part in the general radio terms compiling

31 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ахметова А.А. Радиотехника саласындағы халықаралық терминдердің тілімізге ену кезеңі мен ұлт...  
 
 
 
мәселені  жаппай  міндеттеу  орынды  іс  емес,  әрине.  Бірақ  мемлекет,  қоғам 
даму  бағыты  осы  жолды  еріксіз  таңдауға  мәжбүр  еткен  іспетті.  Сонымен, 
мемтерминком  бекіткен  атау  жасау  қағидалары  ұлт  тілінің  даму  аясын 
барынша тарылтып, оның еркін дамуына нұқсан келтірді», - дейді [2.92-102-
б].  
Ө.Айтбайұлының  да  Қ.Жұбанов  қағидаттары  жөнінде  осы  мазмұндас 
пікірі  қалыптасқан.  Дегенмен  Қ.Жұбановтың  жасаған  қағидаттары  қазақ 
терминологиясының даму тарихында ерекше орын алды десек те, ол тілімізге 
орыс  сөздерінің,  орыс  тілі  арқылы  шетел  сөздерінің  көптеп  енуіне  әкеліп 
соқты.  
Ал 
Р.Сыздықованың 
ұстанымы 
«тіліміздегі 
сөз 
қазынасын 
мүмкіндігінше  сарқа  пайдалану»  болып  табылады.  Ол:  «Көптеген 
интернационалдық  терминдердің  беретін  мағыналары  біз  жапатармағай 
ұсынып  жатқан  балама  сөздерден  әлдеқайда  өзгеше,  кең  екендігін  де 
ескертеміз.  Әрбір  халықаралық  терминде  өзіне  хас  мағыналық  реңктер 
болатындығын  ескеріп,  көптеген  тілдер  оларды  аудармай,  дәстүрлі  ортақ 
элемент  ретінде  пайдаланып  отыр,  әйтпесе  олар  беретін  мағыналық  ұзын-
ырғасын  білдіретін  сөздер  тілдердің  қай-қайсысынан  да  табылар  еді  ғой»,  – 
дей  келеді  де,  автор  орыс,    жапон  тілдеріндегі  интернационалдық 
терминдердің шектен тыс көптігін мысалға келтіреді [3.6].  
Ғалымдардың 
бұл 
пікірлерінен 
байқайтынымыз 
– 
қазақ 
терминологиясының қалыптасу кезінде халықаралық терминдердің ұлт тіліне 
аударылу, аударылмау мәселелері. Дегенмен, «халықаралық терминдер» деп 
аталып  жүрген  сөздеріміздің  көпшілігі  қазақ  тіліне  орыс  тілі  арқылы  енгені 
және әлі де толыға түсетіні баршамызға белгілі.  
Ғалым Ш.Құрманбайұлы бұл жөнінде: «Өзге тілдерден сөз қабылдамай, 
сөз алмасу, термин алмасу үдерісіне мүлде тосқауыл қойып тастау мүмкін де, 
қажет те емес. Тілдер арасындағы өзара сөз алмасу қашан да болған, бола да 
береді.  Шет  тілдері  терминқор  қалыптастырудың  сыртқы  көзі  ретінде 
орнымен  пайдаланылса,  дұрыс,  ал  ұлт  тіліндегі  термин  шығармашылығын 
шектеп, өзге тілдерден термин қабылдауға жаппай жол беріп қарап отыру  – 
шарасыздық.  Тілдің  бағын  байлайтын,  мүмкіндігін  шектейтін  ондай 
әрекетсіздіктің  жалғаса  беруіне  немқұрайды  қарауға  болмайды»  [4.126]. 
Ғалымның  бұл  пікірін  тілімізге  халықаралық  терминдерді  қабылдау  
барысында негізге алуымыз қажет.  
Ал  осы  халықаралық  немесе  орыс  сөздерінің  қазақ  тіліне  ену  кезеңдері 
жөнінде  де  түрлі  көзқарастар  бар.  Лингвистер  қазақ  тілінің  сөздік  қорының 
халықаралық  және  орыс  лексикасымен  ену  кезеңдерін  төңкеріске  дейін, 
төңкерістен кейін деп екіге бөледі. Ғалым Б.Сүлейменова үш кезеңге бөлуді 
ұсынады:  «Тарихи,  әлеуметтік-экономикалық,  мәдени  және  тілдік
 
факторларды 
ескере отырып, біз тілімізге лексикалық кірігуді  үш кезеңге бөліп
 
қарастырамыз:
 

32 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ахметова А.А. Радиотехника саласындағы халықаралық терминдердің тілімізге ену кезеңі мен ұлт...  
 
 
1-кезең - ХVІІІ ғасырдың басы мен ХІХ ғасырдың 70 жылдары, 2-кезең - ХІХ 
ғасырдың  70 жылдары  мен  1935-1940  жылдар  аралығы,  3-кезең  -  1935-1940 
жылдардан бастап осы уақытқа дейін» [5.71].   
Ал ғалым Ө.Айтбайұлы орыс тілінен және орыс тілі арқылы енген кірме 
сөздер  мен  интернационалдық  терминдердің  тілімізге  енуін  алты  кезеңге 
бөліп  қарастыруға  болады  дейді.  Яғни,  Қазақстанның  Ресейге  қосылуына 
дейінгі  кезеңнен  (1731)  бүгінге  дейін  [6.62].  Және  де  түрлі  салаға  жататын 
халықаралық терминдердің тілімізге ену кезеңі де біркелкі емес. Мәселен, К. 
Молдабеков:  «саяси-қоғамдық  халықаралық  сөздер  қазақ  тіліне  ХІХ 
ғасырдың  соңында  енсе,  жаратылыстану,  әсіресе,  техникалық  халықаралық 
терминология, шын мәнінде, Кеңес өкіметі кезінде енді» – дейді [7.145].  
Сонымен,  халықаралық  терминдердің  тілімізге  дәл  қай  уақытта  енгенін 
ешкім  нақты  айта  алмайды.  Өзге  тілдердің  терминдері  орыс  тіліне,  орыс 
тілінен біздің тілімізге бір уақытта енуі мүмкін емес. Егемендік алғанға дейін 
қазақ  тілінің  терминологиялық  лексикасын  халықаралықтандыру  ісі 
қарқынды  жүргізілді.  Себебі  бұл  кезеңге  дейін  термин  шығармашылығына 
орыс тілінің ықпалы айрықша болды.   
Ғалымдардың  еңбектерінде  бүгінгі  күні  қазақ  лексикасындағы  кірме 
сөздер,  әсіресе  терминологиялық  кірмелер  70-80  пайызға  жуық  деген 
болжамдар мен пікірлер айтылып жүр. Кірме терминдер басым саланың бірі – 
радиотехника.  
Халықаралық 
терминдер 
радиотехника 
саласы 
терминдерінің 
қалыптасып,  дамуына  зор  ықпал етті.    Еуропа  тілінен  енген ағылшын,  грек, 
латын  және  тағы  басқа  көптеген  сөздер  де  қазақ тілінің  лексикалық қорына 
негізінен орыс тілі арқылы енгендігін айттық. Ал орыс тіліне интернационал 
терминдердің енуі әртүрлі кезеңдерде болған. Мысалы,  XVIII ғасырда  неміс 
тілінен,  XIX  ғасырда  француз  тілінен,  XX  ғасырда  ағылшын  тілінен 
терминдер  енсе,  соңғы  онжылдықта  грек-латын  тілінің  терминдері  енген 
[8.53].  Осы  тілдерден  қазақ  тіліне  енген  терминдердің  (31  томдықтың  6  –
томынан алынған) радиотехника саласындағы үлесін көрейік.   
Атап айтар болсақ, латын тілінен: амплитуда – амплитуда (amplitudo), 
аппарат – аппарат (apparatus), арматура – арматура (armatura), ауытқу – 
флюктуация  (fluctuatio),  ақау-дефект  (defectus),  антенна  –  антенна 
(antenna),  балама  -  эквивалент  (aequus+valentis),  бейімделу  –  адаптация 
(adaptatio),  вакуум  –  (vacuum),  вектор-  вектор  (vector),  генератор  – 
генератор  (generator),  индукция  –  индукция  (inductio),  интерференция  – 
интерференция (inter+ferens), коммуникация – коммуникация (communicatio),  
көрсеткіш-индикатор ( indikator), навигация – навигация (navigatio), радио – 
радио 
(radiare),  растр  –  растр  (rastrum),  релаксация  –  релаксация  (relaxatio),
 
рефлектор –  
рефлектор  (reflectere),  спектр  –  спектр  (spectrum),  трансформатор- 
трансформатор (transformare), іріктегіш – селектор (selector).  

33 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ахметова А.А. Радиотехника саласындағы халықаралық терминдердің тілімізге ену кезеңі мен ұлт...  
 
 
Ағылшын  тілінен:  блок  –  блок  (block),  бит  –  бит  (bit),  декодер  – 
декодер  (decoder),  мазер  –  мазер  (maser),  миксер  –  миксер  (mixer),  радар  – 
радар  (radar),  телекс  –  телекс  (telex),  телеграф  –  телеграф  (telegraph), 
телефакс – телефакс (telefacs), транзистор – транзистор (transistor).  
Грек  тілінен:  автомат  –  автомат  (automatos),  анод  –  анод  (anodos), 
ареометр – ареометр (araios+метр), фаза – фаза (phasis), фотон – фотон 
(phos), электр – электричество (electron), энергия – энергия (energeia), эфир - 
эфир (aither).     
Француз тілінен: аэрация – аэрация (aeration), баланс - баланс (balanse), 
батарея  –  батарея  (batterie),  каскад  –  каскад  (cascade),  оқшаулағыш  – 
изолятор (isolation), реле – реле (relias), сүзгі – фильтр (filtre), экран – экран 
(ecran).  
Голланд тілінен: кабель – кабель (kabel), торуыл- пеленг (peiling), шлюз 
- шлюз (sluis). 
Неміс тілінен: абонент – абонент (abonnent), квант – квант (quant). 
Итальян тілінен: апат – авария (avaria), түпше – цоколь (zoccolo).  
Орыс  тілінен:  канал  –  арна,  прибор  -  аспап,  диапазон  –  ауқым, 
отклонение – ауытқу, связист – байланысшы, единица – бірлік, точность –
дәлдік, частота – жиілік, система – жүйе, нагрузка – жүктеме, установка - 
қондырғы,  соединитель  –  қосқыш,  катушка  –  орауыш,  вероятность  – 
ықтималдық,  влияние  –  ықпал,  расщепление  –  ыдырау,  величина  -  шама, 
лампа – шам, өткізгіш – проводник, отражение – шағылысу. 
Құрылымына  назар  аударсақ,    орыс  тілі  арқылы  тілімізге  енген 
терминдердің  басым  бөлігі    латын  тілінен  енгенін  және  зат  есім  арқылы 
жасалғандығын  көреміз.  Латын  тілі  сөздерінің  халықаралық  қолданыстағы 
терминдер  қатарындағы  үлесі  едәуір.  Өлі  тіл  болса  да  латын  тілінің  сөздері 
терминдік  элемент  ретінде  дайын  күйінде  пайдаланылып  жатады.    Ал  зат 
есімдердің  терминологияда  бірінші  орнында  тұруының  ең  басты  белгісі  – 
оның  тілде  атқаратын  қызметіне  байланысты  екендігі  мәлім.  Яғни, 
терминологияда  заттық  ұғымдағы  терминдердің  басым  болуының  ең  басты 
себебі  –  осы  сөз  табының  деректі,  дерексіз  ұғымдардың  атауы  болып, 
атауыштық  қызмет  атқаруында.  Сондай-ақ,  тіліміздегі  халықаралық 
терминдер сын есімнен, етістіктен, есімдіктен, т.б. сөз таптарынан да жасала 
алатындығы да белгілі.  
Жоғарыдағы  мысалдардан  аңғаратынымыз,  радиотехника  саласының 
басым  бөлігін  өзге  тілдерден  дайын  күйінде  орыс  тіліндегі  қалпын  сақтап 
қабылданған терминдер құрайды. Жоғарыда латын, грек, француз, ағылшын, 
голланд,  неміс,  итальян  тілдеріндегі  56  терминнің  11-нің  ғана  қазақша 
баламасы  берілген.  Яғни,  қабылданған  терминдердің  сол  тілде  және  орыс 
тілінде дыбысталуында көп алшақтық білінбейді.  
Терминдерді өзге тілдегі күйінде қабылдау қазіргі кезеңде де сол қалпын 
сақтап отыр. Себебі,  интернационалдық   терминдер болып  табылатын  грек,  

34 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ахметова А.А. Радиотехника саласындағы халықаралық терминдердің тілімізге ену кезеңі мен ұлт...  
 
 
латын  тілдердің  материалдарын  көбірек  пайдаланып,  термин  ретінде 
қалыптастыру қолайлы. Алайда шет елден енген терминдерді аудармай, оның 
өз тілімізде баламасын іздемеу керек деген қарама-қарсы пікірге салынуға да 
болмайды.  Ел  Президенті  Н.Назарбаев  «Қазақстанның  болашағы  -  қазақ 
тілінде»  деген  баяндамасында:  «...Түбірі  латын,  грек  тілдерінен  алынып, 
Еуропа  тілдерінің  бәріне  сіңісті  болып  кеткен  термин  сөздерді  орынсыз 
қозғаудың реті жоқ, тілімізде бұрын бар сөзді қолдан жасаған жаңа терминге 
таңбасақ  та,  ешқайда  кетпейді,  тілдік  қорымызда  сақталады.  Ал  түбірі  таза 
орыс,  славян  тілдерінен  алынған  сөздерге  қазақша  балама  табуға  болады 
деген  пікірді  толық  қуаттаймын...»  деген  еді  [9.7].  Елбасымыз  ендігі  жерде 
әрбір  терминді  бекітуде  оның  орыс,  түрік,  еуропа  тілдеріндегі  нұсқаларына 
салыстырмалы  талдау  жасап,  қазақ  тілінің  тілдік  нормасына  сәйкесін  ғана 
қабылдаған жөн екендігін атап көрсетеді.    
Біздің  сөздеріміз  де  өзге  тілдерге  мыңдап  енгені  белгілі.  Мәселен, 
жоғарыда  көрсетілген  «электрон»  грек  тіліндегі  «жақұт»  (янтарь)  яғни, 
электр (электричество) мағынасын білдіретін грек сөзі туралы дәлелдемелер 
болмаса да,  О.Чечина өз мақаласында бұл сөздің түрік тіліне қатысы барын 
айтады. Ғалым: «...казахском языке есть слова «әл»  - сила, мощь и  «әлек»  - 
мучение,  хлопоты,  возня.  Можно  полагать,  что  именно  далекие  тюрские 
предки современных казахов первыми обратили внимание на существование 
в  природе  некоего  источника  силы,  энергии,  который  вызывает  движение, 
совершает  работу.  Имеет  смысл  и  «аффикс»  понудительного  залога  «тыр», 
который участвует в образовании слова «электрон» (элементарная подвижная 
частица,  носитель  электрического  заряда)».  Сондай-ақ,  автор  радиотехника 
саласында  қолданылатын  «когерентный»  термині  туралы  да  сөз  қозғайды.  
«Когерентті  тербелістер»  -  уақыт  бойынша  үйлесе  жүретін,  яғни 
фазаларының  арасындағы  қатынас  өзгермейтін  тербелістер.  Мысалы,  2-
гармониялық  тербелістің  фазалар  айырымы  уақытқа  тәуелсіз  (яғни  олардың 
жиіліктері  бірдей)  болса  –  толық  когерентті,  ал  фазалар  айырымы  уақытқа 
тәуелді  (яғни  олардың  жиіліктері  әртүрлі)  болса  –  когерентсіз  деп  аталады. 
Тербелістердің  когеренттігі  –  оларды  қосу  кезінде  интерференцияны  іске 
асырудың  міндетті  шарты.  «Когерентный»  термині  («когерентность», 
латынша  cohaerentia  –  ілініс,  байланыс),    қазақша  «когерентті».    Ғалым  бұл 
терминінің  де  түп-төркіні  түркі  тілінен  шыққанын  дәлелдеуге  тырысады. 
Мақаласында:  «Данный  термин,  совершенно  очевидно,  происходит  от 
казахского  слова  «кокей»  -  равный  по  крови.  Слова  «кокей»  -  чисто 
тюркского  происхождения.  Оно  имеет  символическое  «зодикальное» 
происхождение»  ....  дей  келе,  «электрон»  сөзіндегідей,  «когерентность» 
сөзінде  де  өзгелік  етістің  жұрнағы  бар  дейді  [10.94].  Ғалым  бұл  екі 
халықаралық  сөздің 
 
түп-төркіні  түрік  тілінен  шыққанын көрсетеді. Бұл
  
 

35 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ахметова А.А. Радиотехника саласындағы халықаралық терминдердің тілімізге ену кезеңі мен ұлт...  
 
 
ерекшеліктер терминдердің шығу тегін барынша салыстыра қарау қажеттігін 
аңғартады.  
Сонымен, радиотехника саласындағы кірме терминдерді құраушы сөздер 
латын,  грек,  ағылшын,  француз,  неміс,  итальян,  голланд,  орыс  тілдерінен 
болып  отыр.  Терминдердің  көпшілігі    көрсетілген  тілдердің    негізінде 
қолданылуы,  оларды  аударып,  қазақ  тілінде  қалыптастыру  ісін  қиындатып 
отыр.  Дегенмен,  орыс  тілі  арқылы  халықаралық  терминдер  немесе  орыс 
сөздерінің  кіруі  қазақ  терминологиясының  толығу  көзі  болған.  Сол  себепті, 
біздің  тілімізге  де  халықаралық  терминдердің  енуі  заңды  құбылыс  және  біз 
ондай  терминдерді  қазақ  тілінің  тілдік  ерекшеліктерін  сақтай  отырып, 
мүмкіндігінше аударып қабылдауымыз керек.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Жұбанов Қ.Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. – Алматы, 1999.  
2.
 
Біләлов Ш. Ұлттық ғылым тілін қалыптастырудың өзекті мәселелері. – Алматы, 1996.  
3.
 
Сыздықова Р. Тілдегі жаңалықтардың сыры неде? \\Ана тілі.- 1991, №50. 
4.
 
Құрманбайұлы Ш. Терминтанушы құралы. – Астана, 2009.  
5.
 
Қазақ тілінің тарихы туралы зерттеулер. – Алматы, 1965.  
6.
 
Айтбаев  Ө.  Интертерминдер  және  олардың  қазақ  тіліндегі  болмысы  \\«Қайнар»  университетінің 
хабаршысы. – 2000,  №4.  
7.
 
Қазақ тілі теориясы мен тарихының мәселелері. – Алматы, 1986. 
8.
 
Барандеев А.В. Основы научной терминологии. - Москва, 1993. 
9.
 
Назарбаев Н. Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде \\Ана тілі. – 2006, № 19.  
10.
 
Чечина О. Тюркская семантика научных терминов \\Мысль. – 2005, № 11.  
 
                               
                                     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

36 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
Д.Н.БАЙҒҰТОВА 
филология ғылымдарының кандидаты, доцент  
А.Ясауи атындағы ХҚТУ 
 
ОРФОГРАФИЯНЫ ОҚЫТУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ 
 
В  этой  статье  рассмотрены  вопросы  теоретических  и  методических  основ  в  обучении 
орфографии. 
 
The article deals with some matters of theoretical and educational principles in spelling teaching.  
 
Әрбір  ғылым  белгілі  бір  қағидалар  жүйесінен  тұрады.  Методика  немесе 
әдістеме  ғылымының  негізі,  ең  бірінші,  ғылыми-теориялық  тұжырымдарға 
сүйенеді.  Теориялық  тұжырымды  практикада  қолдану  барысында  білім  беру 
теориясы  қалыптасады.  Білім  беру  теориясы  педагогика  ғылымында  дидактика  
деп аталады. Дидактика деп аталатыны белгілі бір пәнді оқытуда қолданылатын 
жалпы заңдылықтарды зерттейді. Ондай заңдылықтарға білім беру мазмұны, оны 
ұйымдастыру,  қолданылатын  тәсілдер,  қойылатын  талаптар  т.б.  тұтас  кіреді. 
Білім беру мен оны оқытудың теориялық жағы болып табылатын бұл факторлар 
бір-бірімен  тығыз  байланыста,  бірлікте  келеді.  Бұл  әр  пәнді  оқытудың  негізі 
болып  табылады.  Қазақ  тілін  оқыту  әдістемесі  де  осы  заңдылықтарға  сүйенеді. 
Дидактиканың  негізгі  катеорияларына:  білім  беру,  оқыту,  үйрету,  дағды  мен 
іскерлік,  оқытудың  мақсаты,  ұйымдастырылуы,  түрі  нысаны,  әдіс-тәсілі, 
оқытудың  нәтижесі,  т.б.  жатады.  Яғни  дидактика  –  оқыту,  білім  беру,  оның 
мақсаты,  мазмұны,  әдіс-тәсілі,  ұйымдастырылуы  туралы  ғылым.  Оның 
әдіснамалық  негізі  таным  философиясының  объективті  заңдылықтары.  Негізгі 
әдіснамалық  ұстанымы  –  оқу  мен  тәрбиені  кешенді,  жүйелі  түрде  қарастыру. 
Оқушыларға терең де, жүйелі білім мен тәрбие беру үшін оқытудың мақсаты мен 
мазмұны айқын болуы тиіс. Жалпы білім беретін мектептегі оқытудың мақсаты – 
оқушыға  жан-жақты  білім  мен  тәрбие беру,  соның  негізінде  жеке  тұлға  ретінде 
қалыптастыру. Ал міндеті:  халқымыздың ұлттық мәдени мұрасымен таныстыру; 
қоғамның  қажетіне  қарай  біліммен  қаруландыру;  ғылыми  көзқарасын,  саяси, 
нарықтық, құқықтық түсінігін қалыптастыру, творчестволық ойлауын, өз бетімен 
білім алу мүмкіндігін жасау, адамгершілік, азаматтық бағыт, бағдар беру, өз ісіне 
жауапкершілікпен  қарауға  тәрбиелеу,  т.б.  Оқытудың  мазмұны  –  нені  оқыту 
мәселесіне  жауап  береді. Оқытудың  мазмұнын пәннен  берілетін  білім мен  одан 
қалыптасатын дағды мен іскерлік құрайды [1]. 
Пән  мазмұнын  бағдарлама  айқындайды.  Бағдарламаның  негізінде  оқулық 
құрастырылады. Яғни оқулық: 
-  мотивациялық,  яғни  оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын  ояту, 
қалыптастыру; 
-  ақпараттық,  яғни  біліммен  қаруландыру  және  тексеру  сияқты 
дидактикалық қызмет атқарады. 
Тіл – қоғамдық құбылыс. Сондықтан үнемі динамикалық күйде (қозғалыста) 
болады.  Қозғалыс  бар  жерде  даму  үрдісі  жүретіні  аян.  Тілдің  даму  үрдісі 
барысында оның ғылыми жағы да, практикалық қалпы да дамиды. Оны оқытуда 
білім  берудің  мазмұны да  жаңарып  отыруы тиіс. Қазіргі  қазақ  тілін  оқыту
  

37 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Байғұтова Д.Н.
 
Орфографияны оқытудың педагогикалық негізі
 
 
 
әдістемесінде  жаңа  мазмұн,  жаңа  тәсіл,  жаңа  талапты  қажет  ететін  негізгі 
тақырыптарының  бірі  –  күрделі  сөздер.  Қазақ  мектептеріндегі  күрделі  сөздерді 
оқыту  5-6  сыныптардан  басталады.  5-ші  сыныпқа  бөлінген  10  сағат  пен  6-
сыныпқа  бөлінген  10  сағатқа  күрделі  сөз  бен  оның  емлесін  оқыту  үшін 
дидактиканың оқыту, білім беру жөніндегі теориялық қағидаларын басшылыққа 
аламыз.  Күрделі  сөздерге  байланысты  берілетін  білім  көлемі,  білім  берудегі 
негізгі  ұстанымдар,  әдістер  мен  тәсілдер  күрделі  сөздердің  зерттелуінен 
қалыптасқан теориялық қағидалардан шығады. Осыған орай, күрделі сөздер мен 
оның емлесінің зерттелуін басшылыққа ала отырып, күрделі сөздерді оқытудың 
әдістемелік  негізін  зерттеу  –  қазақ  тілі  әдістемесі  ғылымының  алдында  тұрған 
басты мақсат деп білеміз [2]. 
Қатысымдық  құзіреттілік  оқушының  тілді  қолданудағы  қалыптасқан 
іскерлігі мен дағдысы, өз ойын құрбыларымен ауызша және жазбаша жеткізе алу 
мүмкіндігінен  көрінеді.  Ал  лингвистикалық  құзіреттілік  тілдің  даму,  қалыптасу 
заңдылықтары  мен  ерекшеліктерін  білудің  негізінде  қалыптасады.  Пәннің  
мақсаты айқындалғаннан кейінгі көңіл бөлетініміз – оқытудың ұстанымдары. 
Оқу  процесінің  мазмұнын,  мақсаты  мен  ұйымдастырылу  формасын 
айқындауда  дидактикалық  ұстанымдардың  маңызы  зор.  Өйткені  дидактикалық 
ұстаным  дегеніміз  –  материалдың  мазмұнын жеткізудің  негізі болып табылады. 
Яғни  мұғалім  пән  бойынша  кез  келген  тақырыпты  дидактикалық  ұстанымдарға 
негіздеп өтеді. Ол ұстанымдар мыналар: 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: