ӘОЖ 413
Б.А. Садырбаева –
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің оқытушысы
ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ҚАРАТПА АНТРОПОНИМДЕР
Түйіндеме: Бейтаныстық факторы қарым-қатынастың ары қарайғы ресми сипатын анықтайды.
Қарым-қатынас жасаушыларды аталғандай жағдайда берілген ортада сөйлеудің жалпы нормаларын
ұстануға мәжбірлейді. Ағылшын тілінде бейтаныс адресатпен қарым-қатынас жағдайында қазақ тіліне
қарағанда регламенттік және этикеттік сөздер көбірек әрі жиі қолданылады. Қарым-қатынастың ресми
түрінде де, бейресми түрінде де ағылшын және қазақ тілде-рінде, қаратпа рөлінде белгілі болған
ретте, адресаттың лауазымын, атағын немесе әлеуметтік дәрежесін көрсететін апеллятивтер
қолданылады. Медицинадағы адамдарға деген сыпайылық формасы әдетте олардың кәсіби
атақтарын қолдану арқылы жасалады.
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
37
Тірек сөздер: бейтаныс адресат, бейресми, қаратпа, лауазым, туыстық терминдерін, этикеттік
сөздер.
Аннотация: Гонорифические формы, называя адресата, позволяют непосредственно устанавливать
соответст-вующую социальную дистанцию между коммуникантами. Их использование в английском
языке является, прежде всего, традиционным, оно не связано с какими-либо конкретными социально-
политическими процессами. Эти фор-мы, в ходе длительной истории своего существования,
превратились в сугубо формализованные средства выражения уважительного отношения,
почтительности к адресату. При выборе обращения в этом случае ключевыми являются
индивидуально-позиционный и гендерно-возрастной параметры.
Ключевые слова: незнакомый адресат, регламентные, этикетные, вокативные высказывания,
традиционные формы.
Annotation: Gonorific form, naming the destination can directly install the appropriate social distance
between the communicants. Their use in the English language is, above all, traditional, it is not related to any
specific socio-political processes. These forms, which in the long course of its history, turned into a purely
formal means of expressing respect, deference to the addressee. When choosing a treatment in this case are
the key individual position and gender-age settings.
Keywords: destination unknown, routine, etiquette, vokativnye statements, the traditional forms.
Бейтаныс адресатпен қарым-қатынас жағдайында адресант сөйлесіп тұрған адамының
кей кезде оның отбасылық жағдайына және жағдаяттық немесе әлеуметтік рөліне қатысты
білімімен толығатын ең ортақ деген ерекшеліктеріне: жынысына, жасына қарай
ыңғайлануына мәжбүр болады. Бейтаныстық факторы қарым-қатынастың ары қарайғы
ресми сипатын анықтайды және қарым-қатынас жасаушыларды аталған-дай жағдайда
берілген ортада сөйлеудің жалпы нормаларын ұстана бастайды.
Ағылшын тілінде бейтаныс адресатпен қарым-қатынас жағдайында қазақ тіліне
қарағанда регламент-тік және этикеттік сөздер көбірек әрі жиі қолданылады. Ағылшын
тідінде бейтаныс адресатқа айтылатын анағұрлым жиі қолданылатын сыпайылық қаратпа
формалар:
sir, madam(e), miss, mister, сонымен қатар кӛпше түр қаратпа сӛздері gentlemen, ladies and gentlemen.
Берілген қаратпа сӛздердің қолданылу ерекшелігін нақтырақ қарастырайық.
Sir қаратпа сӛзі коммуниканттар арасындағы асимметриялық қатынастарға тән: жасы жағынан үлкен
адресатқа айтылғанда ("Sir" is used towards unknown, but not too young man"
(John, 54)), немесе адресаттың
әлеуметтік дәрежесі, атағы, лауазымы жоғарырақ болғанда *Longman, 2005: 1297+. Бұл
жағдайда қаратпа сөзді таңдағанда жеке тұлғалық-ұстанымдық және гендер-жас өлшемдері
басты болады.
Бейтаныс адресатпен сөйлесу жағдайында sir қаратпасы әңгімелесушілер арасындағы
салыстырмалы түрдегі симметриялық қарым-қатынас болғанда да қолданыла алады. Ал егер
коммуниканттар таныс емес болса, әрі олардың әлеуметтік дәрежелері белгісіз болса, sir
қаратпасы кез келген үлкен адамға, әсіресе жасы жағынан үлкеніне айтыла береді. Сонымен
бірге бұл форма қызмет көрсету саласында сатушының алушыға, даяшының демалыс
орындарына келушілерге қатысты қолданатын стереотиптік сыпайылық формасы болып
табылады. Бірақ әдетте әйел адамдар аталған форманы қолданбайды *Формановская, 1990+.
Mr формасы жасы үлкен ер адамға қатысты қолданылады. Бірақ жеке түрде (адресат
фамилиясысыз) бұл форманы қолданатын біздің сұхбаткерлеріміз көп емес.("Mr" is a
common address combined with last name, but seems somewhat disputed when used on its own ";
"it is more likely to be used towards elders and with last name " (Cristin (38) and Steve (42)
Wither)).
Ағылшын тілінде бейтаныс әйел адамға қатысты madam, miss, Ms сияқты гонорифиялық
формалар қолданылады. miss/madam формаларының қажеттісін таңдау адресаттың
отбасылық дәрежесіне байла-нысты жүзеге асырылады. Егер адресаттың отбасылық
дәрежесі белгілі болса, онда тұрмыстағы әйелге қатысты қолданылатын қаратпаның сыпайы
формасы madam болады. Бұл ретте жас өлшемінің ықпалы әлсірейді немесе
бейтараптанады. Отбасылық дәрежесі белгісіз болған жағдайда madam жасы үлкен әйел
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
38
адамға немесе отбасылық дәрежесі белгілі әрі сол жағынан, салыстырмалы түрде,
адресанттан жоғарырақ болса қолданылады. Дәл осы ереже madam формасынан
туындайтын, жастардың үлкен әйелдерге *Brown, 1964:237+, немесе әлеуметтік дәрежесі
жоғары әйелдергеайтатын та'am формасына да қатысты [Longman: 837].Көптеген
сұхбаткерлер та'am формасын "apparently the best choice to address an unknown female (a
little less common, but ok towards young women) " (Nick, 22) санайды. та'am sir қаратпа сөзінің
стереотиптік сыпайылық формасы сияқты дүкендерде сатып алушы әйелдерге сөйлегенде
қолданылады.
Miss – адресаттың отбасылық дәрежесі белгісіз болған жағдайдағы қызға, жас келіншекке
қарата айтылатын форма. Дәстүр бойынша бұл форма тұрмысқа шықпаған қыздардың
барлығына айтылады. Өте жас қызға қарата айтылатын жағдай болмаса {"a young female
about 20, but not a married woman"), miss формасының қазірде уақыты өткен болып
есептеледі, әсіресе АҚШ-та. Британдық ағылшын тілінде атал-ған форманың жекелей
қолданылуы мысқылды немесе намысқа тиетін, сыйламаушылық деп есептеледі *Longman,
2005: 895, 918]. Miss формасы сатып алушылар тарапынан сатушыларға, мейрамхана,
дәмхана-дағы демалушылардың даяшыға сөйлегенінде қолданылады. Қызмет көрсету
саласы қызметкерлеріне қатысты айтылатын қаратпа сөздің бұл формасы кейінгі кезде
кемсітушілік сипатқа ие болған *Формановская, 1992: 6+. Бірақ соған қарамастан miss ауызекі
сөйлеу тілінде кең қолданысқа ие.
Қаратпаның сыпайы формасы Ms [miz, mez] 1970 жылдан бері қолданылып келеді. Әйел
адамдардың
көпшілігі
мұнда
олардың
отбасылық
дәрежесіне
ерекше
назар
аударылмайтындықтан осы форманы жөн көреді. Сонымен бірге берілген форма әйел
адамның тұрмыста, тұрмыста еместігін нақтылау қажет болмаған жағдайда қолданылады.
Бейтаныс әйелге айтылатын қаратпаның формасы болып тағы lady формасы болып
табылады. «Ағыл-шын тілі және мәдениетінің сөздігі» бұл форманыағылшын тілінің
американдық нұсқасына тән сленгке жатқызады [Longman, 2005: 775].
Ағылшын тіліндегі, көрсетілгендей, қаратпаның формаларының алуан түрлілігіне
қарамастан, бейтаныс адресатқа қарай сөйлегендегі ең жиі қолданыстағы формалар деп, sir
және Mrs формаларын атауға болады. Осы формаларды таныс емес адамдармен қарым-
қатынас ортануда ең дұрысы деп көрсетеді (Monica and Mick Morton).
Ағылшын тілінде бейтаныс адресатқа қаратпа ретінде туыстық терминдерін қолдану бар.
Мысалы, son, sonny сөздерін үлкендер бейтаныс ер балаларға қатысты қолданады. Mother
туыстық термині егде әйелге қолданылады, sister, brother формалары қандай да бір идеяны
насихаттайтын діни топтар, ағымдар мен ұйымдар мүшелерінің арасында кеңінен кездеседі,
сонымен қатар жас жағынан шамалас адамдар арасындағы қарым-қатынаста немесе
адресат жасырақ болған жағдайда қолданылады. Соңғысындағы формалар ағылшын тілінің
американдық нұсқасында жиірек кездеседі, әрі олар сленгке жатады [Longman, 2005: 1297].
Ағылшын тілінде бейтаныс адамға туыстық терминдердің қолданылуымен айты-латын
қаратпалар көп тарамаған және қазақ тіліндегі аналогтарымен салыстырғанда алуан
түрлілігімен ерекшеленбейді. Солай болғанның өзінде олар ресми емес жағдайдағы қарым-
қатынаста қолданылады да, қарапайым сөздердің белгісі болып табылады.
Қарым-қатынастың ресми түрінде де, бейресми түрінде де ағылшын және қазақ
тілдерінде, қаратпа рөлінде белгілі болған ретте, адресаттың лауазымын, атағын немесе
әлеуметтік дәрежесін көрсететін апеллятивтер қолданылады. Медицинадағы адамдарға
деген сыпайылық формасы әдетте олардың кәсіби атақтарын қолдану арқылы жасалады.
Мысалы, ағылшын тілінде дәрігерге айтылатын қаратпа doctor, doc болса, қазақ тілінде –
дәрігер, құрметті дәрігер, құрметті профессор.
Тікелей адамның кәсібімен байланысты кейбір қаратпаларды сыйпайылық белгісі деп
айтуға келмейді. Олар ешқандай эмоциясыз бейтарап болып келеді және қызмет көрсету
саласында жиі қолданылады. Ағылшын тілінде waiter, driver, porter қаратпалары қазақ
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
39
тіліндегіге қарағанда анағұрлым жиі қолданы-лады. Бүгінде ағылшын сұхбаткерлері
әлеуметтік рөлді беретін қаратпаларға қарағанда, sir/ma'am/madam әмбебап гонорифиялық
қаратпаларына береді екен. Қазақ тілінде бұл ретте әлеуметтік дәрежеден хабар беретін
рөлді өзіне ханым формалары немесе таңдауы гендер-жас өлшемі бойынша жүзеге
асырылатын туыстық терминдер алады. Одан бөлек, сұхбаткерлер қызмет көрсетуші
адамдарға, олар таныс емес болған жағдайдың өзінде, қаратпа ретінде есімін қолдану
мүмкіндігі бар екендегін атап айтты.
Бала адресатқа келгенде екі тілде де таңдау еркіндігі бар: бұл ретте эмоцияға толы honey,
sweetie, sweetheart, dear, ботам, тәттім, алтыным сынды сөздер мүмкін болады, әсіресе
қыз балаларға қарата айтқанда. Осы сынды жағдайларда комуниканттар арасындағы
эмоциялық бояуы бар қаратпаларды қолдануға кедергі болатын арақашықтықтар
жойылады. Берілген жағдайда қаратпа формасын таңдауда басты болып жас және
эмоциялық өлшемдер табылады.
Бозбалаларға, жігіттерге қазақтілінде гендер-жас формасы жігіт қолданылады. Мұнда
коммуникант-тардың жасы бірдей не болмаса адресат жасырақ. Ағылшын тілінде young/little
boy (girl/lady), (ту) lad, kid қаратпалары таныс емес балаларға бағытталуы мүмкін және
өзінен жасы кіші адамдардың назарын аудару мақсатында орынды болып табылады. Жиі
кездесетін нұсқалар болып, берілген жағдайда, young man, young lady формалары табылады.
Қарапайым тілде күнделікті – дөрекі формалар man адресантпен салыстырғанда әлеуметтік
дәрежесі төмен тұлғаға қатысты қолданылады. Солай бола тұра аталған формалар ресми
емес жағдайда бейтаныс адамның назарын аудару үшін friend, mate, chum, chap, және т.б.
сынды дөрекі, эмоционалды-бағалаушы қаратпалар. Соңғысы американдық сленгке жақын.
Көпшілік жағдайда келтірілген қаратпалар ер адамдарға бағытталатынын айта кеткіміз
келеді. Қарапайым тілде көпше түрдегі gentlemen қаратпасының орнына gents қолданылады.
Салыстырмалы түрде тең рөлге ие жағдайда қаратпаның жоғарыда көрсетілген бейресми
формаларын қолдану адресанттың әлеуметтік немесе жас айырмашылықтарын
бейтараптандыруға, формалды қарым-қатынасқатырысатындығын көрсетеді. Қарапайым
тілді қаратпалар қарым-қатынастың ресми деңгейін төмендетеді және коммуниканттар
арасындағы субъектілік арақашықтықты азайтады.
Қазақ тіліндегі тіпті танымайтын адамнан жақынын көруге тырысушылық қарапайым
тілде туган(ым), құрдас сыпайылық қаратпаларын қолданудан көрініс табады. Қазақ тілінде
қарапайым тілде бейтаныс қыздарға қарата айтылатын кыз сияқты форманы кездестіруге
болады. Тәрбиелі, мәдениетті адамның таныс емес қызға қатысты осындай формаларды
қолдана қоюы екіталай. Дәл осылай ағылшын тіліндегі boy/girl қаратпалары танымайтын
адамға тек кемсітушілік ретінде қолданылады және үлкен адамға, құл-күңге, жануарға
бағытталады [Ling, 2005: 62].
Тағы бір ерекше жағдайды айта кету керек: Қазақ тілінде де, ағылшын тілінде де таныс
емес үлкен адамдарға ата/апа, grandfather/grandmother туыстық терминдерін қолдана
сөйлеу кей кезде сыйламау-шылық, тәрбиесіздік деп танылуы мүмкін. Бұл егер адресант
оларды адресаттың үлкен жасын меңзеу мақсатында қолданған жағдайда орын алады.
Алайда екі тілде де қарапайым тілде мұндай формалар аз кездеспейді.
Қарым-қатынастың бейресми жағдайында таныс емес адамға сөйлегенде Hey (you) / Эй
(сен/сіз) қарат-па формалары да кездеседі. Бұл формалардың қолданылуы екі тілде де
адресат тарапынан жылы қабыл-данбайды (іс жүзінде қазақ және ағылшын сұхбаткерлерінің
барлығы өздеріне келтірілгендей сөйлегенін қаламайды), және танымайтын адамға бағыттай
айтуда орынсыз, қисынсыз форма деп есептеледі. Өзіміз көріп отырғандай, типологиялық
тұрғыдан әр түрлі ағылшын және қазақ тілдерінде таныс емес адамдарға қатысты
қаратпаларда ұқсастықтар мен айырмашылықтар бар.
Екі тілде де қарым-қатынастың қарастырылған жағдайындағы қаратпа формалды да
формалды емес те бола алады. Таныс емес адресатқа формалды емес ретте сөйлегенде екі
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
40
тілде де күнделікті дөрекі формалар қолданыла алады. Қазақ тілі этикетінің ерекшелігі болып
танымайтын адамға сөйлегенде туыстық терминдерін қолдану табылады. Ал ағылшын
тілінде туыстық терминдерін қолдану қарапайым тілдің белгісі болып табылады. Бейтаныс
адресатқа қатысты қолданылатын қаратпа формаларын білу және оларды орынды
пайдалана алу дағдысы өте маңызды. Себебі соған қарап адресат оның адами сипатын
анықтайды және оның ниетін, мәдени деңгейін алдын ала біле алады. Сәйкесінше,
сөйлесудің нәтижесі қаратпа формасына тікелей тәуелді.
1 Қазақ тілі. Энциклопедия.
–
Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және
денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998.
–
509 б.
2 Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі
–
Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005.
–
189 с.
3 Жанузаков Т.Дж. Лично-собственные имена в казахском языке.
–
165 б. Автореферат дисс. кан.
филол. наук. – Алма-Ата, 1960. – 45 с.
4 Жанұзақов Т.Ж. Қазақ есімдерінің тарихы. – Алматы: Ғылым, 1988. – С. 59, 86.
5 Holt J.C. Robin Hood. London, 1983. С. 5.
6 Longman, 2005. 23 б.
7 Ling, 2005: 62
УДК 82.035+811.16.373
I.A. Abdikadyr – KazNPU after named Abay
THE WAYS OF LACUNAES FROM ENGLISH LANGUAGE INTO KAZAKH LANGUAGE
Аnnotation: This article covers the ways of lacunaes. Scientist’s definitions related to the term lacunae.
Classifications of lacunae according to scientists. The role of lacunae for an interpreter nowadays. The role of
lacunae in target language
Keywords: еquivalent, resemblance, realia, interligual, intralingual, lexis, conformity, destruction
Түйіндеме: Бұл мақала лакунаның аудару барысында берілу жолдарын қарастырады. Әр түрлі
ғалымдардың лакуна терминіне берген түрлі анықтамалары берілген. Ғалымдардың лакунаға берген
классификациялары. Қазіргі кездегі аудармашы үшін лакунаның орны. Аударылып отырған тілдегі
лакунаның рөлі.
Тірек сөздер: балама, ұқсастық, реалия, тіларалық, лексика, сәйкестік, тілішіаралық, жоюшылық
Аннотация: В статье рассматривается о способах передачи лакун с английского языка на казахский
язык. А так же определения на термин лакуна от разных авторов. Классификация лакун и его способы
передачи. Роль лакуны для переводчиков в нынешнее время. Роль лакуны в переведенный язык.
Ключевые слова: эквивалент, сходство, реалия, межъязыковой, лексика, соответствие,
внутриязыковой, уничтожение
In present time, Kazakh and English lexicons interaction became so active, that scholars-
contactologists suggest English language dominating influence upon other language systems, and
Kazakh one among them.In this respect, it comes as a topic of current interest - the comparative
language analysis and exposure of resemblance in reality nomination in both languages, Kazakh and
English in our case. That is why, in recent times the research of national specific character of
concrete language is in the spotlight of scholars‟ attention, and finds its resemblance in some
peculiarities of reality expression, used for similar objects description, and some grammatical forms
and categories presence. The existence of lacunae supposed to be an example of such specific
character on the lexical level. Their examination on the phraseological level in comparison with
another culture arouses double interest.
In our opinion in the democratization conditions the international and inter-ethnic
communication is an integral part of social life in many countries. In connection with this study of
the phenomenon of lacunarity is becoming increasingly important. Lacunae (gaps in translation) are
a significant fraction of the national pecularities of any language. Terms of socio-political, socio-
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
41
economic, cultural life and the life of the nation, the originality of its philosophy, psychology,
traditions are responsible for the appearance of images and concepts that are fundamentally missing
in other languages
Now the active research of lacunae functioning in our country and many countries all over the
world by various scientists and researchers. It is a promising approach, aimed at further grasping of
gist of lacunization / lacunarity, pointing to the fact that partial or complete failure / destruction in
the process of verbal and nonverbal communication.
One of the first researchers, who applied the term “equivalent-laking lexis” and clarified its
meaning, was G.V.Shatkov. To this class of lexis he refers proper names, national realias, words
with specific national and emotional coloring (ошақ, пеш, ауызекі), lexis with suffixes of subjective
assessment (үйшік) and defines them as “words or one of its meaning (direct or figurative sense),
that has no “ready” exact conformity in lexis of another language in this very period of time”. [1,
p.16]
I.Y. Markovina considers “all cases of equivalent-lacking words as examples of lacunae”. «A
detection of lexical gaps is realized by means of Russian lexical unitscomparison with their
equivalents in any other language on the basis of bilingual dictionaries analysis. In case in the
dictionary a word has a huge definition and is explained by the big structure, or conveyed through
the other parts of speech – it is a sign of a lacuna, and its explanation serves asits compensator.» [2,
p.10]
I.А. Sterninspecifies: ˝Intelingual lacuna means the absence of the unit. The unit in the second
language, where during the research the lacuna was found, is considered in this case as equivalent-
lacking word. Thus, the notions of interlingual lacuna and equivalent lacking word are relative: they
for the first timeproject among the latter ones and mutually presumed each other. [3, p.18]
The term “lacuna” was introduced by French linguists Vinay and Darbelnet, who defined
“lacuna” as the phenomenon, taking place in a situation with the missing word in a target language
for word of a source language, it means that the word of one language has no conformity in the
other. [4, p.14]
The researchers point out two main types oflacuna: 1) intralingual– is the lack of word in a
language, standing out the presence of semantically close words in this or that lexical paradigm; 2)
interlingual – is the lack of lexical unit in the sourcelanguage while it exists in the target language.
Even a certain object or any component, any separate seme of the lexical meaning can be lacunar,
and the same is with an information associating with event- in the consciousness of the native
speakers.In the basis of this definition we distinguish ethnographical, lexical and associative lacunae.
“Lacunae, found in the comparison of two languages are called lingual or linguistic” -
writes I.V. Tomasheva –“which, in their turn, can be lexical, grammatical and stylistic, complete,
partial or compensated”. [5, p.15]. “Let us add, that the linguistic lacunae, meanwhile, can be
interlingualand intralingual, unique and particular, amotivational and motivational, verbal, emotive,
hyponimical, hyperonimical, mutual, connotative andzero lacunae.”
G.В. Bykova generalizes the results of different linguists in this sphere and presents 16 types of
interlingual lacunae: [6, p.79].
Systemic (potential) lacunae (the largest group, contains words formative and lexical lacunae)
Communicative lacunae (jargons, slang)
Communicative lacunae are disclosed and found in the process of oral communication. During
the process of communication with the relevance of a communicating concept increasing, especially
when the concept became crucial and frequently used by communicators, the latter by
trying to succinct presentation of ideas, in the interests of economy of words, trying to get rid
of dismembered nomination sememe (lacunae), they replace it by universal verbal form (univerb).
Personal (subjenctive) lacunae (if speaking person, knows the notion, but cannot immediately
remember necessary lexeme or do not know it at all, the personal lacuna is obvious."Give me please
that thing, you know, the thing there for washing …” (about bath sponge) Personal lacunae may be
varying degrees of depth - from the temporarily forgotten lexeme to complete ignorance of it (deep
personal lacuna). There is no reason to doubt that the concepts, expressed by “dropped out” words,
are actually became topical. Personal communicative lacunaeare eliminated differently than other
groups of the lacunae..
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
42
Stylistic lacunae (the lack of equivalents of appropriate style in the target language).
Often, due to some reasons there is an absence of commonly used lexeme in the language, which
refers to a communicatively meaningful concept or an object, instead of it we have presence of its
reduced synonyms, i.e. there is a natural niche - functional-stylistic lacuna. For instance, “жармасу,
мазалау” – jargon: қашай бастау, ырғала бастау and many others. Y.S. Stepanov [7, p.277] and
other researchers believe that the dominant in the language is a neutral style, located between
the bookish (high) and colloquial (lower) styles, and partly capturing both of them. It is important
that the learning of language by new generations always leads to a stylistic re-evaluation of
individual linguistic units. For instance, in the 20's and 30's there is a noticeable movement of words
from different stylistically colored groups in the neutral lexis, where the gaps, i.e. lacunae is clearly
notable.
Intersubsystemic lacunae (in language subsystems comparison; professionalisms)
Such a type of lacunae implies the absence of jargon lexis equivalents in literary language and
also the absence of equivalents to the professionalisms and dialectal words in literary language or
vice versa – the presence of lacunae in the jargon language and literary language;
Form-building lacunae (the lack of forms of necessary case, gender, number)
Usual (normative, codify) lacunae (the limited usage of language units: forms of1
st
person,
several verbs in future tense in Kazakh language (ұшырау, кездесіп қалу, ұшырап қалу, жеңу,
жеңіп шығу).
The usage limits the use of linguistic units and their combinations, butthe communicative needs
of life forced native speakers to breach these limits and restrictions, taking advantage of the language
system. For instance, the usage of language prohibits to say “ұшыраймын, сырғанаймын,
жұдырықтаймын” and etc. Regulatory rules require use of these words in the combinations like:
мен кездесіп қалармын, мен кездесуге тырысамын and etc.
In such cases, we found out the emergence of lacuna instigated by usage, which is allowed to be
compensated on the syntactic level, although the system may at any time fill a niche of lacuna by a
forbidden form.
The usual type of lacunae can include many other well-known cases of lexical insufficiency, for
instance, the forms of simple comparative degree of adjectives “ӛрескел, албырт, қызу, тоңғақ,
қайырымсыз” and participles of verbs “жазу, жүру, лайлау, кию” in Kazakh language.
Segmented lacunae (derivational segment filled with new seme)
The given type of lacunae is displayed by the process of semantic modification. This means
changes in seme structure of meaning that lead to the partial replacement of individual semantic
components, i.e. the emergence of new semes and the disappearance of seme structure of
some semantic components.
The concentration of meaning, and thus the formal economy, that in some cases provided by
semantic transformations presented in the language, in the semantic structure of which the potential
semantic emptiness can be provided are like derivational segments that can be filled with
new semes. Such lacunae are appropriate to call segmented, and the process of the new semes
emergence is called a semantic derivation.
Transnominational lacunae the significant part of lexical innovations, renaming of well-known
notions in English cause the emergence of new words in Kazakh
Hyperonimical and hyponimical lacunae (common generic name for the same type of
phenomenon, things and notions. For instance, during long period of time the substances
accelerating and relieving environmental adaptation of organism (ginseng, eleutherococcus, levzeya,
magnolia vine and etc.) have no generic name. Consequently, the language contained
hyperonimicallacunae until one-word nomination appeared – adaptogens).
Ultimate\absolute lacunae (the gaps in semantics of the languages, diffuse explanations in the
target language)
Thus, the absolute lacunae are "non-formations", "non-realizations" of systemic features, i.e.
what could be "symbolized as an individual," but stillremains at the level of narrative turns of
speech.
Motivated and amotivationallacunae (the lack of an object in the target language, consequently,
the lack of word: cat door – мысыққа арналған кішкентай есік because the absence of motivation
Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Филология» сериясы, №4(46), 2013 ж.
43
for it – motivated lacunae).When the language contains the object, but has no name for it, then it is
called amotivational lacunae: blackout – жаппай жарықтың болмауы, бірақ китшілік сӛзіне табу
қиын.
Relationallacunae (according to Y.S. Stepanov these are the word and word combinations
existing in the language, but very rarely used: (falconer) құсбегі, сұңқар салған аңшылық
– a
person who breeds or trains hawks or who follows the sport of falconry.
Latent lacunae (the words that latently express the notion: the wheat per se is a “plant”). This
type of lacunae is the hidden presence of a notion “fruit tree” in the names of its fruit (cherry, pear,
plum, apricot, peach, etc., but only an apple has a name for its – “яблоня” (apple tree). Noting
the ability of
language to
express
a
notion
in
concealed
manner,
without a
formal demonstration, V. Zhelvis [8, p.214] allocates a type of latent lacunae.
Word-class lacunae (lacunae with word-class belonging). In Kazakh: қатынасу
– қарым-
қатынас, араласу –бұл типті сӛз жоқ.
Linguaculturallacunae (archaic, little-known, unusual, rare words, that got thename “gloss”,
appeared in result ofprohibition for use)
Being in the foreign language environment we can find and the lacunae in our own language, we
just need to become acquainted with foreign objects or phenomena actually nominated in the foreign
culture, but not marked in our native language. So, being in an English speaking country, Kazakh
speaking person surprisingly may learn from the usage of words of English speakers that they have
designated a special word for the silhouette of buildings against the sky (skyline), and that in Kazakh
language it is not indicated.
So, the research of this work had reached its close, the essential conclusions are done. The
understanding of a word “lacuna” had become more cleared up, however as it was said before, there
is no existing common definition of such a notion, as the researchers consider them like “equivalent-
lacking words”, “obscure passages of the text”, “white spots on semantic map of the text”. They are
also called realia in linguistics, and present an important component of background knowledge
necessary for successful communication.
Each year the sphere of lacunarity enriches by appearance of more and more studies of this
theme, the phenomenon of "empty cells" as the "gap" is not so rare in linguistics nowadays, there
was a relatively considerable number ofpublications on research of the gaps and their elimination
andcompensation, so that quite interesting to track the course of this linguistics field development.
And in conclusion, we would like to note that in the process of lacunae translation we must
remember to use our background knowledge, and also to choose the suitable method of gaps
elimination. First of all, the translator need to check whether this kind of mixed, or any particular
type of lacunae, is there any dictionary conformity or any equivalent in the internet resources, some
definition of this notion of a foreign language. These measures are necessary in order to ultimately
be sure that a particular concept or phenomenon is not a translator‟s personal type of lacuna.
1
Шатков Г.В. Стилистический анализ текста при переводе // Тетради переводчика, 1979. – c.16.
2
Марковина И.Ю. Влияние лингвистических и экстралингвистических факторов на понимание
текста: Дисс... канд. филол. наук. - М., 1982. - c. 10
3
Стернин И.А. Лексическая лакунарность и понятийная безэквивалентность. – Воронеж, 1997.
– c. 18
4
Vinay, J.P. and Darbelnet, J. Stylistique “Comparee du Francois et de L’angalis”. – Paris: Didier,
1965.
5
Томашева И.В. Понятие “лакуна” в современной лингвистике. Эмотивные лакуны //Язык и
эмоции. – Волгоград: Перемена, 1995. – 15 p
6
Быкова Г.В. Лакунарность как категория лексической системологии 2003. – c.79
7
Степанов Ю.С. Номинация, семантика, семиология // Языковая номинация: (Общие вопросы). –
М.: Наука, 1977. – c.277
8
Жельвис В.И.,Марковина И.Ю. Опыт систематизации англо-русских лакун// Исследование
проблем речевого общения. – М.: Наука, 1979. – c. 214.
Достарыңызбен бөлісу: |