Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады
quarter of the 20-th centure in Turkistan region
жүктеу/скачать 5,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Батырбеков А.Ж. Бірлікшіл «Бірлік туы»
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Батырбеков А.Ж. Бірлікшіл «бірлік туы»
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 ПЕДАГОГИКА
- АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ МӘНІ В статье рассмотрена сущность педагогико-информационных технологий в управлении
- Дарынды балалардың оқу іс-әрекетін басқарудағы...
- А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010
quarter of the 20-th centure in Turkistan region Тәуелсіздігімізді алып, еркіндігімізді күллі әлемге паш еткен шақта, ішімізде қордаланып қалған талай шындық сыртқа еркін шыға бастады. Себебі біздің тарихта ақтаңдақтар көп. Жетпіс жыл үстемдік еткен Кеңес үкіметі тарихты қолдан бұрмалап, мейлінше өз мәртебесін үстем етуге тырысты. Ал тарихтың ақиқатын ХХ ғасырда халық жауы атанып келмеске кеткендей болған архив қойнауларындағы деректер мен шындығы басым түсетін кеңестік үкімет жапқан мерзімді басылымдардан көруге болады. Сондай басылымдардың бірі «Бірлік туы» газеті. «Бірлік туы» Ташкент қаласында 1917 жылдың 24 маусымынан 1918 жылдың сәуір айының ортасына дейін шығып тұрған елшіл бағыттағы газет [1]. Негізін қалаған түркі жұртының ұлы қайраткері, өмірінің соңына дейін түркі бірлігі идеясын көтеріп, сол жолда еңбек еткен – Мұстафа Шоқайұлы. Аталмыш басылым жайлы «Қазақ» газетінде: «Бірлік туы» атты қазақ газетінің 1 һәм 2 нөмірлері басқармамызға келді. Шығарушы – Мұстафа Шоқай баласы. Газет жетісіне бір шығады. Жылдық хақы 5 сом, жарты жылдығы 3 сом, үш айлығы 1 сом 70 тиын. Баспасөздің ең керек уақытында көтерілген «Бірлік туына» құтты болсын айтамыз. «Бірлік туы» алаш ұранына жала жапқан марқұм «Алаш» газетіндей болмай, қазақ-қырғыздың шын қызметкері, шын жолбасшысы болуына тілектеспіз Һәм солай болар деген үміттеміз. «Бірлік туының» адресі: г. Ташкент, ред.газ. «Бірлик туы» деген жазба бар [2]. «Бірлік туы» газетінің шығуы үшін тікелей демеушілік жасаған «Бірлік туы» серіктестігі болды. Серіктестікті алғаш Садық Өтегенұлы басқарған. Серіктестік жарнасы 10 сом болып белгіленген [3]. Газеттің алғашқы екі санында Мұстафа Шоқай, 14-санына дейін Хайретдин Болғанбай, 16-санынан бастап Сұлтанбек Қожанұлы секілді қайраткерлер редакторлық қызметті атқарды [4]. Мұнда қазақтың М.Дулатов, Н.Құлжанұлы, Ш.Сарыбайұлы, Е.Шәрменұлы, Б.Майлин, А.Мәметұлы секілді ақын- жазушылардың еңбектері жарияланды. «Бірлік туындағы» материалдардың бір бөлігіне елдік бағыттағы сол кезеңнің заманауи талаптарына сәйкес, тарих беттерін құрсаусыз көрсетіп бере алатын мақалаларды жатқызуға болады. Газеттің негізгі мақсаты - Түркістан халқының жаршысына айналу. Бұған газетте жарияланған Түркістан автономиясын жариялауға дайындық жұмыстары және автономия жойылғаннан кейінгі большевиктердің әрекеттерін әшкерелейтін мақалалар дәлел. Соның бір айғағы ретінде А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Батырбеков А.Ж. Бірлікшіл «Бірлік туы»
С.Қожановтың «Түркістанда орыс сиездері» «Өзіміздің большевиксінгендерге» [5]. Х.Болғанбаевтың «Тұла бойың қан сасиды» [6]. с.с.т.б мақалаларды 210
көрсетуге болады. Осындай қиын-қыстау кезеңде Сұлтанбек Қожанов өзінің ішкі мұңын «Қайтейін?» атты өлең жазып, сонда көрсеткен [7]. Бұл өлең «Бірлік туы» газетінің 1917 жылғы 25 қарашасында басылған. «Қу заман, ит тіршілік қорладың ғой, Көрсем де қанша икемдеп, болмадың ғой. Жете алмай дегенімнің жалғызына, Талап көп, талайсыз боп сорладым ғой...
Келемін әурелікпен өткізіп жас, Іс етпей, құр талаппен қатырып бас. Табиғат, тағдыр, заман тізе қосып, Болғандай маған қарсы ынтымақтас». Әрине өлеңнің өн бойына үңіліп қарасақ, қайраткердің өзін-өзі қамшылап, ел игілігі үшін жеткілікті дәрежеде еңбек ете алмай жүрмін деп сары уайымға салынғанын көруге болады. «Түркістанда орыс сиездері» атты С.Қожанов жазған мақалада түркістандықтарды саяси сауатсыз, олардың өзін-өзі басқаруға сауаты жетпейді, алдымен совет құру керек деген сылтаумен 5-6 большевик бүкіл Түркістан халқының болашағын шешпек болғанын және сиезді 74 адамның ашқанын барлығы да большевик екенін тілге тиек етіп, 18 қаңтарда болған бұл сиезді ащы тілмен сынап өтеді. «Тоқпағы мықты болса, киіз жерге енеді»,- деген осы дағы» деп қиналса, мұсылмандар өздерін басқаратын дәрежеге жеткен жоқ деген большевиктердің шешіміне қатты қынжылады. Х.Болғанбаевтың «Тұла бойың қан сасиды» атты мақаласында большевиктердің Түркістанды талқандау үшін жасаған озбырлығы көрсетілген. Ол өзінің қарымы күшті қаламы арқылы большевиктердің қан саситын қылмысты әрекеттерін ашық айтады. Х.Болғанбаев большевиктерді «Адам пішінді жыртқыштар» дейді. Большевиктердің Түркістанда жасаған қылмыстық әрекеттерін түркістандықтар ешқашан ұмытпайды, себебі онда өлім құшқан ата- ана, дауысы қарлыға зарлай жылаған сәби, қанға боялған дала барын атап көрсетеді. Қазақтың Биағасы атанып кеткен Бейімбет Майлиннің «Бірлік туы» газетінің 1918 жылғы 30 наурызда басылған санында «Не жаздым, құдай?» деген өлеңі жарияланған [8]. Өлеңнің мән-мағынасын байыптай қарасақ, өзгеге бодан, жатқа жалшы халықтың күнін күйіттеп, жаратқанға не жаздым деп, елдің атынан тіл қатады. «Не жаздым, құдай? Неше жыл өтті, Көріп келдім таршылық. Жат үшін жүдеп, Тілеуін тілеп,
Батырбеков А.Ж. Бірлікшіл «бірлік туы»
211
Істегенім – жалшылық»,-деп бастайды өз сөзін ақын. Қаламгер көрмегенім жоқ, көзден жасым құрғамай, қаңғырған басым сандалып енді қайда барамын деген ойы арқылы халықтың күйін бейнелі баяндап, өлеңді ары қарай өрбітеді. «Құрғамай жасым, Қаңғырды басым, Енді қайда барамын? Көбейді пәле, Найзалың әне! Құдай-ау бүгін таламын... Қайткенде жаным қалады? Тыныштық, рахат табады?» деген өлең жолдарынан ақынның күйзелісін де көруге болады. Елдің ертеңі не болмақ деген ойдың жетегінде жүрген ақынды шынымен бөтеннен жасқанып, теңдігімізді ала алмай жұртта қаламыз ба деген ой мазалайды. «Жасқанып өлдік, Ала алмай теңдік, Біз-ақ сорлы болдық па? Ел көшсе жаз кеп, Басқаға мәз боп, Шынымен жұртта қалдық па? Қылмысты құлың біз бе едік? Бер, құдай, кеңдік ізделік?» Хайритдин Болғанбаев «Бірлік туы» газетінің 1917 жылғы 13-і қыркүйектегі №9 санында басылған «Мұғалім және шәкірттер ескерсін» атты мақаласында қазақ мектептері қазақ тілінде оқу керектігін мәселе етіп көтереді [9]. Ол: «Қай жұрттың болса да өнер-білімсіз тарқы ете алмайтыны белгілі. Мұны айтып тұрудың да қажеті жоқ. Һәм тарқының бірінші басқышын һәр жұрттың өз тілінде оқитын бастаушы мектептері екені де даусыз хақиқат. Орынборда биыл өткен жалпы қазақ съезі осыны ескеріп, бастаушы мектептер ана тілінде оқытылсын және де «Қазақ» емлесі қолданылсын деп қаулы шығарды. Бұл бізге міндет»деп ұрандата бастап, халқын ойлаған әрбір мұғалім болсын, мейлі шәкірт болсын соны осы бастан ескеріп, «Қазақ» емлесімен танысып оқыту жолдарын үйренулері керек деген салиқалы сөздермен ойын сабақтайды. Бұл жерден біз Хайритдин Болғанбаевтың ұлтын қаншалықты сүйетінін, ұлттың болашағы үшін ұлттың тілін айна қатесіз оқыту керек деп көтерген мәселесіне қанық боламыз. Себебі қайраткер ашыла да, ашына да айтады. Қаламынан шыққан әрбір сөздің өзінен елге деген сүйіспеншілікті, махаббатты көруге болады. Ол: «Неге десеңіз біз – оқу, оқыту өнерлерінен кенжелеп кеш қалып, өзімізден жеткілікті мұғалімдеріміз жоқ болған жарлы халықтың біріміз. Соның үшін де бізге ең алда бастауыш мектептерді тарқы еттіріп өзімізден жетерлік, балаларға жақсы тағылым берерлік мұғалімдер шығару һәм шығу керек. Онсыз халықтың тарқы өсіп, ағаруының болмайтынына көзіміз жетеді»-деген ойлары арқылы халықты сауаттандыру үшін ұлт тілінде сабақ беретін мұғалімдердің керектігін сөз етеді. Мақала барысында ол үшін мұғалімдер курсын ашу керектігін де көтереді. А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Батырбеков А.Ж. Бірлікшіл «бірлік туы»
212
Мүмкін болса сол курсты Ташкентте ашсақ деген ойын да білдіреді. Ал «Бірлік туы» газетінде 1917 жылғы тамыздың 20-ы күнгі №7 санында жарық көрген «Иман күші» атты мақаласында қазақ арасын бұзып жүрген имансыздарды сынап өтеді. «Ер иманы тау қозғайды» деген сөз әр жұрттың арасында бар. Бірақ мұның анық мысалын бұкүнге шейін біз қазақ тіршілігінде көргеніміз жоқ еді. Жалғыз- ақ жүрегіндегі иманына сиынып, іс бастап, Айсадан алғыс алған қазақ баласы аз. Қайта сорымызға қарсы, арамызда имансыздар, ұлт жұмысына селқос қараушылар көп. Міне, осы бауырларымның алдына төмендегі мысалды ұсынамын»-дей келіп елдің елдігін көздеген «Қазақ» газетінің елдік мұраттағы басылым екенін айта келе, Азамат серіктестігі арқылы жеке баспаханасы болғалы жатқанын да сөз етеді. «Қазақпен» бірге бүкіл Алаш жұртына құтты болсын айтады. «Бірлік туын» да ең басты мәселе осы баспахана екенін көтереді. «Оқушылар байқап отырған шығар, «Бірлік туының» басылуы өте нашар. Бірінші, әріптері тым уақ; екінші, нағыз қазақ емлелеріне тура емес; үшінші, іші де онша таза болып шықпайды. Міне, осы кемшіліктердің бәрін де көре, біле отырсақ та, олардан құтылуға әзір амалымыз жоқ. Өйткені бұ күнде бұл кемшіліктердің бәрін түгелдейтін Ташкентте баспахана табылмайды. Бар баспаханалардың қазақ емлесіне жетер харіптері жоқ. Сүйтсе де әзіргіден көрі тазарақ басатын біреуіне көшейік десек, баяғы қолдың қысқалығы жібермей тұр»,- деп бір ашынса, енді бірде өзін-өзі жұбатып, қалың жұртшылықтан көмек күтетінін жасырмайды. Елдік мұраттарға сүйене отырып жазған «Түркістаннан» («Бірлік туы» газеті 1918 жылғы ақпанның 20-ы №22 саны), «Алаш автономиясы» («Бірлік туы» газеті 1918 жылғы наурыздың 7-і №24 саны) мақалаларда ұлттың болашағы жайлы көкейкесті мәселелер көтерілген. «Түркістаннан» атты мақаласында Әулие ата халқы аштыққа ұшырап, қатты жүдеп жатқандығын, ал Кеңестік үкіметтің мардымды көмек көрсете алмай отырғандығын, қайта керісінше халықтың күйзелуіне жол беріп жатқандығын сөз етеді. Мақалада: «Айдың күні аманында Түркістанның басқа жерлеріне аштық кірмей тұрғанда Әулие ата қазақ-қырғыздардың ұшыраған хабарлары болып еді. Бұл ашаршылық үстіне мұжықтардың да қазақ-қырғыздарды талап, қырып жатқанын 19-нөмір «Бірлік туы» газетінде оқыдық»-деп бұл оқиғадан бұрын да хабардар болғанын жеткізеді. Өз ойын: «Не қылса да Әулие ата қазақ-қырғыздары мұжықтар зорлығына бір, өз болшеуіктерінің зорлығына екі, ашаршылыққа үш ұшырап өте жүдеулі»-деген сөздермен сабақтайды [10].
«Алаш автономиясы» атты мақаласында Орынборда өткен қазақ-қырғыз съезі жайлы сөз етеді. Съезде қазақ-қырғыз жұртының тіршілік мәселелері қаралғандығын айтады. Ол: «Русияға қараған он облыс қазақ-қырғыздарының сайлап жіберген өкілдері тоғыз күндей кеңес құрып, сол съезде бата қылып тараған қаулыларының бәрі де бастан аяқ Алаштың ең зор, ең қиын, оның бер жағында ең шұғыл, мұқтаж істері туралы еді»-деп өзінің ойын білдірсе, Алашқа болысудың орнына қазір жер-жерден кеңестік А.Я с а у и у н и в е р с и т е т і н і њ х а б а р ш ы с ы, №2-3, 2010 Батырбеков А.Ж. Бірлікшіл «бірлік туы»
213
болшеуіктерге болысып жүрген қандастарымыз аз емес, ал Алаштың алдында тұрған бірден-бір мәселе ұлттың болашағы, ұлтты сақтау үшін күрес секілді ең ауыр мәселе тұрғандығын және болшевикшіл қандастарымызға ашына: «қазақ комиссарлары шығып, орыс «товарищтардың» соңынан қалмай қимыл жасап жатқан хабарлары бар» - деп айтып, қатты күйінеді. Тіпті «Қазақ» газетінің де сол кеңесшіл әрекетшілердің кесірінен жабылғанын, бірақ Алаш автономиясын қолдаушылардың көп екендігін ескерткен. Қайраткер: «Ұлт ісі – ұлтпен көгереді. Ұлт ісі – жүректе көркейеді. Соның үшін бұл іске қалың ұлттың өзі еңбек қылуға тиіс һәм оны бір күнде орындалып бітеді демей, аз болса да тоқтатпастан жүргізе беру керек»-деп өз ойын ұлт жолындағы ұлы істерге бастап сабақтайды [11]. Қашан да елдің бірлігін көздеген «Бірлік туындағы» қаламгерлердің іс- әрекетінен, қаламынан туған туындылардан бірлікшіл екендігі көрініп тұрады. Аталмыш газет жайлы Д.Қамзабекұлы мен А.Шәріпбаласы: «Бірлік туы» - аумалы-төкпелі 1917-1918 жылдардағы ұлттық түрікшілдік бағыттан таймаған қазақтың бірегей газеті-тін. Ол «Қазақ» газетін болшеуиктер күштеп жапқан кезде, оның жалауын жықтырмай, іліп әкетіп, өз байрағының жанына қадаған басылым-тын»,- деген ойларын білдірген Бұлай айтуға толық негіз бар. Нұрхат Сапуанов оның ең басты себебін «Бірлік туы» газетіндегі қаламгерлердің барлығының да қаламын қарыштаған, тәй-тәйлеген алғашқы еңбектерін жариялап, әдебиеттің кәусар бұлағынан сусындатып, нағыз әдебиетке жолдама берген «Қазақ» газетімен байланыстыра отырып дәлелдейді [4.225]. «Бірлік туы» газеті әлі де болса сырын ішке бүккен басылым. Себебі онда көтерілген мәселелер ел игілігіне жарап, болашаққа деген жұрттың үмітін оятып қана қоймай, күресуге де серпін берді. Газет кеңестік идеологияның құрбаны болған. Сондықтан да оның барлық сандары түгел емес. «Бірлік туы» газеті жайлы талай шындықтың бетін ашу өткен мен бүгіннің ғана емес, келешектің де ісі болып қала бермек.
ӘДЕБИЕТТЕР 1.
Алаш қозғалысы. Алматы: Сардар, 2008. 2.
Әбдіманапов Ө. Қазақ газеті. Алматы: Қазақстан, 1993. 3.
Қозыбаев С., Рамазанова А., Аллаберген Қ. Әлем баспасөзінің тарихынан. Алматы: Санат,1998. 4.
Болғанбаев Х. Шығармалары. Тағылымы. Астана: Парасат әлемі. Құр.: Д.Қамзабекұлы. 2005. 5.
Қожанов С. Түркістанда орыс сиездері //Бірлік туы, 1917, 13 қыркүйек, №9. 6.
Болғанбаев Х. Тұла бойың қан сасиды //Бірлік туы, 1917, 13 қыркүйек, №9. 7.
Қожанов С. Қайтейін //Бірлік туы, 1917, 25 қараша. 8.
Майлин Б. Не жаздым, құдай? //Бірлік туы, 1918, 30 наурыз. 9.
Болғанбаев Х. Мұғалім және шәкірттер ескерсін //Бірлік туы, 1917, 13 қыркүйек. №9. 10.
Болғанбаев Х. Түркістаннан //Бірлік туы, 1918, 20 ақпан, №22. 11.
Болғанбаев Х. Алаш автономиясы //Бірлік туы, 1918, 7 наурыз №24.
ПЕДАГОГИКА 214
К.М.БЕРКІМБАЕВ педагогика ғылымдарының докторы, профессор А.Ясауи атындағы ХҚТУ
А.Ясауи атындағы ХҚТУ-нің ізденушісі
Қазақстанның әлемдік білім кеңістігіне енуі, елімізде демократиялық қоғамның құрылуы, мектепте оқушыларды жоғары сапалық деңгейде оқытуды, осы арқылы жаңа нарықтық жағдайларда болашақ мамандарды шығармашыл еңбекке даярлауды талап етеді. Мысалы, ҚР білім жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы мен 2005-2010 жылдары дамыту бағдарламасы білімді адам даярлауды күн тәртібіне қойып отыр [1]. Орта мектептегі оқу үдерісін ҚР білім жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасына және 2005-2010 жылдары дамыту бағдарламасына сай білімді адам даярлауға бағыттау мәселесі, оқытудың жаңа, қарқынды жолдарының, оларды педагогикалық іс-тәжірибеде пайдалану тәсілдерінің жүйелі түрде қарастырылып жасақталмауы себепті, қазіргі күнге дейін толық шешімін таба алмай отырғандықтан, мектеп оқушының жемісті еңбекке дайындық дәрежесінің субъективті сипаттамаларын қалыптастыру қажеттілігі мен мүмкіндігі арасындағы сәйкессіздікке негіз болып отыр. Дарынды балалардың оқу үдерісін дараландыру мүмкіндігі – компьютерді негізгі оқыту құралы ретінде пайдалану негізінде оқушылардың оқу іс-әрекетін басқарудың, дәстүрлі әдістерге қарағандағы негізгі артықшылықтарының бірі болып табылады. Өйткені, оқытудың басқа техникалық құралдарынан компьютердің артықшылығы – оның
икемділігінде, әрбір оқушының іс-әрекеті деңгейіне сай жұмыс жасай алатындығында. Дарынды баланың оқу іс-әрекетін компьютер көмегімен басқару – белсенділендіруші, дараландырылған ізденіс пен зерттеу сипатын беру арқылы оқу үдерісін жоғары сапаға көтереді. Оқу үдерісі компьютердің техникалық мүмкіндіктерінің шектеулі екендігі, оқушылардың жеке ерекшеліктерін мұғалімнің білу қажеттілігі ескеріле отырып, оның ерекшеліктеріне сай ұйымдастырылып басқарылса, онда дарынды балалардың оқу іс-әрекетін дараландыру мәселесін шешуге болатынын тәжірибе дәлелдеп отыр. «Технология» термині латынның «техне» – өнер, шеберлік, жаттыққандық
Беркімбаев К.С., Досыбекова Ш.К. Дарынды балалардың оқу іс-әрекетін басқарудағы...
215
және «логос» – ғылым сөздерінен пайда болған. Өндірісте технология қолданылуы алдын ала жоспарланған нәтижеге алып келетін процестер, әдістер мен құралдар жүйесі ретінде түсініледі [2]. Педагогика саласына қатысты технологияның көптеген түсінігі кездеседі. Педагогикалық технология [3]: –
–
педагогикалық процесті жүзеге асыратын мазмұндық техника; – тәрбиенің жоспарланған нәтижесіне қол жету қисынын сипаттау; –
педагогикада пайдаланылатын материалдық және идеалдық құралдар жүйесі мен осы құралдарды пайдалану тәсілдері; –
нәтиже алдын ала жоспарланған, яғни бір мәнді анықталған педагогикалық процесс және т.б. Әрине, педагогикалық технологияның келтірілген түсініктері жиынтығындағы соңғысы, нақтырақ болуына байланысты, түсініктірек. Өйткені, педагогикалық процестің жоспарлану арқылы бір мәнді анықталуы, оның басқарылатындығы мен мақсатқа қол жеткізуге кепілдік береді деген тұжырымға негіз бола алады. Алайда, педагогикалық процесті жоспарлау барысында, шәкірт мүддесін, ол жоспарлаушыға белгісіз болғандықтан, ескеру мүмкін емес. Сондықтан мұндай процесс шәкіртте кері реакция тудыруы әбден мүмкін. Негізінен, осы себепке байланысты, қазіргі педагогикалық технологиялар жаңғырту деңгейіндегі процестерде ғана қолданысқа ие болуда. Осыған байланысты, педагогикалық процесті жаппай технологияландыру, тәрбие мәселесін шешуде ешқандай пайда келтірмейді деген тұжырымдар пайда бола бастады. Келтірілген ахуалдың неліктен орын алатындығы түсінікті болу үшін педагогикалық процеске қатысты дәстүрлі көзқарасқа тоқталған жөн болар. Дәстүрлі көзқарас бойынша педагогикалық процесс мақсаты, түрі, әді-
поцестің әрбір құрамдас бөлігі келесілерін анықтайды, яғни әрбір құрамдас бөліктің өзгеруі, онан кейінгілердің ішінара немесе толық өзгеруіне алып келеді деп есептеледі. Егер, педагогикалық процесс мақсаты өзгерген жағдайда, басқа компоненттердің барлығы сәйкес түрде өзгеріске ұшыраса, мұндай өзгерістердің реформа болғаны. Ал кез келген ішінара өзгеріс педагогикалық процесті жетілдіру деп аталады. Алайда, педагогикалық процесс компоненттерінің мына қасиеті назарда болғаны дұрыс. Педагогикалық процестің ешбір компоненті өзінен кейінгілерін бір мәнді анықтамайды. Яғни, бір мақсатқа педагогикалық процестің бірнеше түрі сәйкес келе береді. Бір түрге бірнеше әдіс сәйкес келеді, т.с.с. Педагогикалық процестің осы қасиеті оның шексіз көп нұсқаларының болуына алып келеді. Олай болса, педагогикалық мақсат педагогикалық процестің бағыт-бағдарын ғана анықтайды.
216
Педагогикалық процесті дәстүрлі сипаттаудың келесі қасиеті – оның әрбір компонентінің өзінен алдыңғысымен қандай байланыста болатындығы туралы айтылмайтындығы. Шын мәнінде, мұнда да бір мәнділік болмайды. Әрбір компонент өзінен бұрынғы компоненттің бірнеше түрін іске асыруы мүмкін. Мысалы, белгілі бір педагогикалық іс-әрекет, осы іс-әрекеттің нәтижесін алу үшін немесе іс-әрекеттің құралын игеру үшін, немесе әдісін игеру үшін, т.с.с. орындалуы мүмкін. Нәтижеде белгілі бір түрде, әдіс пен құрал арқылы, белгілі бір мазмұнды қамти отырып, белгілі бір мақсатқа қол жеткізу үшін ұйымдастырылған педагогикалық процесс іске асырылу барысында тіптен басқа, кейде, тіпті қарама-қарсы мақсаттың орындалуы үшін қызмет жасауы мүмкін. Мәселе педагогикалық процестің, оның қатысушылары субъектілер болуына байланысты, өте күрделі түрде өтетіндігінде болса керек. Педагог педагогикалық жүйе сұранысын алғаннан соң, оны өз мүддесіне сай өзінің мақсатына ауыстырады. Қалған компоненттерді үйлестіруде оның қабілеттілік деңгейі басты рөл атқарады. Ұстаз іс-әрекеті шәкіртке тапсырма берумен аяқталады. Тапсырма алған шәкірт, оны орындауды өз мүддесіне сай мақсат анықтаудан бастайды да қалған компоненттерді осы мақсатты іске асыру үшін анықтап пайдаланады. Келтірілген ой қорытудан көрініп тұрғандай, педагогикалық процесте шәкірттің іс-әрекеті осы процесс мақсатының орнына өз мақсатын жүзеге асыру үшін орындалады. Педагогикалық процесс мақсаты процестен тыс қалады. Дәстүрлі педагогикалық процестің, педагогикалық мақсаттың орындалуына кепілдік бермейтіндігінің себебі осында жатса керек. Олай болса, педагогикалық процесс мақсаты, осы процесс нәтижелілігінің өлшемі функциясын атқара алмайды. Әрине, педагогикадағы бұл қиыншылықтан шығудың жолы – педагогикалық процесс мақсатын процесс нәтижелілігінің өлшемдерінің, критерийлерінің жүйесі, басқаша айтқанда, педагогикалық процеске қойылатын талаптар жүйесі түрінде нақтылау. Педагогикалық қызметті инженерлік және техникалық білім деңгейіне сәйкестендіру. Сонымен, педагогикалық технология – педагогикалық процесс мақсатын, осы процеске қойылатын талаптар жүйесі түрінде нақтылау мен педагогикалық қызметті инженерлік және техникалық білім деңгейіне сәйкестендіру механизмдерінің жиынтығы. Педагогикалық технология механизмдерінің көп түрлілігі, технология түрлерінің де көп болуына алып келеді және олардың бір түрі – педагогикалық-ақпараттық технология. Педагогикалық технология, қазіргі кездегі педагогикалық ортадағы педагогикалық ақпарат тасқынының жылдам өсуі мен оны игеру мүмкіндігі арасындағы қарама-қайшылықты жоюға арналған. Педагогикалық ақпараттық технология тұлғаны жан-жақты дамыту идеясынан бас тартып, іс-әрекет жолдарын дамыту арқылы өзіндік реттеу мен өзіндік білім алуға, адам қабілеттерін барынша дамыту идеясына өтуге мүмкіндік береді. Педагогикалық-ақпараттық технологияның педагогикалық негізін
педагогикалық әріптестік құрайды. Мұндағы педагогикалық әріптестік, шәкірт жүктеу/скачать 5,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|