашты.  
 
 
 

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: