тематики и содержания в героических эпосах тюркских народов мира

55 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Әділбекова Э.С.
 
Халық ауыз әдебиетіндегі батырлар жырының идеялық және мазмұндық ... 
 
 
 
Сондай-ақ түркі халықтары жырларының тақырыбы мен жүйеленуі жағынан 
бір-біріне  ұқсастықтары  жиі  кездеседі.  Мұның  себебі  түркі  халықтарының 
әлеуметтік-саяси,  әлеуметтік-мәдени  және  философиялық  негізі  ретінде  ортақ 
болуына байланысты [2.15]. 
Қазақ  жырлары  арасында  кеңінен  танымал  Қобыланды  батыр  жырының 
батырлық  жырлардағы  ерекшеліктерімен  қатар  Қорқыт  Ата  жырларымен 
мағынасы  жағынан  ұқсастықтары  кездеседі.  Қорқыт  жырлары  мен  Қобыланды 
батыр  жырларындағы  ортақ  мотифтердің  кездесуі  және  зерттелуі  түркі  әлемі 
үшін  өте  маңызды.  Өйткені,  ежелгі  заманда  бір  аймақ  пен  тарихи  дәстүрді 
бөлісіп,  бір  діни  сенімде  болған  түркі  халықтары  бүгінгі  күнде  атамекенінен 
ұзақта болса да ортақ мәдениеттің қадірін жыр өлеңдер арқылы күнделікті өмірде 
қолданып жүрген шындықты көз алдымызға елестетеді [3.2]. 
Ұлан  ғайыр  кең  алаңда  қоныстанған  түркі  мәдениетінің  негізін 
ұштастыратын  шығармалардың  ұқсас  мәнде  болуы  заңды  құбылыс.  Мысалы: 
Көктүрік  жазбалары,  Оғыз  Қаған  жыры,  Махмұт  Қашқаридың  Құдатғу  білігі, 
А.Ясауидің хикметтері, Қожа Насыр хикаялары, Қаражаоғлан, Тахир мен Зухра, 
Көроғлу  жыры,  т.б.  осы  құндылықтардан  саналады.  Осы  шығармалардың 
бастауы,  түркі  әлемінде  ойшыл  ретінде  танылған  ұлы  шынар  атауына  лайықты 
түркілердің сүйіп оқитын шығармаларының негізін қалаушы Қорқыт Ата болып 
табылады.  Міне,  осы  себепке  байланысты  Қорқыт  Ата  хикаялары  Еуразия 
аймағында орналасқан түркілердің ортақ қазынасы ретінде ұлттық және мәдени 
мұрасы болып жадында сақталған [4.51].  
Сол  себепті  де  бұл  тақырып  алғашқы  рет  немесе  соңғы  рет  қарастырылып 
отырған жоқ. Бұл бір әдеби дәстүрдің жалғасы болып табылады. 
Фолкьлор шығармаларының түрлі ұлттарға ортақ болуы назар аудартарлық 
құбылыс.  Бұл  ерекшеліктің  себебін  айқындайтын  түрлі  ғылыми  тұжырымдар 
айтылуда.  Методологиялық  деректер  бойынша  тарихи  әлеуметтік  факторлары 
сақталғанын тілге тиек етуге болады.  
Дегенмен  де,  фольклор  шығармаларының  әдістерін  назарға  алып,  бүгінгі 
кемшіліктерін байқаймыз. Өйткені бұл методтар фольклор еңбектерінің жарыққа 
шығуына негіз бола алмайды.  
Осыған  байланысты  бүгінгі  таңда  түркі  фольклорының  қарастыратын 
мәселелерінде  жаңа  тарау  бар.  Ол,  түркі  фольклорын  жаңадан  қарастырып, 
кеңестік дәуір зерттеушілерінің жасалған әлеуметтік реализмнің қателерін түзету 
болып табылады. Бұл мәселе жайында тек бір ғана емес, бірнеше ғалымдар, атап 
айтқанда Ф.Түркмен, М.Экижи, Яшар Калафат, Зеки Каймаз, Дурсун Йылдырым 
сынды ғалымдар еңбектерінде атап өткен.  
Осы  мақсат  бойынша  біз,  бүгінге  дейін  белгілі  болса  да,  генезисі  қолға 
алынбаған тың тақырыпты назарларыңызға ұсынбақшымыз. 
Бұл  фольклор  мәселесі  бір  бастама  не  болмаса  қорытынды  емес,  зерттелуі 
тиіс бірнеше ғылыми тақырыптың бірі болып саналады.  
 
 

56 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Әділбекова Э.С.
 
Халық ауыз әдебиетіндегі батырлар жырының идеялық және мазмұндық ... 
 
 
 
Қорқыт Ата алдымен қобыз жасап, күй орындайды. Бұл күй арқылы өлімнен 
құтылудың  жолын  іздейді.  Қорқыт  Ата  шығармаларын  қыпшақ  дәуірінің  ең 
маңызды құнды шығармалары ретінде тануға болады.  
Қорқыт  Ата  мен  Қобыланды  батыр  жырында  біршама  ұқсастықтар 
кездеседі.  Қобыланды  батыр  жырында  баяндалатын  оқиға  желісімен  қатар 
тұлғалар  арасында  ортақ  ұқсастықтар  байқалады.  Қобыланды  батыр  жыры  мен 
Қорқыт Ата хикаялары арасындағы мотифтік ұқсастықтар ертеде ортақ бір тарих 
пен  мекенді  бөліскен,  бір  діни  сенімде  болған  түркі  халықтарының  бүгінгі 
шығармаларында 
да  жалғасын 
тауып 
келеді. 
Түркі 
халықтарының 
шығармаларында  фольклорлық  байланыстардың  тамыры  тереңде  екенін  атап 
өтуімізге  болады.  Мысалы:  Қорқыт  Ата  кітабы  мен  Алпамыс  батыр  жырында 
өзара  байланыстар  кездеседі.  Оқиғалардың  желісі  және  батырдың  ерлік  іс-
әрекеттерінің суреттелуінде ұқсастықтар кездеседі. Қазақ жырларында Алпамыс, 
Гүлбаршын, Байбөрі типтері Қорқыт Ата кітабында Бамсы Бейрек, Бану Шешек, 
Бөрі  Бей  болып  аталады.  Бұл  ұқсастықтар  өткен  заманда  Оғыздар  мен  Қыпшақ 
халықтарының  өзара  ара-қатынасы  жақын  болғанын  дәлелдейді.  Сондықтан 
аңыздарында ортақ сюжеттер кездеседі. Қорқыт Ата хикаялары халық арасында 
ауыз  екі  тілде  тараған.  Оғыз-қыпшақтармен  көрші  өмір  сүрген  бұл  дәуірде 
болған бұл аңыздың бес мың жылдық тарихы бар екені айтылады [5.23]. 
Алпамыс батыр жырының варианттары қазақ, қарақалпақ, өзбек және ноғай 
халықтары арасында айтылуы бұл жырдың кең аймаққа жайылғанын білдіреді.  
Бұл  жырды  бір  түбірден  тараған  бауырлас  халықтар  төл  шығармамыз  деп 
қабылдайды.  Алпамыс  батыр  жырының  құрылымы,  эпикалық  және  этникалық 
маңызы  ретінде  саналатын  қоңырат  руынан  тараған  ұрпақ  қарақалпақ,  қазақ, 
өзбек  және  ноғай  халықтарының  аңыздары  мен  өлең  жырлары  мен 
шежірелерінде ортақ ұқсастықтар байқалады. Алпамыс батыр жыры татар, алтай, 
башқұрт халықтарында кездеседі [6.71]. 
Қазақ  халқының  «Қобыланды  батыр  жыры»  мен  қарақалпақтардың 
«Қобылан» жыры арасында ұқсастықтары екі ұлттың мәдениеті мен әдебиетінде 
ортақ  мирас  бар  екенінің  дәлелі.  Осы  сияқты  ұқсастықтар  мақал-мәтелдерде, 
аңыз-ертегілерде кездеседі. 
Тағы  бір  жырды  қарастырар  болсақ  «Қозы  Көрпеш  Баян  сұлу»  жыры  өзге 
жырларға  қарағанда  өте  кең  тарағаны  байқалады.  «Қозы  Көрпеш  Баян  сұлу» 
жыры башқұрт, алтай, ноғай, қырым татарларында кездеседі. Жырдың осыншама 
кең аймаққа таралуы түркі халықтарының көшпенді өмірімен тығыз байланысты 
және Азия мен Еуропаға тарағанының дәлелі.  
Осы  сынды  ұқсастықтар  қазақ  және  башқұрт  жырлары  арасында  да 
кездеседі.  Башқұрттардың  «Ақбозат»,  «Орал  батыр»  жырларында  қазақтың 
батырлық  жырларындағы  көріністер  орын  алады.  «Қозы  Көрпеш  Баян  сұлу», 
«Алпамыс»  жырлары  қазақ  және  башқұрт  жырларында  бірдей  айтылып,  кейбір 
нұсқаларында есімдердің өзгергенін байқауға болады. Қазақтың Ер Tарғын, Едіге 
батыр  жырлары  башқұрттарда  Тарғын  мен  Қожақ,  Едігей  мен  Мұратым 
атауымен айтылады. Бұл жырлардың атаулары басқа болғанымен ішкі құрылымы  

57 
 
 А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Әділбекова Э.С.
 
Халық ауыз әдебиетіндегі батырлар жырының идеялық және мазмұндық ... 
 
 
 
мен айтылу жүйесі бірдей. Қазақ, ноғай, қарақалпақ, башқұрт, қырым татарлары, 
қырғыз  және  қыпшақ  өзбектердің  шығу  төркіні  бір  тамырдан  таралғанына  осы 
жырлар айғақ бола алады.  
Қазақ  пен  қырғыз  фольклорында  да  тығыз  байланыс  бар.  Өзге  түркі 
халықтарында кездесетін тайпа мен ру атаулары қырғыздарда да кездеседі. Осы 
себептен  жақындық  пен  ұқсастықтары  ескеріле  отырып  зерттеу  жүргізіледі. 
Манас  жырында  Еркөкше  туралы  ұзын  бір  жырдың  еніп  кетуі  тарихи, 
генетикалық  типологияның  байланысын  білдіреді.  Осындай  фольклор 
мысалдары өзге шығармаларда да жиі байқалады.  
Жырлардағы  негізгі  ерекшелікті  бөліп  қарастырсақ;  тақырып  пен  оқиғалар 
қалай  өрбісе  де,  жырлардың  баяндалуы  шындық  пен  таңғажайып  оқиғалар 
арқылы  түсіндіріледі.  Батырдың  шыққан  жері  мен  тайпасы,  т.б.  шындыққа 
жақын.  Батырдың  туылуы  мен  өсуі  әрдайым  метафорамен  сипатталады. 
Батырдың  жағдайы  оқиғаларда  өзгеріп  тұрады.  Батыр  тез  өсіп  жетілсе  де,  ұзын 
сапарға  аттанарда  «бала»  типінде  суреттеледі.  Дұшпанмен  кездескенде  шектен 
тыс күші айтылып, жауды жеңгені баяндалады. 
Батырлық  жырлар  түрлі  оқиғаларды  қамтумен  бірге,  кейде  шындыққа 
жанаспайтын  тұстары  да  кездеседі.  Батыр  әрдайым  халқы  үшін  соғысып,  елін 
қорғау  жолында  шындыққа  жанаспайтын  өнерін  көрсетеді.  Бұлар  батырдың 
негізгі ерекшілігі саналады.  
Батырлар  барлық  жырларда  ортақ  ерекшелікпен  байқалады.  Бір-бірінен 
алшақ территорияда орналасса да түркі халықтарының батырлық жырлары ортақ 
негізде айтылуына қарай төмендегіше жіктеп бөлуге болады.  
1.
 
Батырдың дүниеге келуі. 
2.
 
Батырға есім берілуі. 
3.
 
Батырдың ер жетуі. 
4.
 
Батырдың ғашық болуы. 
5.
 
Сүйіктісіне жету жолындағы кедергілер. 
6.
 
Жаумен соғысы. 
7.
 
Туған жерінен кетуі. 
8.
 
Батырдың еліне оралуы. 
9.
 
Жауды жеңуі [7.52]. 
Түркі  халықтарында  ұрпақ  жалғастыру  өте  маңызды.  Түркі  жырларының 
көбінде кездестіргеніміздей, батырдың әке-шешесі бір перзентке зар болған қарт 
кейуана  кейпінде  бейнеленеді.  Барлық  жырларда  әкесі  жанұяның  тірегі  ретінде 
сипатталады.  Ал,  шешесі  болса  баласыздыққа  шара  іздеу  жолында,  толғату, 
батырдың сапар шегуіндегі эпизодтарда суреттеледі. 
Ертегі,  хикая  және  жырларда  бір  перзентке  зар  болу  туралы  оқиғадағы 
мәселенің  шешілуі  кейінгі  бөлімге,  яғни  оқиғаның  жалғасына  түрткі  болады. 
Перзентке  зар  болу  мәселесі  пері  немесе  дәруіш  секілді  қасиетті  адамдардың 
көмегімен  шешіледі.  Бата  қылуы,  құрбан  кесу,  кесенеге  түнеу,  т.б.  сияқты 
әрекеттер нәтижесінде тілектері орындалады. 
 
Қобыланды батар жырында осы жағдай былай жырланады: 

58 
 
 А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
Әділбекова Э.С.
 
Халық ауыз әдебиетіндегі батырлар жырының идеялық және мазмұндық ... 
 
 
 
Барлық әулиені аралап, 
Етегін тікен тырмалап, 
Жеті перімен сөйлесті, 
Әулиеге зарын баяндап. 
Қабыл болды тілегі... [8.79] 
Қорқыт Ата хикаяларында да осы сынды оқиғалар кездеседі. Хикая, ертегі, 
жырларда  бұл  бөлім  бастама  ретінде  суреттеледі.  Оқиға  желісінде  батырдың 
жанында өзге кейіпкерлер де болады.  
Негізгі  бөлімде  батырдың  ғашық  болуы,  өз  елінен  шығуы,  үйленуі,  тойы, 
өлуі, т.б. айтылады. 
Барлық  жырларда  батыр  сүйіктісіне  барар  жолда  бір  кедергіге  тап  болып, 
оны жеңуге тырысады.  
Қорыта келгенде, Түркі халықтарының жырлары тарихи жағдайларды емес, 
халық  арасындағы  ғажайып  оқиғаларды  тілге  тиек  етеді.  Міне  осы  себепке 
байланысты,  араларында  мәдени  және  тарихи  байланысы  бар  ұлттардың  әдеби 
құндылықтарының  жарыққа  шығуына  жол  ашып,  бір  түбірден  тараған 
халықтардың ауыз әдебиетіндегі тепе-теңдіктің жалғасын білдіреді. 
Түркі халықтарының жырлары да тарихи деректердің қайнар бұлағы болып 
табылады.  Осыған  байланысты  түркі  халықтарында  баяндаудың  әдісі  ортақ 
болғанын, шығармалар арасында ортақ мотифтердің болуын және тек мекен мен 
кейіпкер  атауларының  ғана  өзгеріп  отырғанын  аңғаруға  болады.  Сондай-ақ 
жырлар  қиял-ғажайып  оқиғалармен  өрнектелсе  де,  тарихи  бір  шындыққа  бет 
бұрғанын жоққа шығара алмаймыз.  
Халықтың  ұзақ  жылдар  бойы  сіңірген  еңбегінің  жемісінен  оның  шындық 
өмірінің  көркемдеп  жырлайтын  деректерден  батырлық  жырлары  туындайды. 
Батырлық  жырларын  халық  өмірінің  ескерткіші  деп  атасақ  та  болады.  Өйткені 
жырлар халықпен бірге ғасырлар бойы өмір сүріп келеді.  
Батырлық  жырларымыз  халқымыздың  мәдени  қоры,  ұлттық  мирасы, 
өркениеттің асыл қазынасы болып табылады.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
 Köksal H. Мilli Destanımız ve Тürk halık Edebiyatı. İstanbul, 1985. 
2.
 
 Berdıbay R. Destan Yapısı. Аnkara, 1998.  
3.
 
 Adilbekova E. Karşılaştırmalı Еdebiyat Sempozyumu III. Каzaк Destanı Kobılandı batır ile Dede Korkut 
Аrasındaki Paralellikler. Çanakkale, 1997. 
4.
 
 Şişman B. Kаzakistanda Dede Korkut ile İlgili söylenceler. Аnкаrа, 1998. 
5.
 
 Кöse N. Аrаştırmalar I. Milli Fölklör Yayınları. Аnкаrа, 1996. 
6.
 
 Меtin E., Меhmet A. Тürк Hаlк Еdebiyatı. Аnкаrа, 2004. 
7.
 
 Gökyay O.Ş. Dеdеm Коrкutun Кitаbı. İstanbul, 1973. 
8.
 
 Қазақ халық әдебиеті. Батырлар жыры. Алматы, 1986. 
 
 
 
 
 

59 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №2, 2011 
 
 
U.SOLDAN 
Mastır 
Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi 
 
AŞIM CAKIPBEKOV’UN AYGAŞKA HİKÂYESİNDE AT MOTİFİ  
 
Бұл  мақалада  түріктер  үшін  жылқының  әлеуметтік  мәдени  өмірдегі  рөлі  және  әдеби 
шығармаларда  мотив  ретіндегі  маңызы,  соның  ішінде  Ә.Жақыпбековтің  «Айғашқа»  әңгімесінде 
алатын орны қаралған. 
 
В этой работе рассматриваются роль коня в социально-культурной жизни турецкого народа и 
мотивы  коня  в  литературных  произведениях,  в  особенности  их  роль  в  рассказе  Ашима 
Жакыпбекова «Айгашка». 
 
This  article  deals  with  the  value  of  a  horse  in  the  socio-cultural  life  of  Turkish  people,  with  horse 
theme in literary works and especially it deals with their role  in A.Zhakypbekov’s story “Aigashka”. 
 
“At”  hiç  şüphesiz  insanlık  tarihi  için  “binme,  yük  çekme,  taşıma  vb. 
hizmetlerde kullanılan, tek tırnaklı hayvan” olmanın ötesinde anlamlar üstlenen, en 
eski  çağlardan  günümüze  kadar  öneminden  hiçbir  şey  kaybetmeyen  canlı  bir 
varlıktır. Atın ilk önce Türkler tarafından evcilleştirildiğini ve onu binek hayvanı 
olarak  ilk  kullanan  milletin  Türkler  olduğunu  ifade  eden  araştırmacılar  vardır. 
(1:14)  Tarihî  kaynaklar  ve  diğer  sosyal-kültürel  birtakım  miraslar  incelendiğinde 
bu ifadeyi doğrulayan delilleri görebilmekteyiz. 
Bugün  Türk  Dünyası  coğrafyasının  farklı  yerlerinde,  özellikle  de  Kırgızistan 
ve  Kazakistan  dolaylarında  at,  hayatın  vazgeçilmez  bir  unsuru  konumundadır. 
Nitekim  Kırgızlar  adını  taşıyan  ansiklopediden  özetleyerek  aldığımız  şu  satırlar, 
atın onlar için ifade ettiği anlamı ortaya koyması açısından dikkate değerdir: 
Eski zamanlarda yaşayan Kırgızlar
 
bir at için kadından, kızdan vazgeçmiş.
 
Bir 
at  için  iki  halkın  arası  bozulmuş,  kan  dökülmüş.  Atı,  canları  gibi  görüp  tehlikeli 
zamanlarda  evlerinin  içine  almışlar.
 
Uzak  yola  gidenlerden  at  üstünde  yemek 
yiyenler, uyuyanlar olmuş.
  
Kırgızlar  iyi  atlarının  kafa  iskeletini  yüksek  bir  ağacın  tepesine  asmışlar.
 
Sınçılar sadece insan ve at hakkında yorum yapmışlar başka hayvanlarla ilgili bir 
şey  söylememişler.
 
Yeni  doğan  bir  atın  gelecekte  külük  mü  yoksa  çobur  mu 
olacağını  daha  kulun  ve  tay  zamanındayken  bilmişler.
 
Evin  içinde  otururken 
dışarıdaki bir atın tepinmesinden külük olup olmayacağını anlayıp, savaş sırasında 
canlarını sadece atlarına emanet etmişler.
 
Bazı at sahipleri uyurken, atları düşmanın 
yaklaştığını  hissedip,  ön  ayaklarıyla  toprağı  kazarak  ya  da  sahibinin  giyimlerini 
dişleyerek  düşmanı  haber  vermişler.  Atın  genç  mi  yoksa  yaşlı  mı  kısraktan 
doğduğunu,  büyük  ödüllü  yarışları  kazanıp  kazanamayacağını  bilmişler.  (2:602-
603)
 
Bu  ifadeler  bugün  bile  nispeten  geçerliliğini  korumaktadır.  Modernleşme  ve 
teknolojik  gelişmelere  rağmen  Kırgızistan  coğrafyasında  atın  sosyal  ve  kültürel 
öneminden  bir  şey  kaybettiğini  söyleyemeyiz.  Zira  at  hem  besin  maddesi,  hem 

60 
 
geleneksel  oyunların  en  önemli  aracı  hem  de  ticarî  bir  meta  olarak  gerek  köy 
hayatında  gerekse  şehir  hayatında  varlığını  her  an  hissettirmektedir.  Hâl böyle  
 
 

61 
 
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011 
 
Soldan U.
 
Aşım Cakıpbekov’un aygaşka hikâyesinde at motifi
  
 
  
olunca  atın  edebî  eserlerde 
kendine  yer  bulması  da  kaçınılmaz  olmuştur.  Aşım
 
Cakıpbekov’un  Aygaşka  hikâyesindeki  at  motiflerine  geçmeden  önce  Çağdaş 
Kırgız Edebiyatı, Aşım Cakıpbekov ve onun bu edebiyat içindeki yeri konularına 
kısaca değinmenin faydalı olacağı kanaatindeyiz. 
Bilindiği  üzere  Kırgız  yazı  dili  ve  bunun  doğal  bir  uzantısı  olan  Kırgız 
Edebiyatı  XX.  yüzyılın  ilk  çeyreğinden  sonra  teşekkül  etmeye  başlamıştır.  Daha 
önce  Kırgızca  kaleme  alınan  eserler  ise  bizim  “literatura”  kelimesinden 
anladığımız edebiyatın standartlarından uzaktır. Batıdan giren türlerin işlenmesiyle 
ortaya  çıkan  Çağdaş  Kırgız  Edebiyatı  ise  Sovyetler  Birliği  zamanında  ilk  olarak 
filizlenmiştir. Bu dönemde Batı Edebiyatından giren türler Kırgızca kaleme alınmış 
ve  bu  sürecin  sonucunda  ortaya  çıkan  eserler  ise  Çağdaş  Kırgız  Edebiyatı  olarak 
anılan edebiyatın temellerini oluşturmuştur. (3:29) 
Çağdaş  Kırgız  Edebiyatının  önemli  isimlerinden  Aşım  Cakıpbekov  1935 
yılında Kırgızistan Cumhuriyeti sınırları içerisindeki Talas’a bağlı Şeker  köyünde 
çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Bilindiği üzere dünyaca tanınmış 
Kırgız  yazar  Cengiz  Aytmatov  da  bu  köydendir  ve  Cakıpbekov’dan  7  yıl  önce 
doğmuştur.  Aytmatov  ile  Cakıpbekov’un  yolları  ilerleyen  yıllarda  tekrar 
kesişecektir. Aytmatov’un İlk Öğretmen adlı hikâyesinde anlattığı okulda ilkokulu 
okuyan  Cakıpbekov’un  henüz  4  yaşındayken  babası  ölmüştür.  O,  ortaokulu  ve 
liseyi  yoksulluk,  parasızlık  içinde  okumuştur.  Liseyi  Frunze’de  (şimdiki  Bişkek) 
okuyan  Cakıpbekov’un  sınıf  arkadaşları  arasında,  sonraki  yıllarda  tanınmış 
edebiyatçılar olarak anılacak isimler vardır. 1953 yılında Kırgız Devlet Üniversitesi 
Filoloji Fakültesi’ne kabul edilen Cakıpbekov bu yıllardan itibaren devletin verdiği 
az miktardaki burs ile yaşamak mecburiyetinde kalmış, sıkıntılı günler geçirmiştir. 
1958  yılında  üniversiteden  mezun  olan  Cakıpbekov,  aynı  yıl,  zamanın  kültür  ve 
edebiyat dergisi Ala-Too’nun yazı işlerinde çalışmaya başlamıştır. Sonraki yıllarda 
ilkokul  öğretmenliği  ve  yazı  işleri  müdürlüğü  gibi  görevler  yapmıştır.  4  Haziran 
1994 tarihinde ise hayata veda etmiştir. (4:1-9) 
Aşım Cakıpbekov’un, incelememize konu olan bu eseri 63 sayfalık uzun bir 
hikâyedir. Yazar bu eserinde Komünist Parti’ye ve onun prensiplerine başkaldırır. 
Bu hikâye ile Cengiz Aytmatov’un Türkçe’ye Elveda Gülsarı olarak tercüme edilen 
eseri arasında bazı paralellikler mevcuttur. Aşım Cakıpbekov üzerine araştırmalar 
yapan  Kemal  Göz,  Aygaşka’nın  Elveda  Gülsarı’dan  10  yıl  önce  yazıldığını 
belirtmektedir. (4:X) Bu açıdan bakıldığında söz konusu eserin Cengiz Aytmatov’a 
bazı  noktalarda  ilham  verdiği  söylenebilir.  Bu  çalışmada  Aşım  Cakıpbekov’un 
yukarıda sözünü ettiğimiz eseri Aygaşka’da atın ne gibi fonksiyonlar üstlendiğinin 
üzerinde durulacaktır. 
Aygaşka’da At Motifi 

62 
 
Makalemizin  başlığında  geçen  “motif”  kavramı,  Thompson’un  düşünceleri 
doğrultusunda destanlarda yer alan kişi, kahraman, olay, olgu vs. gibi durumlarda 
olağanüstülük  içeren  ve  metni  oluşturmada  belirleyici bir konuma sahip kalıplar  
 
 

63 
 
А.Ясауи университетініњ хабаршысы, №2, 2011 
 
Soldan U.
 
Aşım Cakıpbekov’un aygaşka hikâyesinde at motifi
  
 
  
bütünü  olarak  değerlendirilen  (5:64-65)  motiflerden  nispeten  farklıdır.  Çünkü 
incelediğimiz eser sözlü kültür ürünleri dâhilinde yer alan bir anlatı değil, yaratıcısı 
belli  olan  (buradaki  yaratıcı  kelimesi,  dinî  anlamlarından  arındırılmış  olarak 
kullanılmaktadır!)  bir  edebî  eserdir.  Bu  sebeple  hikâyede  atın  olağanüstülükler 
içeren  işlevi  kaybolmuş,  onun  yerini  başka  fonksiyonlar  almıştır.  İlk  olarak  –
mümkün  olduğu  kadar–  Motif  İndex  of  Folk  Literature’daki  sisteme  göre 
Aygaşka’daki at motiflerini tespit edelim: 

жүктеу/скачать 4,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: