Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

10 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байниязов А.Ж.
 
Лексикалық минимум түзудегі градуальдық ұстанымның маңызы
          
 
 
 
оқу  құралдарын  енгізу  қажеттілігін  тізбелеумен  шектеледі.  Әркім  өз  тізімін 
ұсынады  (осындай  автордың  «қазақ  тілі»  оқу  құралын,  сөздікшелерін 
пайдалану  қажет  деген  сияқты).  Ұсынылып  отырған  лексикографиялық 
туындылар  арасында  қандай  байланыс  бар,  олардың  сөзтізбелері  қалайша 
құрылуы  керек,  түрлі  типті  оқу  сөздіктерінің  сөзтізбелері  арасындағы 
пропорцияны  қалай  сақтауға  болады,  т.т.  Мәселенің  шешімін  іздегенде,  оқу 
сөздіктері  жүйесінің  түп негізінде жалпыға  ортақ және белгілі  бір дәрежеде 
объективті  құрылым  болуының  қажеттігі  басты  назарда  ұсталды.  Бұл 
ізденістер  қарапайым  да  құнарлы  идеяға  алып  келді.  Оның  мәні  –  қазіргі 
қазақ  тілінің  лексикалық  негізіне  бағдарланған  оқу  сөздіктерінің  жүйесі 
немесе  сериясының  ең  жиі  қолданылатын  сөздердің  тізбесі  негізінде 
құрылуының  мүмкіндігі.  Бұл  идеяны  жүзеге  асыру  үшін  қолда  үш  түрлі 
деректердің  болуы  қажет:  а)  лексикалық  негіз  тізбесі,  ә)  лингвоәдістемелік 
сұранымдардың (қажеттіліктердің) тізбесі, б) оқу сөздіктерінің сөзтізбелерін 
алудың жолға қойылған процедурасының болуы. Бастапқы лексикалық тізім-
негіз  ретінде  жиілік  сөздіктерді  бір-бірімен  салыстыру  арқасында  алынған 
орта  жиілік  тізбенің  саналуына  болады.  Негізгі  дереккөз  –  басты  жиілік 
сөздік.  Негізгі  тізімді  алу  әдістемесі  –  аталған  тізбелерді  бір-бірімен 
беттестіру, сол арқылы жиынтық жиілік тізбені жинақтау. 
Мәселен,  қазақ  тіліндегі  ғылыми  және  техникалық  лексиканың  кешенді 
жиілік  сөздігі,  терминологиялық  сөздіктер.  Мұндай  оқулықтар  үшін, 
бастауыш  кезеңмен  салыстырып  қарастырғанда,  лексиканы  кәсіби-стильдік 
деңгейде  сұрыптау  –  тілді  меңгерудегі  сандық  тұрғыдан  да,  сапалық 
тұрғыдан  да  мүлде  жаңа  кезең.  Оған  лексиканың  үлкен  көлемді  болуы  тән. 
Сондықтан,  авторлар  әдетте  оны  тақырыптық  және  құрылымдық 
рамкалармен  шектеп  отырады.  Өңделген,  белгілі  дәрежеде  ықшамдалған, 
әдістемелік жақтан реттелген тізбенің өзі – үлкен массив құрайды. Мұның өзі 
кейде  оқушының  мүмкіндігінен  асып  жатады.  Сондықтан,  тілді  оқытуда, 
тілді меңгеруде өте мәнді, бастауыш курс пен негізгі курсты жалғастыратын, 
тілдің  лексикалық  деңгейінің  жүйелік  негіздерін  меңгертуді  өз  міндетіне 
алатын  тағы  бір  кезең  пайда  болды.Тілдік  жүйені  меңгерудің  бұл  стадиясы 
болмаса,  тілді  меңгеру  процесі  баяулайды,  іштей  басқаруға  келмейтіндей, 
тиімділігі аз болады.  
Базалық  сөздіктегі  тізбе  тілдің  лексикалық  ядросын  және  осы  ядродағы 
элементтердің  лексикалық  жүйелі  байланыстары  жиынтығын  білдіреді. 
Сөздік  материалдары  оқулыққа  тілді  оқытудың  орташа  кезең  үшін  қажетті 
лексикалық құрамын тез және дәл сұрыптап алуға мүмкіндік тудырады. Және 
сол  құрамның  негізінде  оқыту  процесінде  оқушыларда  тілдік  аңғарымды 
дамытатын потенциалды сөздік жасауға мүмкіндік тудырады.  
Оқулыққа  сөзтізбені  сұрыптау  процесінде  лексикалық  жүйелі 
байланыстарды көрсету тәсілдері, сөздіктегі сөзбелгілер, лексикалық  

11 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байниязов А.Ж.
 
Лексикалық минимум түзудегі градуальдық ұстанымның маңызы
          
 
 
 
жаттығулардың  тілдік  аңғарымды  дамытатын  типтерін  қатесіз  және 
түпкілікті  анықтауға  мүмкіндік  береді,  сондай-ақ  осындай  жаттығуларға 
қажетті  сөздіктік  материал  береді.  Осылайша,  сөздік  белгілі  дәрежеде, 
мағынада  оқытудың  тілдік  (лексикалық)  материалын  ғана  қамтамасыз 
етпейді,  сонымен  қатар  потенциалды  сөздікті  қалыптастыру  үшін  қажетті 
сөйлесімдік  операциялардың  толық  жиынтығы  тұрғысынан  оқытудың 
мазмұнын  да  қамтамасыз  етеді.  Потенциалды  сөздіктің  лексикалық  бөлігін 
құрайтын  құбылыстардың  оқулық  құрамында  толық  қамтылуы  өз  кезегінде 
лексикалық  жүйенің  меңгерілуіне  кепілдік  береді.  Осылайша,  сөздік 
бастауыш және негізгі кезеңге арналған оқулықтарға лексикалық материалды 
сұрыптап  алуға  берік  негіз  қалайды.  Себебі  онда  дайын  жеке  блоктар  мен 
олардың  лексикалық  құрамының  бөліктері  бар.  Оның  үстіне,  сөздік 
оқытудың  тиісті  кезеңіндегі  (әдетте  орта)  лексикалық  материалы  мен 
мазмұнын  айқындайды.  Ол  кезеңнің  міндеттеріне  қазақ  тілі  лексикалық 
жүйесінің  негіздерін  меңгеру  кіреді.  Сөздіктің  бағдар,  бағыт  берушілік 
қасиеттерін  жеке  айту  қажет.  Сөздікке  сүйене  отырып,  оқулық  пен  оқу 
құралдарының  авторлары  өз  шығармаларының  мазмұнын  бұрынғы  және 
үйретім талаптарына сай бағдарлауына болады.  
Осы  мәселеге  орай,  базалық  лексика  сөздігінің  құрылымын  зерттеген 
Ж.Байниязова:  «Ол  үшін  басты  жиілік  сөздіктен  ең  жиі  қолданылатын  2500 
сөз алынады. Жиі қолданымды сөздер сөзқолданымның 70 пайызын жабатын 
болу керек. Бұл 2000-2500 бірліктен тұратын лексикалық тізбе арқылы жүзеге 
асырылады.  Бұл  әлем  тілдеріндегі  тәжірибе  бойынша  дәлелденген  жайт. 
Негізгі  дереккөзде  жоқ  сөздерді  алу  реті:  өзге,  қосымша  дереккөздерден 
алғашқы 1000 сөз құрамында бар бірліктер алынады. Негізгі жиілік сөздікке 
дереккөздерді  сұрыптаудағы  субъективизмді  осылай  жеңеміз.  Газет  тілі  – 
1000, мектеп оқулықтары лексикасының жиілік сөздігі  – 500, сонымен 2500 
сөз  шықты.  Бұлар  –  жалпылама  маңызды,  мәнді,  объективті  тізбе»  [2.85]– 
дейді.  
Лингвоәдістемелік  талап  деп  біз  қарастырылып  отырған  сөздің  белгілі 
бір  оқу  сөздігіндегі  қарастырылу  аспектісіне  нұсқауды  айтамыз.  Мұндай 
талаптар  тізіміне  лексикологиялық  категориялар  (полисемия,  омонимия, 
синонимия,  антонимия,  паронимия)  және  өзге  де  лингвистикалық  тұрғыдан 
да,  мақсатқа  сәйкестік  тұрғысынан  да  қажетті  семантикалық  және 
грамматикалық  құбылыстар  қатары  (тұрақты  тіркеске  түскен  сөз,  сөздің 
белгілі  бір  лексика-семантикалық  топқа  енетіндігі,  сөздің  баламасыз,  аялық 
лексикаға  кіретіндігі,  сөздің  морфемалық  құрылымы).  Аталған  9 
лингвоәдістемелік  талап  қазіргі  қазақ  тілінің  лексикалық  негізіне 
бағдарланған 9 түрлі оқу сөздігінің сөзтізбесін алуға мүмкіндік береді.  
 
 

12 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байниязов А.Ж.
 
Лексикалық минимум түзудегі градуальдық ұстанымның маңызы
          
 
 
 
Түсіндірме, 
идеографиялық, 
фразеологиялық, 
лингвоелтанымдық, 
грамматикалық  сөздіктер,  синонимдердің,  антонимдердің,  омонимдердің, 
паронимдердің  сөздіктері.  Әр  талап  бойынша,  қажетті  оқу  сөздігінің 
сөзтізбелерін алу процедурасы бастапқы лексикалық негіз тізбесін аталған 9 
талаптың  әрқайсысы  тұрғысынан  талдауды  қажет  етеді.  Синонимдік 
сөздіктен – синонимдес сөздердің қатары, омонимдік сөздіктен – омонимдес 
сөздердің қатары. 9 сөздіктің қаралай қолжазба варианттары пайда болды.  
9  оқу  сөздігінің  атау  сөздер  тізбесінен  енді  барлық  ескірген,  сирек 
қолданылатын, қарапайым лексикаға жататын, т.б.с.с. лексика-семантикалық 
бірліктер  алынып  тасталады.  Әдістемелік  талаптар  тізбесі  –  ашық  тізбе.  Ол 
толықтырылып отырады. Яғни, басқа да талаптар болуы мүмкін. Лексикалық 
негізге бағдарланған оқу сөздіктері жүйесінің жалпы планы ретінде «Қазіргі 
қазақ  тілінің  әмбебап  лексикалық  минимумын»  атау  керек.  Аталған 
сөздіктердегі  атау  сөздердің  семантикалануы  мәселесі.  Бұл  мәселені 
талқылау  үшін  түсіндірмелі  оқу  сөздігінің  сөзтізбесін  алайық.  Оның 
сөзтізбесі  –  қазақ  тілінің  лексикалық  негізінен  құралады.  Қазақ  сөздерінің 
семантикасын  ашуда,  бір  жағынан,  әрбір  лексика-семантикалық  бірлік 
семантизациясының ақпараттық жеткіліктілігінің қамтамасыз етілуін, екінші 
жағынан,  түсіндірмелі  оқу  сөздігіне  қажетті  –  автономдылықты  беретін 
болса. 
Бірінші талап - өзге тілді оқырманға арналған оқу сөздігіне сөздің немесе 
көпмағыналы  сөздің  лексика-семантикалық  вариант  мағыналары  туралы 
ақпар  үлкен  сөздіктерден  кем  болмауы  керек.  Аялық,  баламасыз  тілдік 
бірліктердің  семантикасы  туралы  ақпар  да  ана  тілі  сөздіктерінен  де  айқын 
ашық  болуы  керек.  Екінші  талап  бойынша,  түсіндірмелі  оқу  сөздігінде 
дербестік қасиет болу керек. Сөздердің мағыналарына берілетін анықтамалар 
жеткілікті,  түсінікті  болу  керек.  Ол  үшін  басқа  сөздіктерді  қарауға  мәжбүр 
болмайтындай  болу  керек.  Атау  сөзді  семантикалаудың  4  түрі  бар:  а)  сөзге 
ана тілінде түсіндірме жасау, ә) сөзді оқырманның ана тіліне аудару, б) сөзге 
оқырманның ана тілінде түсіндірме жасау, в) аталған тәсілдердің белгілі бір 
түрлі комбинациясын қолдану [2.87].                                                                                                              
Бірінші мүмкіндікті жүзеге асыру үшін: а) сөздің түсіндірме сөздіктерде 
қабылданған  әдеттегі  түсіндірмесін  беру,  ә)  арнайы  сарапталып  алынған, 
алдын  ала  жоспарланған  түсіндірмелік/минимум  көмегімен  түсіндіру,  б) 
интуитивті түрде, жеңілдетілген, бейімделген, икемделген түсіндірме жасау. 
Егер түсіндірме сөздіктегі анықтама келтірілсе, ол толық түсіндірме болмақ. 
Алайда,  мұндай  жағдайда  сөздік  мақаланың  түсіндірмесінде,  оның  бірінші 
бөлігінде,  лексикалық  жүйенің  перифериясына  жататын  көптеген  сөздер 
пайда  болады.  Оқырманға  белгісіз  сөздер.  Басқаша  айтқанда,  өзге  тілді 
оқырман  мұндай  сөздікті  басқа  сөздіктердің  көмегімен  ғана  оқи  алады. 
Сөздерді  семантикалауда  арнайы  сарапталған,  алдын  ала жоспарланған
  

13 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байниязов А.Ж.
 
Лексикалық минимум түзудегі градуальдық ұстанымның маңызы
          
 
 
 
түсініктеме минимум бойынша түсіндіруде – оқу сөздігі дербес сөздік болып 
шығады.  Екінші  талап  орындалады.  Алайда,  бұған  қуануға  болмайды.  Бұл 
сөздердің  мәнін  ашу  ісін  жұтаңдатады.  Өзге  тілді  оқырманның  қате 
түсінулері  көп  болуы  мүмкін.  Үшінші,  бейімделген  түсіндірме  туралы 
айтпаса  да  белгілі.  Сонымен,  аталған  3  тәсіл  де  екі  талаптың  жүзеге 
асырылуын  қамтамасыз  ете  алмайды.  Бірінші  мүмкіндіктің  жүзеге 
асырылуындағы  екі  талап  та  қамтамасыз  етілмейді.  Тілүйренімдік  оқу 
сөздігіндегі  сөзді  семантикалаудағы  екінші  мүмкіндікті  жүзеге  асыру  ана 
тіліндегі  сөзге  немесе  көп  мағыналы  сөздің  лексика-семантикалық 
вариантына  өзге  тілдегі  сөз  қойылады.  Яғни,  қазақша-өзгетілді  оқу  сөздігі 
жасалады. Бұл тәсілді қолдану екінші талапты (дербестікті) қамтамасыз етеді. 
Алайда,  бірінші  талаптың  орындалуын  қамтамасыз  ете  алмайды.  Себебі, 
контекссіз  алынған  сөздер,  бұл  жағдайда,  өзінің  барлық  мағыналары  мен 
реңктерінің  жиынтығы  ретінде  алынып  отыр.  Бізге  қажетті  сөздікте  (сөз 
болып  отырған)  «кіріс»  тілдің  сөзінің  лексика-семантикалық  вариантын 
«шығыс»  тілдің  көпмағыналы  сөзімен  семантикалауға  тура  келеді.  Демек, 
жай  аударма  да  қажетті  нәтижеге  жеткізбейді.  Мұндай  нәтижеге  үшінші 
мүмкіндікті  жүзеге  асыру  кезінде  қол  жеткізуге  болатын  секілді.  (Сөз 
мағынасының  немесе  лексика-семантикалық  варианттың  анықтамасының 
түгел  аударылуы).  Мұнда  дербестік  бар,  ақпардың  жоғалуы  өте  аз.  Алайда, 
шетел сөзінің сигнификативтік (немесе ұғымдық) мағынасын меңгерілді деп 
оқырман  шетел  сөзіне  толық  балама  сөзді  (барлық  мағыналық 
шектеулерімен)  таба  алатындай  болған  кезде  ғана  айтуға  болады.  Демек, 
дұрысы – түсіндірмелі оқу сөздігінде сөзді, лексика-семантикалық вариантты 
өзге  тілде  түсіндіру,  түсіндіре  отырып,  нүктелі  үтірден  кейінгі  жерде 
баламаларды  келтірумен  аяқтау.  Әрине,  толық  баламасы  болса,  соны 
келтірумен  де  шектелуге  болады.  Оқу  сөздіктерінің  лексикалық  негізге 
бағдарланған  жүйесін  құру  –  аса  қажетті  шаралардың  бірі.  Түсіндірме  – 
үйреніліп отырған тілде жасалуы қажет. Т және ол түсіндірмеде ақпараттық 
жеткіліктілік  қамтамасыз  етілуі  керек.  Мұндай  серия  –  инвариант  ретінде 
қызмет  етеді.  Оқу  сөздігінің  көп  түрін  жасауға  болады.  Алайда,  оның 
қамтылатын  лексикалық  қабаттардың  ең  біріншісі,  негізгісі  –  қазіргі  қазақ 
тілінің лексикалық негізі болу керек. 
М.Малбақов  ағылшын  лексикографиясындағы  тілүйренімдік  мақсатта 
жасалған  түсіндірме  сөздіктердің  «мектепке  дейінгі  балаларға  арналған‚ 
бастауыш  мектептегі  балаларға  арналған‚  орта  мектеп  оқушыларына 
арналған‚  студенттерге  арналған‚  отбасында  қолдануға  арналған‚  жұмыс 
басында  қолдануға  арналған‚  кітапханада  қолдануға  арналған‚  жол-жөнекей 
қолдануға арналған («жол ашар»‚ «қалта сөздіктері») дегендей түрлі дәреже-
деңгейлерде  жасалып  отырғандығын»  жазады.  Ғалым  сөздіктердің  осындай 
алуан  
түрлерін жасауға негіз болатын басты ұстанымның – градуалдылық
  

14 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байниязов А.Ж.
 
Лексикалық минимум түзудегі градуальдық ұстанымның маңызы
          
 
 
 
екендігін  айта  отырып,  төмендегі  жайларды  сөз  етеді:  «Латын  тіліндегі 
«адым‚  қадам»  мағынасындағы  gradus  сөзі  мен  ортағасырлық  латындағы 
gradarіus  «ақырын  адыммен  жүруші‚  асықпайтын»‚  gradatіm  «қадам  сайын‚ 
бірте-бірте‚  ақырын-ақырын»‚  gradatіo  «бірте-бірте  биіктеу‚  ақырын 
көтерілу»‚  gradualіs  «басқыш  сайын‚  бірте-бірте»  сөздерімен  төркіндес 
градуалдылық  ұстанымының  негізінде  тілдің  жүйелілік  қасиеттерін  кеңейте 
көрсету‚  «тілді  үйрену  процесін  сатылы  түрде‚  үздіксіз  жүргізу‚  оны  бірте-
бірте  күрделендіру»  ұстанымы  жатыр.  Градуалды  сипаттама  біріне  бірі 
кірігіп‚  кіретіндей  сөздіктер  сериясы  түрінде  жүзеге  асады...  Алғашқы 
градуалды түсіндірме сөздіктер американдық ағылшын лексикографиясында 
жасалды.  Ол  XX  ғасырдың  30-40  жылдары  төменгі  және  жоғарғы 
сыныптардағы  мектеп  оқушыларына  арналып  жасалған  Э.Л.Торндайктің 
сөздіктері  болатын  [3].  Кейінірек  екінші  сөздікшінің  -  К.Л.Барнхарттың 
қосылуына  байланысты  бұл  жүйе  «Торндайк-Барнхарт  жүйесі»  деп  атала 
бастады  [4].  Лексикографиядағы  градуалдылықты  арнайы  зерттеген 
Л.В.Малаховский  осы  серияның  1970-жылдардағы  құрамдас  сөздіктерін 
талдайды.  Ғалым  бұл  жүйеге  мектепке  дейінгі  5,  6,  7  жастағы  балаларға 
арналған үш суретті сөздіктің кіретінін сөз етеді. Төменгі сыныптардағы (8-
10  жас  аралығындағы)  балалар  үшін  жасалған  түсіндірме  сөздіктен;  орта 
сыныптардағы  (10-14  жас  аралығындағы)  оқушылар  үшін  жасалған 
түсіндірме  сөздіктен;  жоғарғы  сыныптардағы  оқушылар  (14-18  жас 
аралығындағы)  үшін  түзілген  түсіндірме  сөздіктен  және  үлкен  түсіндірме 
сөздіктен  тұратын  бұл  жүйе  кезінде  өте  тиімді  болған.  ...Көлем  жағынан 
сөздіктер  арасында  елеулі  айырмашылықтар  болмас  үшін‚  көлем  көбейген 
сайын сөздіктердегі қаріптер (шрифт) кішірейтіліп отырған. Кіші жастағылар 
үшін жасалған сөздікте анықтамалар өте көлемді болып келсе‚ үлкен жастағы 
оқушылар  үшін  жасалған  сөздіктегі  анықтамалардың  тұрқы  қысқа  болып 
келеді  екен.  Оның  басты  себебі  -  жасы  кіші  балаларға  сөзді  жан-жақты 
ұғынықты қылып түсіндірудің қажеттігіне байланысты» [5.303-304].  
Р.Түсіпқалиеваның пікірі бойынша: «Градуальдылық бұл – жекелеген бiр 
сөздiкке 
емес, 
толықтай  лексикографиялық 
жүйеге 
тән  қасиет. 
Градуальдылық бiр типтес сөздiктер жүйесiнiң оқытудың әртүрлi кезеңдерiне 
лайықталған  (ориентированность)  бiрнеше  сөздiкке  бөлшектелiп,  сөздiкте 
хабарланатын  лингвистикалық  мәлiметтiң  көлемi  бiрте-бiрте  артуын  және 
оның  сипаты  мен  берiлу  пiшiнiнiң  күрделене  түсуiн  бiлдiредi.  Сондай-ақ, 
сөздiктердiң  сабақтастығы  мен  олардың  өзара  байланыстылығы  да  осы 
ұғымға  жатады.  Градуальды  сөздiктер  бiртұтас  жоспар  бойынша  құрылады. 
Әрбiр  келесi  сөздiктiң  сөздерi  өзiнiң  алдындағы  сөздiктен  жай  ғана  көп 
болып қоймастан, ол сөздердi толықтай өз iшiне қамтиды да. Келесi сөздiктiң 
сөздiк  мақаласы  мазмұны  жағынан  алдыңғы  сөздiктегi  өзiне  сәйкес 
мақаладан бай болып қана қоймай, ол мақаланы өзiнiң ядросы етiп алады.  

15 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байниязов А.Ж.
 
Лексикалық минимум түзудегі градуальдық ұстанымның маңызы
          
 
 
 
 
Сондықтан  градуальдылық 
идеясын  жүзеге 
асыру 
– 
бұл 
оқу 
лексикографиясының жоғары  дамуының  көрсеткiшi  деп айтуға  болады»  [1]. 
Ғалым  өзінің  ойын  «осы  тәрізді  сатылы  үйренім  сөздіктерін  жасау  -  қазақ 
лексикографиясы  үшін  де  өте  қажетті  іс  екендігі  даусыз»  деген  түйінмен 
аяқтайды.  Біз  де  осы  пікірді  қостаймыз.  Қазақ  тілін  үйренушілерге  арналып 
жасалатын  осындай  градуалды  сөздіктер  қажет.  Алайда,  олардың  ғылыми 
негізде жасалуы, қазақ тілінің лексикалық негізін қамтуы шарт. 
Қорыта  келгенде,  қазақ  тілінің  градуалды  лексикалық  минимумдары  – 
қазіргі қазақ тілінің лексикалық өзегін құраушы лексикалық тізбелер. Мақсат 
–  оқырманға  оқытудың  мақсатына,  кезеңдеріне  сәйкес  келетін  оқыту 
материалдарын  жасауда  (оқулық,  оқу  құралы)  негіз  болатын  лексикалық 
минимумдар жүйесін беру. Градуалдық минимумдардың ұсынылып отырған 
жүйесіндегі  басым  бағдар  –  сөйлеудің  пассив  түрлері:  оқылым,  тыңдалым, 
ана тіліне аударма жасаумен қатар, тізбеге қосалқы ретінде тіл үйрету үшін 
қажетті лексикалық тізімді сұрыптап алу болып табылады. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Түсіпқалиева Р. Қазақ лексикографиясы: екітілді шағын сөздіктердің құрылымы: филол. ғыл. канд. 
... дисс.:10.02.02. - Алматы, 2007. – 126 б. 
2.
 
Байниязова Ж. Базалық лексика сөздігінің құрылымдық мәселелері. Шымкент: Нұрлы бейне, 2009. 
– 170 б. 
3.
 
Tһorndіke E.L., Barnһart C.L. Tһorndіke-Barnһart begіnnіng dіctіonary. 8tһ ed. Glenvіew, 1971.  - 810 
p.; Tһorndіke E.L., Barnһart C.L. Tһorndіke-Barnһart іntermedіate dіctіonary. 2nd ed. Glenvіew, 1974. – 
810 p.; Tһorndіke E.L., Barnһart C.L. Tһorndіke-Barnһart advanced dіctіonary. 2nd ed. Glenvіew, 1974. 
– 840 p. 
4.
 
Малбақов М. Шағын тілүйренім сөздігінің минимум құрамы туралы // Тілтаным. 2008.№1. – 12-15 
бб. 
5.
 
Малбақов  М.  Қазақ  тілі  түсіндірме  сөздігінің  құрылымдық  негіздері:  филол.  ғыл.  докт. 
...дисс.:10.02.02– Алматы, 2003. – 357 б. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

16 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
К.Б.УРАЗБАЕВ 
кандидат филологических наук, 
доцент МКТУ им. А.Ясави 
 
А.М.ТИНЕЙБАЕВА  
магистрант МКТУ им. А.Ясави 
 
ОБ ОСНОВНЫХ ХАРАКТЕРИСТИКАХ АНГЛО-РУССКИХ 
СООТВЕТСТВИЙ ГАЗЕТНО-ПУБЛИЦИСТИЧЕСКИХ И 
ЭЛЕКТРОННО-РЕСУРСНЫХ МАТЕРИАЛОВ 
 
Бұл  мақалада  баспасөз  және  электрондық  материалдарды  ағылшын  тілінен  орыс  тіліне 
аудару мәселелері қарастырылған.  
 
English-Russian translating peculiarities of mass media and electronic-resourced materials have been 
considered in this article. It is defined that almost all the texts of this style are readership-oriented so this 
specificity should be taken into account in the process of translation.  
 
В  последние  десятилетия  наблюдается  коренное  изменение  характера 
информационных процессов. В результате развития новых информационных 
технологий создано единое информационно-коммуникативное пространство. 
Интернет открыл новую эру не только как глобальное средство информации, 
но  и  как  глобальное  средство  коммуникации.  Одной  из  составляющих 
глобальной  коммуникации  стали  электронно-ресурсные  и  газетно-
публицистические тексты.  
Специфической  чертой  данного  типа  текста  является  его  априорная 
вторичность:  первичные  авторские  тексты  или  тексты  информационных 
агентств подвергаются прагматической адаптации редакторами электронного 
и  печатного  издания  в  соответствии  с  ориентацией  на  определенную 
читательскую аудиторию.  
Бурное развитие новых информационных технологий на рубеже XX-XXI 
веков  привело  к  появлению  термина  "электронная  газета",  под  которым 
понимаются  как  любые  воспроизведенные  на  экране  тексты  с  более  или 
менее  оперативной  информацией,  так  и  специальные  сетевые  выпуски 
периодических печатных изданий, адаптированные для представления в Web-
пространстве.  В  мировой  практике  утвердились  такие  понятия,  как 
электронная  журналистика  (Electronic  Journalism),  экранный  текст  и 
электронное издание (electronic publishing) - электронная система, с помощью 
которой  публикация  осуществляется  в  электронном  варианте  и  которая 
позволяет  воспроизводить  вербальные  тексты,  графику,  таблицы  и  другие 
семиотические  комплексы  либо  уже  подготовленные  прежде  в  бумажном 
варианте, либо - непосредственно в электронном.  
Несмотря на то, что между этими феноменами - электронной и бумажной 
печатью  -  имеются  огромные  различия  технологического  характера,  в 
сущностном,  глубинном  отношении  это  явления одного порядка, так как их  

17 
 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Уразбаев К.Б.,
 
Тинейбаева А.М.
 
Об основных характеристиках англо-русских соответствий... 
 
 
 
системоформирующая  основа  –  текстуальное  пространство  –  остается 
неизменной.  Печатное  издание  интегрировано  в  систему  общественных 
отношений  и  подвержено  воздействию  всех  ее  факторов,  включая  и 
воздействие  технического  новаторского  характера,  и  электронные  издания  - 
результат  очень  длительной  эволюции,  осуществленной  в  рамках  той  же 
системы, в которую включены и бумажные издания.  
Эволюционное  развитие  средств  массовой  информации  привело  к 
созданию  единого  информационно-коммуникативного  пространства.  Как 
следствие,  газетно-публицистические  тексты  стали  одной  из  составляющих 
глобальной  коммуникации.  В  настоящее  время  актуальным  аспектом 
прагматической адаптации газетно-публицистических текстов становится их 
межъязыковая трансформация.  
Эффективность  воздействия  новостной  информации  на  читателей, 
степень  понимания  газетных  материалов  определяется  через  понятие 
"информационной ценности текста" – относительной величины, зависящей от 
так  называемого  семиотического  уровня  того  или  иного  читателя.  Этот 
термин,  заимствованный  из  социальной  психологии  означает  "совокупность 
признаков,  определяющих  языковые  знания,  профессиональную  подготовку 
и  умение  ориентироваться  в  разного  рода  информации  на  основе  своего 
общего жизненного опыта" [1.187-188].  
Следует  отметить,  что  собственно  лингвистические  механизмы 
прагматической  адаптации  текстов,  связанные  с  изменением  тех  или  иных 
условий коммуникации, рассматриваются обычно в зарубежной лингвистике 
в  рамках  переводоведческой  проблематики.  При  этом  подчеркивается,  что 
при передаче прагматических значений, а также для восполнения возможных 
семантических потерь, используется компенсация.  
В  условиях  глобальной  коммуникации  англоязычные  газетно-
публицистические  тексты  становятся  объектом  перевода;  при  этом 
специфика  массовой  коммуникации  обусловливает  их  неизбежную 
адаптацию  в  процессе  межъязыкового  перекодирования.  Вероятно,  именно 
поэтому  традиционно  считается,  что  различные  типы  преобразований 
исходного 
текста 
необходимы 
для 
достижения 
переводческой 
эквивалентности [2].  
В  традиционной  трансляционной  лингвистике  идеальной,  безусловно, 
считается  ситуация,  когда  текст  оригинала  полностью  отражает  намерение 
Источника,  а  у  переводчика  нет  иных  целей,  кроме  наиболее  полного 
воспроизведения  иноязычного  текста  на  языке  перевода.  На  практике 
подобная  прагматическая  адаптация  осуществляется  в  процессе  перевода 
самим  переводчиком  и  ее  можно  вынести  за  пределы  переводческого  акта: 
переводчик  мог  бы  сначала  перевести  оригинал,  выполняя  все  требования 
адекватности (в  том  числе  и воспроизводя  прагматику  исходного текста), а  

18 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Уразбаев К.Б.,
 
Тинейбаева А.М.
 
Об основных характеристиках англо-русских соответствий... 
 
 
 
затем  уже  текст  перевода  мог  быть  адаптирован  (переводчиком  или  другим 
лицом)  с  целью  добиться  желаемого  воздействия  на  конкретного  человека 
или группу людей [2.13].  
Перед  переводчиком  газетно-публицистического  текста  стоит  задача 
прагматической адаптации текста оригинала и это связано в первую очередь с 
вышеописанной  спецификой  данного  типа  текстов.  В  настоящее  время 
исследуется  и  оценивается  роль  перевода  как  деятельности  в  новом 
информационном 
пространстве. 
Так, 
Питер 
Ньюмарк, 
называя 
"прагматическим" 
тот 
элемент 
текста, 
который 
"трансформирует 
'семантический'  (т.е.  когнитивный)  перевод  в  'функциональный'  (т.е. 
коммуникативный)",  относит  журналистские  тексты  к  тем  типам  текстов, 
которые  подлежат  "коммуникативному"  переводу.  Отмечается,  что 
наибольшая часть нехудожественной литературы - это тексты журналистики, 
информационные статьи и книги, отчеты, научная и техническая литература, 
официальная  корреспонденция,  материалы  пропагандистского  и  рекламного 
характера, печатные отзывы, массовая литература [3]. П.Ньюмарк указывает, 
что  характеристика  двух  общих  методов  перевода  (семантический  и 
коммуникативный) является его главным вкладом в теорию перевода. Вместе 
с  тем  в  его  работах  рассматривается  и  ряд  более  частных  переводческих 
проблем:  вопросы  перевода  собственных  имен,  политических  и  иных 
терминов  и  названий,  метафор  и  слэнга,  выбора  синонимических 
соответствий  и  пр.  Все  эти  вопросы  рассматриваются  на  большом 
иллюстративном материале, сопровождаемом тонкими и очень полезными в 
практическом плане наблюдениями и замечаниями. Хотя П.Ньюмарк делает 
упор на прикладную роль теории перевода, он осознает и ее большое научно-
познавательное  значение.  Он  указывает,  что  эта  теория  проливает  свет  на 
отношения  между  мыслью,  значением  и  языком,  на  универсальные, 
культурные  и  индивидуальные  аспекты  языка  и  речевого  поведения,  на 
особенности различных культур, на проблемы интерпретации текстов и пр. 
Характерная  особенность  английского  газетно-информационного  стиля 
заключается  в  стилистической  разноплановости  лексики.  Наряду  с  книжной 
лексикой  здесь  широко  используются  разговорные  и  поэтические  слова  и 
сочетания.  В  области фразеологии  газетно-информационный  стиль  отличает 
широкое использование «готовых формул» или клише. Здесь мы находим как 
многочисленные  вводные  обороты,  указывающие  на  источник  информации 
(it  is  reported,  it  is  claimed,  our  correspondent  reports  from,  according  to  well-
informed sources), устойчивые сочетания со стершейся образностью (to set the 
tone,  to  throw  light,  to  lay  the  corner-stone,  to  give  the  lie),  так  и  целый  ряд 
политических штампов типа: government reshuffle, vested interests, an unnamed 
Power, generation gap, a foregone conclusion, etc.  
 

19 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Уразбаев К.Б.,
 
Тинейбаева А.М.
 
Об основных характеристиках англо-русских соответствий... 
 
 
 
В  газетно-информационных  материалах  отмечаются  и  некоторые 
особенности  синтаксической  организации  текста:  наличие  кратких 
самостоятельных  сообщений  (1-3  высказывания),  состоящих  из  длинных 
предложений  со  сложной  структурой,  максимальное  дробление  текста  на 
абзацы, когда почти каждое предложение начинается с новой строки, наличие 
подзаголовков  в  корпусе  текста  для  повышения  интереса  читателей,  частое 
использование многочисленных атрибутивных групп (Paris underground and 
bus  transport  services  were  stopped  today  by  a  24-hour  warning  strike  called  by 
the CGT (French TUC) with the support of other unions).  
Особенно 
четко 
лексико-грамматическая 
специфика 
газетно-
информационного  стиля  проявляется  в  газетных  заголовках.  Функция 
заголовка английского текста - в сжатом виде передать содержание статьи, в 
этом  проявляется  в  большей  степени  информативность  английского 
заголовка.  В  области  лексики  для  заголовков  английских  газет  характерно 
частое  использование  небольшого  числа  специальных  слов,  составляющих 
своего рода «заголовочный жаргон»: ban, bid, claim, crack, crash, cut, dash, hit, 
move,  pact,  plea,  probe,  quit,  quiz,  rap,  rush,  slash  и  др.  Отличительной 
особенностью  такой  «заголовочной  лексики»  является  не  только  частота  их 
употребления,  но  и  универсальный  характер  их  семантики.  Слово  pact  в 
заголовке  может  означать  не  только  «пакт»,  но  и  «договор»,  «соглашение», 
«сделку»  и  т.п.  Глагол  hit  может  быть  употреблен  в  связи  с  любым 
критическим  выступлением.  Слово  bid  подразумевает  и  «призыв»,  и 
«приглашение»,  и  «попытку  достичь  определенной  цели»  и  т.д.:  National 
Gallery  Launches  Bid  to  Buy  the  Titian  –  “Национальная  галерея  пытается 
приобрести  картину  Тициана”;  Bid to  Stop  New  Police  Powers  –  “Призыв не 
допустить расширения прав полиции”. 
Особый случай представляет собой так называемый перевод устной речи 
на газетный язык - газетные изложения речей и иных выступлений в разного 
рода  аудиториях  (например,  при  освещении  парламентских  сессий  и  пресс-
конференций).  Подчеркивается,  что  в  данном  случае  особенно  важен  как 
профессионализм корреспондента, готовящего отчет, так и профессиональная 
компетентность редактора. Из тысяч ежедневно произносимых в мире речей 
и  заявлений  по  самым  разным  поводам,  в  прессу  попадает  лишь  несколько 
строк, и читатели ожидают от тандема корреспондент-редактор достоверного 
"перевода" устной речи на газетный язык. Одной из основных рекомендаций 
является поиск разумного баланса между цитатами и пересказом.  
В  основу  некоторых  типов  газетно-публицистических  текстов  может 
быть  положено  несколько  исходных  текстов.  Самыми  сложными  и 
трудоемкими для журналиста видами компиляции являются так называемые 
бэкграунды (backgrounds) и обзоры (reviews) [4].  
 

20 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Уразбаев К.Б.,
 
Тинейбаева А.М.
 
Об основных характеристиках англо-русских соответствий... 
 
 
 
Бэкграунды - это обобщенные подборки разного рода сведений, дающих 
подоплеку  разных  событий  и  проблем.  Наряду  с  фактами  и  другими 
сведениями объективного характера в бэкграунды обычно включаются также 
элементы  анализа  и  комментариев.  Бэкграунды  готовятся  обычно 
информационными  агентствами  -  как  правило,  не  столько  для  прямой 
публикации в газетах и журналах, сколько с целью обеспечить работающих 
там  журналистов  исходной  информацией  для  их  собственных  материалов  с 
тем, чтобы они писали в каком-то одном "нужном" направлении.  
Обзоры  –  это,  прежде  всего,  оперативные  сводки  новостей  по 
актуальным  событиям  и  проблемам  или  подборки,  составляемые  по 
тематическому  принципу  –  например,  новости  науки  и  техники,  делового 
мира,  культурной  жизни  или  спортивная,  криминальная,  светская  или  иная 
хроника.  
В  зависимости  от  специфики  своего  содержания  обзоры,  как  и 
бэкграунды,  могут  быть  самыми  разными  и  по  подбору  информации  и  по 
стилю  изложения  -  либо  только  новости,  либо  факты  в  сопровождении  их 
анализа. В обзоры по международной жизни наряду с последними новостями 
включаются и отклики средств массовой информации из разных стран. 
Следует  отметить,  что  функционирование  газетно-публицистических 
текстов  изучается,  с  одной  стороны,  с  точки  зрения  возможной  установки 
журналиста  на  определенное  идеологическое  воздействие  (тексты  разных 
печатных  изданий,  освещающие  одно  и  то  же  событие,  могут  сильно 
разниться, а иногда и в корне отличаться друг от друга), с другой стороны - с 
позиций социальной ориентации на определенную читательскую аудиторию 
(учет  степени  информированности,  образовательного  уровня  и  ценностных 
предпочтений  получателей  текста).  В  исследовании  О.В.Ушниковой 
описываются  такие  лексические  и  синтаксические  языковые  средства, 
которые предпочтительно используются журналистами популярных изданий 
британской прессы, а также рассматриваются языковые особенности текстов, 
создаваемых  с  учетом  половых,  возрастных  и  других  характеристик 
читателей.  Так,  например,  среди  газетно-публицистических  материалов 
автором  выделяются  "являющиеся  неотъемлемой  частью  любой  газеты" 
статьи,  адресованные  женщинам.  Об  адресной  направленности  женской 
аудитории  свидетельствует  обсуждение  в  статье  таких  вопросов,  как  место 
женщины  в  современном  мире,  ее  самоидентификация,  опыт  и 
мироощущение,  а  также  "постоянное  объединение  автора  статьи  - 
журналистки  с  читательницами:  "We  are  still  grossly  underrepresented  in  the 
Commons ... But we have got enough of a range of [women politicians] ..." [5.15].  
Интересен  подход  в  этом  плане  Нормана  Фейрклоса  –  профессора 
лингвистики из Университета Ланкастера. Он является одним из основателей 
критического анализа дискурса в области социолингвистики. В основе его  

21 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Уразбаев К.Б.,
 
Тинейбаева А.М.
 
Об основных характеристиках англо-русских соответствий... 
 
  
идей – отношение содержания и структуры текстового материала при анализе 
явления дискурса [6].
 
В  прагматически  адаптированных  текстах  переводов  газетно-
публицистических  материалов  отмечается  идеологическая  направленность 
воздействующей  функции,  проявляющаяся  либо  в  нейтрализации 
экспрессивности  оригинала,  либо  в  замене  оценки  в  коннотации  с  целью, 
обусловленной  причинами  экстралингвистического  характера.  Возможны 
случаи  "компенсирующих"  преобразований,  которые  носят  деструктивный 
характер  с  точки  зрения  норм  газетно-публицистического  стиля  и 
обусловлены  не  языковыми  факторами,  а  экстралингвистической  ситуацией 
состояния современных средств массовой информации.  
Резюмируя  вышеизложенное,  можно  отметить,  что  любой  газетно-
информационный материал ориентирован, прежде всего, на многочисленную 
и  неоднородную  аудиторию,  а  потому  как  автор  публикации,  так  и 
переводчик  данного  материала  максимально  должны  учитывать  интересы  и 
удобства  читателей.  Сообщения  адресованности  материалов  печатного  и 
виртуального типов в одинаковой степени привлекают внимание читателей, в 
некоторых  случаях  предвосхищают  их  вопросы,  нацеливают  на  анализ,  и  в 
большей  степени  апеллируют  к  опыту  и  моральным  ценностям.  При  этом 
отмечается, что категория адресованности присуща публицистике и является 
одной  из  самых  важных  категорий  подобных  печатных  и  электронных 
материалов. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Воскобойников Я.С., Юрьев В.К. Журналист и информация. – М., 1993.  
2.
 
Комиссаров В.Н. Общая теория перевода. – М., 2000. – 253 с.  
3.
 
Newmark, P. Approaches to Translation. - Oxford, 1981. 
4.
 
Тюрина  Н.А.  Компенсация  как  общий  принцип  передачи  особенностей  лексики  газетно-
публицистического текста //Материалы научной конференции по переводоведению "Федоровские 
чтения". 24-26 октября 2002 г. - СПб.: СПбГУ, 2002. 
5.
 
Ушникова  О.В.  Лингвопрагматические  и  социокультурные  особенности  газетных  текстов 
британской прессы. – Санкт-Петербург, 2003. – 165 с.  
6.
 
Fairclough, N. Media Discourse. - London: Edward Arnold, 1995, р. 48.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

22 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
Т.М.БАЙМАХАН  
кандидат филологических наук, профессор 
 
А.ДЮСЕНОВА  
магистрантка МКТУ им. А.Ясави 
 
МЕТАФОРИЧЕСКИЕ ПАРЕМИОЛОГИЧЕСКИЕ ЕДИНИЦЫ 
АНГЛИЙСКОГО, РУССКОГО И КАЗАХСКОГО ЯЗЫКОВ 
 
Бұл  мақалада  ағылшын,  орыс  және  қазақ  тілдеріндегі  метафоралық  мақал-мәтелдер 
қарастырылады. 
 
The article is concerned with English, Russian and Kazakh metaphorical proverbs and sayings. 
 
К  коммуникативным  фразеологическим  единицам  (ФЕ)  относятся 
фразеологизмы, 
являющиеся 
предложениями, 
причем 
не 
частичнопредикативными  типа  “ships  that  pass  in  the  night”  –  “мимолетные, 
случайные встречи”; - “кездейсоқ, (өткінші) ұшырасулар” или “strike while the 
iron  is  hot”  –  “ковать  железо,  пока  горячо”;  “темірді  қызған  кезде  соқ”,  а 
цельнопредикативными [1.339].  
Под пословицами обычно понимают афорисмические сжатые изречения 
с  назидательным  смыслом  в  ритмически  организованной  форме.  Пословица 
по определению О.С.Ахмановой «образное законченное изречение, имеющее 
назидательный  смысл  и,  обычно,  специфическое  ритмо-фонетическое 
оформление» [2.341].        
Пословица 
всегда 
является 
предложением. 
Она 
преследует 
дидактическую цель (поучать, предостерегать и т.п.). В отличие от ФЕ других 
типов,  пословицы  часто  бывают  сложными  предложениями.  В  контексте 
пословица  может  выступать  в  качестве  самостоятельного  предложения  или 
части сложного предложения. Так употребляются, например, пословица ”the 
proof  of  the  pudding  is  in  the  eating”  –  “чтобы  судить  о  пуддинге,  надо  его 
отведать”, “все проверяется на практике”, “судить по результатам”; “тәжірибе 
– таптырмайтын құрал”. 
Хотя  среди  широко  распространенных  английских  пословиц  и  имеется 
некоторое число длинных пословиц типа “a bird in the hand is worth two in the 
bush”  –  “не  сули  журавля  в  небе,  дай  синицу  в  руки”  “не  корми  блином, 
напой  прежде  водой”,  “кісідегінің  кілті  аспанда”  “қашпаған  тайыншаның 
уызына жерік болма”, “He must ( should) have to (or he needs) a long spoon that 
sups with the devil”, “he that sups with the devil needs (must have or should have) 
a  long  spoon”  –  “связался  с  чертом,  пеняй  на  себя”,  “сайтан  жаныңа  кірсе, 
тәніңді  де  сау  қоймас”  и  др.  Большинство  пословиц  –  краткие,  лаконичные 
высказывания. 
Понятие 
поговорки  в 
современной  фольклористике 
является 
неопределенным,  включающим  разные  структурно-семантические  типы 
устойчивых  образных  сочетаний  слов.  По  существу,  единственное,  что 
объединяет  эти  различные сочетания  слов  – это то, что они не являются
  

23 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Баймахан Т.М.,
 
Дюсенова А.
 
Метафорические паремиологические единицы
 
английского, русского...
  
 
 
 
пословицами,  хотя  близость  тех  и  других  в  отдельных  случаях  отрицать  не 
приходится [1.340].        
«Поговорка  (англ.  –  saying)  –  образное,  иносказательное  выражение, 
отличающееся от пословицы своей незаконченностью» [2.328]. 
В  английской  и  американской  лингвистической  литературе  также  не 
проводится  четкого  разграничения  между  пословицей  и  поговоркой. 
Поговорки,  так  же  как  и  пословицы,  являются  предложениями.  Но  у  этих 
разрядов 
фразеологизмов 
имеются 
существенные 
различия 
в 
функциональном  плане,  так  как  поговоркам  не  свойственна  директивная, 
назидательно-оценочная  функция.  Пословицы  являются  выражением 
народной мудрости, и для них характерна более высокая степень абстракции, 
чем  для  поговорок.  Для  пословиц  характерна  устойчивость  лексемного 
состава  и  неизменяемость  порядка  лексем,  связанная  с  синтаксической 
обусловленностью  и  широким  использованием  выразительных  средств  [1. 
341] 
Из-за  отсутствия  точного  разграничения  между  пословицами  и 
поговорками  целесообразно  использовать  термин  паремиологические 
единицы (ПЕ). 
Образность  основной  массы  пословиц  и  поговорок  в  английском, 
русском  и  казахском  языках  связана  с  особенностями  повадок,  поведения 
домашних  и  диких  животных,  птиц,  насекомых,  рыб,  одинаково 
подмеченных разноязычными народами или приписанных им человеком. Эти 
образы, 
как 
правило, 
отражают 
яркий, 
характерный, 
легко 
переосмысливаемый  признак,  особенность  проявления  психического 
состояния,  поведения  того  или  иного  представителя  животного  мира  и 
связаны с олицетворением тех или иных качеств человека, проявлением его 
психических особенностей. 
 Перенос  в  содержание  фразеологических  образов  и  признаков  из 
американских  пословиц  и  поговорок  делает  средства  выражения  в  этих 
случаях особенно экспрессивными.  
 * All are not thieves that dogs bark at. - Не все воры, на кого собаки лают; 
сперва рассуди, а там осуди; ит үргеннің бәрі ұры емес;  
 *  All  asses  wag  their  ears.  -  Рад  дурак,  что  нашел  глупее  себя;  дуракам 
свойственно принимать глубокомысленный вид; ақымақ басқа адырайған көз 
бітер; ақымақ ақылгөйсіп сөйлер; 
 * As the old cock crows, so doth the young as the old cock crows the young 
one  learns.  -  Молодая  ворона  каркает  так  же  как  и  старая;  жас  қарға  кәрі 
қарғадай қарқылдайды; 
 *  Beware  of  a  silent  dog  and  deep  water.  -  Barking  dogs  are  seldom  bite; 
dumb  dogs  are  dangerous;  бойся  молчащей  собаки  и  тихого  омута;  в  тихом 
омуте черти водятся; не всякая 
собака кусает, которая лает; үрген ит қаппайды, 

24 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Баймахан Т.М.,
 
Дюсенова А.
 
Метафорические паремиологические единицы
 
английского, русского...
  
 
 
 
ысқырған  жылан  шақпайды;  дүрілдеп  келген  жаудан  күлімдеп  келген  жау 
жаман; 
* A bird may be known by its song. - Не сули журавля в небе, а дай синицу 
в  руки;  не  корми  блином,  напои  прежде  водой;  жігіттің  түсіне  қарама  ісіне 
қара; 
* A black hen lays a white egg. - Черная курица несет белые яйца; коровка 
черна  да  молоко  ее  белое;  қарға  баласын  аппағым  дер,  кірпі  баласын 
жұмсағым дер;  
* The cow knows not what her tail is worth until she has lost it. - Қолда барда 
алтынның қадірі жоқ; жоғалған пышақтың сабы алтын; что имеем не храним, 
потерявши плачем. 
Как только метафора была осознана, вычленена из ряда других языковых 
явлений  и  описана,  сразу  возник  вопрос  о  ее  двоякой  сущности:  быть 
средством  языка  или  поэтической  фигурой.  Первым,  кто  противопоставил 
поэтической  метафоре,  был  Ш.Балли,  который  показал  всеобщую 
метафоричность языка [1, 5. 24-39]. 
В  настоящее  время  никем  не  оспаривается  существование  двух  типов 
метафор: художественной и языковой.  
Языковая метафора представляет собой готовый элемент лексики, такую 
метафору  не  нужно  каждый  раз  создавать,  делать,  -  ее  берут  готовой  и 
употребляют  в  речи,  при  этом  живая  речь  обычно  перенасыщена 
метофичностью.  Можно  приводить  такие  примеры  на  языковую  метафору: 
сырой  закон,  железная  дисциплина,  утонули  в  словах,  куча  новаторских 
предложений, кадры растекаются. Iron law, a gentle lamb, golden hair, hungry 
eyes, break one`s heart, nasty headache.Языковую метафору мы автоматически 
воспринимаем и воспроизводим в речи, часто даже не отдавая себе отчета о 
том, что привычные слова имеют фигуральный смысл. 
Художественная  метафора,  напротив,  «выводит  предложения  и 
автоматизма  восприятия»  (В.Шкловский).  Обугленная  корчится  траншея. 
(Т.Семенов).  Дурно  пахнут  мертвые  слова  (Гумилев).  Проволока  гроз. 
(Хлебников). Люди-лодки ( Маяковский) и т.п.  
His heart was melting, emotions leapt and played like Lambert flame, the pop 
most heaven of delight. She saw her eyes swimming in tears, the wisky was was, 
you are a chimney, like a volcano. 
 Итак,  мы  исходим  из  того,  что  языковая  метафора  и  художественная 
метафора как явления общего языка находятся в сложных и противоречивых 
связях  и  отношениях:  общим  для  них  является  психолингвистическое 
свойство  перенесения  наименования  с  одного  предмета  на  другой  на 
основании  сходства.  Что  касается  соотношения  языковой  метафоры  и 
художественной  метафоры  в  лингвистическом  плане  (по  семантическим, 
номинативным, коммуникативным  и  другим свойствам),
 
то  здесь  между
  

25 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Баймахан Т.М.,
 
Дюсенова А.
 
Метафорические паремиологические единицы
 
английского, русского...
  
 
 
 
ними  обнаруживаются  глубокие  различия  принципиального  характера. 
Языковая  метафора  имеет  системный  характер,  объективна,  выполняет 
коммуникативную  функцию,  «анонимна»,  воспроизводима.  Художественная 
метафора  внесистемна,  субъективна  (отражает  индивидуальный  взгляд  на 
мир),  выполняет  эстетическую  функцию,  сохраняет  «авторство»,  обладает 
максимально 
синтагматической 
обусловленностью, 
уникальна, 
невоспроизводима.  
В связи с ограниченностью статьи, мы рассматриваем только языковую 
метафору, а именно некоторые метафорические паремиологические единицы 
английского,  русского  и  казахского  языков.  Формальным  критерием  отбора 
таких  языковых  метафор  послужили  данные  различных  словарей  как 
английского, так и русского и казахского языков. Некоторые метафорические 
паремиологические  единицы  соответствуют  действительности  т.е.  реальны, 
например,  strike  while  the  iron  is  hot  –  куй  железо  пока  горячо  –  темірді 
қызғанда  соқ,  look  not  a  gift  horse  in  the  mouth  –  дареному  коню  в  зубы  не 
смотрят – сыйға берілген аттың тісіне қарамас болар. 
В некоторых случаях метафоры не соответствуют действительности, т.е. 
являются  нереальными:  “Shot  at  sparrows  with  a  high  calibre  gun” (German) - 
Стрелять  из  пушек  по  воробьям;  “Break  a  butterfly  on  the  wheel”  (English)  - 
Торғайларды  үлкен  калибрлі  пушкамен  ату;  “To  make  a  mountain  out  of  a 
molehill” - Делать из мухи слона; Түймедейді түйедей ету [3]. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка. Москва, 1996. 
2.
 
Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. Москва, 1996. 
3.
 
Баймахан  Т.М.  и  др.  Английские  пословицы  и  поговорки  и  их  эквиваленты  в  русском  и 
казахском языках. Алматы, 1986. 
4.
 
Щерба Л.В. О трояком аспекте языковых явлений и об эксперименте в языкознаний. Ленинград, 
1931. 
5.
 
Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Ленинград, 1974.           
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

26 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
С.К.ҚАСЫМОВА  
филология ғылымдарының кандидаты 
ҚР ТЖМ Көкшетау техникалық институтының аға оқытушысы 
 
САН КОМПОНЕНТТІ ПАРЕМИЯЛЫҚ ДҮНИЕ БЕЙНЕСІНДЕГІ 
АНТОНИМДЕР 
 
В  данной  статье  выявлены  «антитезные»  или  «антонимические»  особенности  счета 
порядковых,  собирательных  числительных  и  их  контрастивные  и  семантические  соотношения, 
установлена  взаимосвязь  языковой  картины  традиционных  и  священных  чисел  с  бинарной 
оппозиционной системой. 
 
The author of the article reveals some “antithetic” or “antonymic” peculiarities of the calculation of 
ordinal  and  collective  numerals  in  the  composition  of  proverbs  and  sayings  and  their  contrastive  and 
semantic  correlations.  Interrelation  between  the  linguistic  picture  of  traditional  and  sacred  numerals  and 
the binary opposition system has been made as well. 
 
Дүниені  танып-білуде,  оның  қасиеттерін  анықтауда  заттардың  түрлі 
қасиеттерін  салыстыру,  қарама-қарсы  қоюдың  қызметі  мол.  Антоним 
болатын  сөздердің  бірін  екіншісі  мүлде  жоққа  (мағына  жағынан)  шығармау 
керек,  немесе  антонимдік  қатынас  бірі  болымды,  екінші  сыңарының 
болымсыз мағынада болуымен тынады деуге болмайды. Мысалы жас  – қарт 
жұбы антоним екендігінде дау жоқ. Егер қарама-қарсы қою олардың мағына 
компонентіне  енген  болса,  онда  олар  барлық  мағыналарында  да  өзара 
антоним  болушы  еді.  Ал  шынтуайтқа  келгенде,  әркез  солай  деу  қиын. 
Салыстырсақ,  «Жас  баланың  жылаған  даусы  бөлмені  алып  кеткен», 
«жақсылап пісірілген жас балыққа аңсары ауып кетті». Аталмыш мысалдарда 
жас сөзі қолданылып тұр. Бірақ мағыналары бірдей емес. Екінші сөйлемдегі 
«жас»  -  жаңа  ауланған,  қатып,  семіп  қалмаған,  кеппеген»  деген  сөздерімен 
мағыналас, алдыңғы сөйлемдегі «жас» сөзі, әрине, «жаңа туған, сәби» сөзімен 
мағыналас,  мәндес  болып  келген.  Ендеше  осы  сөйлемдердегі  «жас»  сөзінің 
қарт  сөзімен  антонимдес  емес  екендігіне  көзіміз  жеткендей  болады.  Ол 
екінші сөйлемдегі «жас» сөзімен ғана антонимдес бола алады.  
Қай  тілде  болмасын  антонимдес  мақал-мәтелдер  жиі  кездеседі. 
Құбылыстың,  ұғымның,  заттың  кейіптерін  қарама-қарсы  қою  –  тілдік 
тәжірибеде  адам  дүниетанымындағы  тану  мен  бағалау  тәсілдерінің  бірі 
ретінде  үлкен  орын  алады.  Антонимдес  мақал-мәтелдер  заттар  мен 
құбылыстарды,  жалпы  көрінісі  бойынша  қарама-қарсы  қояды.  Мысалы, 
Т.Л.Пермяковтың  классификациясы  бойынша,  «жақсы-жаман»,  «ақылды-
ақылсыз»,  «басы-аяғы»,  т.б.  ұғымдарды  қарсы  қою  арқылы  мақал-мәтелдер 
құрылады. 
Сан  компонентті  антонимдес  мақал-мәтелдер,  көбінесе,  бірігіп,  қатар 
келеді  де,  қос  тармақтан  тұратын  мақал-мәтелдерді  құрайды.  Мысалы: 
Құтты  қонақ  келсе,  қой  егіз  табады,  Құтсыз  қонақ  келсе,  қораға  қасқыр 
шабады. Жақсы атқа  бір қамшы,  Жаман атқа мың қамшы. Ер бір рет өледі, 
Қорқақ  мың  рет  өледі.  Ойлы  арлы  адамға  бір  сөз  де  жетеді,  Ойсыз,  арсыз 
адамға мың сөз де жетпейді. т.б. 

27 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Қасымова С.К. Сан компонентті паремиялық дүние бейнесіндегі антонимдер 
 
 
 
Сан  компонентті  антонимдес  мақал-мәтелдер  мен  лексикалық  мақал-
мәтелдерге  қойылатын  шарт,  мақсат  ортақ.  Біріншіден,  антонимдік  ұғымды 
білдіретін  ол  семантикалық  қарама-қайшылық,  екіншіден,  лексика-
грамматикалық  анықтама  ұқсас,  яғни,  олар  заттылық  пен  сапалы  көріністі 
меңзеп, ұқсастық жағынан бір-біріне жақындасады. 
З.Г.Ураксиннің зерттеуіне сүйенсек, антонимдес мақал-мәтелдерді мына 
жүйемен топтастыруға болады [1]: 
1)  Семантикасы  мағынасы  қарама-қарсы  сан  компонентті  антонимдес 
мақал-мәтелдер. Мысалы, Хан екі айтса, қадірі кетеді, Қараша екі айтса, ары 
кетеді.  Шындық  –  бір  сөз,  өтірік  –  мың  сөз.  Шындық  –  сегіз,  бақыт  егіз. 
Батыр бір оқтық, Бай бір жұттық. Егіз аттан жығылса, басын сүйер ағасы. 
Жалғыз аттан жығылса, неге келер шамасы? 
2)  Мақал-мәтел  жүйесінің  өзгеруі  арқылы  құрылған  сан  компонентті 
антоним  мақал-мәтелдер.  Мұндай  мақал-мәтелдерде  негізгі  компонент 
жалпыға  ортақ  семантикалық  топты  құрса,  ал,  антонимдік  топты  қарама-
қарсы  мағынаны  білдіретін  компоненттер  құрайды.  Мысалы,  Жақсы  кісі 
қырқында толады, Жаман кісі қырқында солады. Өлсек көріміз бір, Шықсақ 
төріміз  бір.  Жақсының  басына  іс  түссе,  ашынар  да  ашылар.  Жаманның 
басына  іс  түссе,  бір  тулар  да  басылар.  Көп  қарттың  ішінде  бір  бала  дана 
болар, Көп баланың ішінде бір қарт бала болар. Мың жаман тұрмайды қара 
пұлға, Бір жақсы болады елге тұлға. 
3)  Аффикстер  мен  болымсыз  жұрнақтар  арқылы  антонимдес  мақал-
мәтелдер  жасалады.  Мысалы,  Орынды  сөз  мың  жылдық,  Орынсыз  сөз  – 
мылжыңдық.  Өзінің  түйедей  мінін  көрмей,  Біреудің  түймедей  мінін  көрер. 
Аспанға ай мен күннің екеуі де  сияды, Жердегі бір елге екі әкім  сыймайды.  
Екі жүзді пышақтан сақтанба, екі жүзді адамнан сақтан. Қырық атан ұстама, 
қырық тамыр ұста. Шөлмек бір күн сынбайды, мың күн сынады. 
4)  Сан  компонентті  мақал-мәтелдерде  бір  мақал-мәтелдің  екі  тағаны 
арасында  антонимия  құбылысы  жүріп  отырса,  қарама-қарсы  мағына  жүреді 
яғни екі тағаны бір мағына береді. Мәселен: Ер жігіт бір күнде бір кісілік, бір 
күнде  мың  кісілік.  Мың  малың  болғанша,  бір  балаң  ғалым  болсын.  Он  бала 
бір әкеге жүк болмайды, бір әке он балаға жүк болады. Отыз тістен шыққан 
сөз,  тоғыз  рулы  елге  тарайды.  Он  адам  жүрген  жерде  із  қалады,  Жүз  адам 
жүрген жерде соқпақ, Мың адам жүрген жерде жол қалады. Су келтірер  бір 
кісі,  егін  егер  мың  кісі.  Алтыға  дейін  бала  ерке,  алпыстан  кейін  шал  ерке. 
Күйеу жүз жылдық, құда мың жылдық 
«Тілдің  міндеті  –  ақылдың  аңдуын  аңдағанша,  қиялдың  меңзеуін 
меңзегенше,  көңілдің  түюін  түйгенше  айтуға  жарау.  Мұның  бәріне  жұмсай 
білетін  адам  табылса,  тіл  шама-қалдарынша  жарайды.  Бірақ  тілді  жұмсай 
білетін адам табылуы қиын. Ойын ойлаған қалпында, қиялын меңзеу түрінде, 
көңілдің түйгенін түйген күйінде тілмен айтып 
басқаларға айтпай білдіруге  

28 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Қасымова С.К. Сан компонентті паремиялық дүние бейнесіндегі антонимдер 
 
 
 
шеберлік керек. Сондықтан сөзден сөз жасап шығару деген жұмыс әркімнің 
қолынан  келе  бермейді және  шығарғандардың  да  сөздері  бәрі  бірдей  жақсы 
бола бермейді»,- деген А.Байтұрсынов [2.353].  
Р.Сыздықова:  «Раушан  гүлі  жарып  шығып  құлпыруы  үшін  табиғат 
шіркін тікенектерді де керек етіп жаратқаны сияқты, сөз өнері табиғаты керек 
жерінде  «ащы-тәтті»  сөздерді  шебер  қолдануға  да  баратын  болар»-  деген 
болатын  [3].  Мақал-мәтелдер  басқа  тілдік  өлшемдерден,  өздерінің  сөйлем 
жүйесі,  грамматикалық  құрылысы  жағынан  ерекшеленеді.  Сонымен  қатар 
оның 
мағынасын 
әрлендіру, 
көріктеу 
мақсатында 
антонимдердің 
стилистикалық қызметі қолданылады. 
Антоним  болмайтын  сөздер  мәтінде  қарама-қарсы  қойылып,  олар 
стилистикалық  антонимдер  деп  аталады.  Осы  антонимдер  толып  жатқан 
стильдік мақсатта қолданылады. Антонимдердің стильдік қызметі өте күшті. 
Қарама – қарсы құбылыстарды салыстыруда, оларды бір-бірімен қатар қойып 
шендестіруде және осы тәсіл арқылы айтылатын ойды тайға таңба басқандай 
етіп түсіндіруде антонимдер айрықша қызмет атқарады. Антонимдерді шебер 
қолданудың  нәтижесінде  айтылатын  ой  мейлінше  ашық-айқын,  мейлінше 
мәнерлі болып бейнеленеді. 
Антонимдердің  стилистикалық  функцияларының  бірі  -  күшейту  мен 
нақтылау. 
Нақтылаудың  бір  негізгі  түрі  –  бірінші  антонимді  келесі  сөзбен 
нақтылау,  конкреттеу.  Осындай  нақтылау  оқырмандардың  әр  түрлі  нәрсе, 
құбылыстар,  заттармен  біртіндеп  танысуға  септігін  тигізе  отырып, 
салыстырмалы түрде жеткізуге қолайлы.  
Антонимдер  кейіпкерлер  тілінде  ерекше  бір  түсініктілік  беру  үшін 
қолданылады.  Осы  кезде  көмекке  мағыналары  қарама-қарсы  сөздер  келеді. 
Бұл тәсіл психологиялық тұрғыдан да дұрыс деп саналады: адамдар бір затты, 
не нәрсені, не құбылысты өзара қарама-қарсы қойып салыстыру тыңдаушыға 
ерекше әсер етеді деп ойлайды. Бұл бір реттен дұрыс қағида. Синонимдерді 
шамадан тыс қолданған кезде бос сөзбен ауланысу, бекерге «көп сөзділікке» 
баруға  бой  ұрған  болса,  керісінше,  антонимдердің  бірден-бір  ерекше 
стилистикалық қызметінің бірі антонимдік жұптарды үстемелеп, бірінен соң 
бірін қатар жұмсау ұтымды болып саналады [4.103]. 
«Антонимдік  қатарлар  негізгі  қызметінде  жұмсалумен  қатар,  өздеріне 
қосалқы  міндет  те  жүктейді.  Ол-жай  нәрсенің  астарына  қосалқы  міндет  те 
жүктейді», - дейді ғалым Б.Шалабай [5]. 
Антонимдердің  стилистикалық  қызметін  атқарудың  бір  түрі  және 
сандарға негізделген мақал-мәтелдерде көбіне кездесетін – шендестіру. 
Айшықтаудың  түрі  шендестіру,  бір-біріне  кереғар  құбылыстарды,  мән-
мағынасы алуан түрлі 
ұғымдарды бетпе-бет қойып, басқа құбылыстың бет-
 
 

29 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Қасымова С.К. Сан компонентті паремиялық дүние бейнесіндегі антонимдер 
 
 
 
бейнесін  анықтау.  А.Байтұрсынов  өз  еңбегінде  шендестіруге  арнайы 
тоқталған [2.353]. 
З.Қабдолов  шендестірудің  қандай  тілдік  тәсіл  екеніне  былай  анықтама 
берген:  «Фигураның  бір  түрі  –  шендестіру,  яғни  антитеза  бір  ұғымның, 
нәрсенің суретін, кескін келбетін басқа затпен аңғарту, ілестіру» [6]. 
Шендестірудің негізгі мақсаты – екі не үш нәрсені бір-біріне қарсы қою 
арқылы  төртінші  ойдың  мән-мағынасын  ашу.  Сандарға  негізделген  мақал-
мәтелдердегі  шендестіруге  келетін  болсақ,  ойдың  мән-мағынасын  ашуда, 
нақтылауда  сандар  қарама-қарсылық  қызмет  атқарады.  Мәселен:  ¤  Жаман 
қойшы жайлауын бір күн жейді, жақсы қойшы жайлауын мың күн жейді.    ¤ 
Жаздың  қамын  қыс  ойла,  бір  ойлама,  үш  ойла.  ¤  Жақсы  атқа  бір  қамшы, 
жаман  атқа  мың  қамшы.  ¤  Мың  жаман  тұрмайды  қара  пұлға,  бір  жақсы 
болады  елге  тұлға.  Ойлы,  арлы  адамға  бір  сөз  де  жетеді,  ойсыз,  арсыз 
адамға  мың  сөз  де  жетпейді.  Бұл  мақал-мәтелдердегі  сан  есімдер  берілген 
қарама-қарсы  мағынадағы  сөздердің  беретін  ойын  нақтылап  күшейтіп  тұр, 
яғни сандарды өзара қарама-қарсы , аз-көп мағынасында бір мен мың, бір мен 
үш  т.б.  алынуы  арқылы  сандарға  негізделген  мақал-мәтелдерде 
антонимдердің стилистикалық қызметі сандар арқылы айқындалады.  
Қорыта  айтқанда,  этникалық  мәдениетті  репрезентациялайтын  тілдік 
бірліктердің  мазмұндық-құрылымдық  жүйесінде  аксиологиялық  мән 
арқалайтын  реттік,  есептік,  жинақтық  сан  есімдер  мақал-мәтелдер 
құрамында  өзара  контрастивтік  мағыналық  қатынасқа  түсіп,  тағанаралық 
«антитезалық»  немесе  «антонимдік»  жұптарды  түзеді.  Осылайша  дәстүрлі 
және киелі сандар дүние бейнесінің бинаралық оппозициясымен байланысқа 
түседі. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Ураксин  З.Г.  Сравнительное  изучение  и  этимологизация  фразеологизмов  в  тюркских  языках 
//Проблемы этимологии тюркских языков. – Алматы, 1990.-385 б. 
2.
 
Байтұрсынов А. Ақ жол. – Алматы, 1991. -353 б. 
3.
 
Сыздық Р. Сөз құдіреті. – Алматы, 1997. -220 б. 
4.
 
Жүсіпов А. Қазіргі қазақ тіліндегі қарама-қарсылықтың стильдік қолданыстағы мағыналық өрісі. 
Оқу құралы. - Көкшетау, 2004.-130 б. 
5.
 
Шалабаев Б. Көркем проза тілі. – Алматы, 1994. -320 б. 
6.
 
Қабдолов З. Сөз өнері. – Алматы, 1992. 
 
 
 
 
 
 
 
 

30 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
А.А.АХМЕТОВА  
С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің аға оқытушысы 
 
РАДИОТЕХНИКА САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ 
ТІЛІМІЗГЕ ЕНУ КЕЗЕҢІ МЕН ҰЛТ ТІЛДЕРІНДЕГІ ҮЛЕСІ 
 
В  статье  идет  речь  о  периодах  внедрения  международных  терминов  в  казахский  язык  и  их 
доли в общем составе терминов радиотехники. 
 
The article deals with periods of presentation of international terms in the Kazakh language and their 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: