азак  және  әлем  әдебиеті

ӘДЕБИЕТ  БЕЛЕСТЕРІ

Щ ц т ш и ^ т а й м м З !  

ЩаЛаіупы^  Щ некті  %алини  академик 

(Æ ^apifiu  9уасіга()асо6 

ojcacma

Сейіт  Асқарулы  Қасқабасов  1940  ж ьиы  24 

маусымда  қазіргі  Шығыс  Қазақстан  облысы,  Се­

мей  қаласында  дуниеге  келді.  Көрнекті  ғалым, 

филология 

ғьиымдарының 

докторы, 

профессор, 

ҚР  Үлттық  Ғылым  Академиясыныц  академигі. 

Ол  Абай  атындагы  Қазақтың  педагогикалық  ин­

ститутын  1964  жылы  бітірді.  Еңбек  жолып- 

да  М.О.  Әуезов  атындагы  Әдебиет  жэне  өнер 

институтында  ara  ғьыыми  қьізметкер  (1968- 

1997  ж.ж.), 

Үлттық  FA  Крғамдық  ғылымдар 

бөлтшесініқ  галым-хатшысы  (1970-1979),  Қазақ 

КСР  К П   ОК-иің  угіт-насихат  бөлЫінің  кеңесшісі 

(1988-1991  ж.ж),  ҚР  Президент  мен  Министрлер 

Кабинеті  аппаратының 

қызметкері 

(1991-1992

ж),  KJP  Министрлер  Кабинет/  жанындагы  Жогары 

Аттестацинлық  Комиссиясыпыц  торағасы,  JT.H. 

Гумилев  атындагы  Еуразия  Ұлттық  университетi 

жанындағы  Еуразия  гылыми-зерттеу  орталыгыньщ 

ж етекшт, 

Шығыстану  факультетініц  деканы, 

2001  жьидан  бері  ҚР  ҮҒА  М.О.  Эуезов  атындагы 

Одебиет  жэне  онер  институтыньщ  директоры, 

Қ Р  Мемлекеттік  жэне  ҚР  ҮҒА-ның  Ш. Уалиханов 

атындағы  сыйлықтарының  лауреаты.

Тем ірхан  ТЕБЕГЕНОВ,

Абай  атында-ғы  ҚазҮПУ-дің 

қазақ  әдебиеті  кафедрасының  меңгерушісі, 

филология  ғылымдаоынын,  докюры,  профессор

ФОЛЬКЛОРТАНУ  МЕН  ЭДЕБИЕТТАНУДЫЦ

 

ЭНЦИКЛОПЕДИЯЛЫК  fYJlAMACbl

А

дамзат  өркениеті 

-  

тапай 

мыңжылдықтар 

белестерінен  өткен  тарихи-мәдени  дамудын 

үздіксіз K,03tалыстағы кеңістігі.  Қозгапыс кеңістігі 

гарыштық-ғаламдық  шетсіз-шексіз  әлемнің  бұрынғы 

және  казірі і,  сонымен  бірге  болашақ  тарихын  құрайтын 

аса  курдөлі  күбылыстар  жиыны.  Тарихи-мәдени  даму 

үдерісіндегі  рухани  қундылықтар  адамзат  ұрпақтарының 

көркемдік-эстетикапык  дүниетанымын  уақыт  пен  кеністік 

сабақтастығы  жуйесінде  үнемі  юлықтырып,  болашақтың 

жаңапықтарымен  үштастырады.  Бұл  ооайда.  ежелгі  және 

қазіргі,  сонымен  бірге  болашақты  жалгастырып  түрғам 

ықпалды  арна  -   тарихи  тулғалар  қызметінің  мәңгілік 

жапгастығына  айырықша  назар  аударамыз.  Анахарсис

(б.д.д.  638-559  жж.),  Плаюн  (б.д.д.  428  347  жж.),  Со­

крат  (б.д.д.  469  399  жж.),  Аристотель  (б .д д   384-322 

жж.),  Геродот  (б.д.д.  4 85 -4 30   жж  ),  Цицерон  (б.д.д. 

106-43  жж.},  Плутарх  (б.д.  4 5-127  жж.},  Э бунэор  эл- 

Фаоаби  (870-950  жж.),  Абу-ль-Фарадж  (Григорий  Ио­

анн  Бар-Збрей)  (1226-1286  жж.),  Мухаммед  Хайдар 

Дулати  (1499-1561  жж.),  Я.  А  Коменский  (1592  1670 

жж.),  М.  Э.  М оніень  (1533  -1592  жж.),  Б.  Спиноза 

(1632  1677  жж.),  А.  Шопенгауэр  (1788-1860  жж.),  Ш. 

Уолиханов  (1835-1865  жж  ),  В.  И.  Вернадский  (  1863— 

1945  жж.),  Ф   В.  Ницше  (1844-1900  жж.),  Г.  Спенсер 

(1820-1903  жж.),  А.  Байіурсынов  (1873  1938  жж.),  А 

Эйнштейн  (1879  1955  жж.),  Ә  Маргүлан  (1904-1985

№  3  (39),  2010  жыл

.азақ  жэне  элем  өдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

жж.),  Ә.  Крңыратбаев  (1905-1986  жж.)  жэне  т.б.  [1 -3 ] 

энциклопедиялық  білім  иелері  -   адамзат  өркениетіндегі 

ақыл-ой 

дамуының 

озык, 

кәрсеткіштері 

қатарында 

бағаланумен 

келеді. 

Ьірнеше 

ғылым 

салаларында 

жаңапыгы  мол  іргелі  еңбектер  жазған  ғүламалар  са- 

налуан  деректерді  жинақтай  отырып,  езіндік  гылыми 

түжырымдарының  теориялық  және  практикалық  мөңгілік 

көнермейтін  кешенді  улағатын  қалыптастырады.

Ә.пем 

өркениетіндегі 

осындай 

дәстүрді 

жалғастырушылар  қатарында  академик  Сейіт  Асқарулы 

Қасқабасовты  да  айтамыз.  Ол  -   XX  ғасырдың  60- 

жыпдарынан 

бастап, 

қазак, 

фольклортануы 

мен 

әдебиеттануы, 

түркітану, 

тарихнама. 

этнография, 

енертану 

мәтінтану, 

т.б. 

ғылымдар 

салаларына 

арналған  іргелі  зерттеулерімен  отандық  және  шетелдік 

гылыми  ойлау  әлеміне  танымап  тулға.  Академик  С  А 

Қаскабасовтың еңбек  етілі  кезеңдері  ғылыми-зерттеу  (М.

О.  Әуезов  атындагы  Әдебиет  және  енер  институтында 

әуелде  аға  гылыми-қызметкер,  2001  жылдан  директо­

ры,  КСРО  ҒА  Әлем  әдебиеті  институтының  аға  ғылыми 

қызметкері)  мекемелеріндегі  және  мемлекеттік басқару  - 

әкімшілік  (ҚазКСР  ҰА  Қоғамдық  гылымдар  бөлімшесінің 

гапым-хатшысы,  ҚазКСР  КП  ОК  үпт-насихат  болімінің 

кеңесшісі.  ҚР  Президенті  мен  Министрлер  Кабинеті 

жанындагы 

Жоғары 

аттестациялык, 

комиссиясының 

(ЖАК)  төрагасы),  жоғары  оқу  орнындағы  (Л.  Н.  Гумилев 

атындагы  Еуразия  Ұлттык,  университетіндеі і  шы+ысіану 

гылыми-зерттеу 

орталытының  жетекшісі, 

Шығыстану 

факультетінің деканы)  қызметтерімен  де  белгілі.  Ғылыми 

шығармашылыгы  мен  әр  түрлі  мемлекеттік  басқару- 

әкімшілік  қызметтерін  өзара  тыгыз  ұштастыра  жургізген 

көрнекті  тарихи  тулғаның  қызметі  қазак  және  әлем 

өркениеті  сабақтастыгының  жарқын  үлгісін  танытады

Ғапымның 

гылыми-зерттеу 

еңбектерінің 

басты 

саласы 

-   фольклортану. 

Қазақ  жэне 

э л е м  

фоль­

клортануы 

гылымының 

бұрынгы-соңгы 

теориялық 

тужырымдарымен  жан-жақты  таныскан  зерттеуші  үлттык, 

және  жалпыадамзаттық  көркемдік  ойлау  жүйесіндегі 

сабақтастық, 

үндестік, 

өзгешелік. 

т.б 

поэтикальж 

ерекшеліктерді  сарапаумен  келеді.  Фольклортанудагы 

езіндік  гылыми  жаңалықтаоы  жинақталган  еңбектері 

жылдар  бойы  жарияланып  келе  жатқан  шоғыры  мол 

мақалаларымен,  монографиялык,  («Казахская  волшеб­

ная  сказка»,  Алматы,  1972;  «К,азақтың  халық  прозасы», 

Алматы,  1984,  «Родники  искусства:  фольклористические 

этюды»,  Алматы,  1986;  «Казахская  несказочная  про­

за»,  Алматы,  1990),  шлыми-зерттеу  екі  томдык,  («Золо­

тая  жила»,  Астана,  2000).  эр  жылғы  зерттеулер  жинагы 

(«Жан  азык»,  Астана,  2000,  т.б.)  кітаптарьімен  халыкқә 

танылды.  Булардың  ішінде  «Қазақтың  хапык,  прозасы» 

(1984)  ҚР  УҒА  Ш оқан  Уэлиханов  атындагы  (1996),  «Ка­

захская  несказочная  проза»  (1990)  Абай  атындагы  К.Р 

Мемпекеттік  сыйлығының  лауреаты  атақтарын  авюрдың 

иеленуін  жүзеге  асырды.  Ғапымнын,  фольклор іанудагы 

еңбектерінде  фольклор  жанрларынын,  әзекті  теорияльқ 

мәселелері 

қарасгырылған. 

Нактылап 

айтқанда, 

фолоклорлык,  жанрлардың  табиғаты,  функциясы,  жанр- 

лар  жүйесі.  халық  прозасын  саралаудың  шарттары 

айқындапган.  Зерттеуші  қазақ  халык,  прозасын  жанрлык, 

классификациялаудың  басты  шарттарын  усынган:

жанрдың 

атқаратын 

қызметі 

(танымдық, 

маглуматтык,,  гибраттык,,  сауықтық,  эстетикалық),

-  шындыққа  қатысы  (тарихи  негізп  бар  (деректі),  та­

рихи  негізі  жоқ  (дерексіз));

прозапык, 

шығармапардың 

керкемдік 

сипа і ы 

(қарагіайым  жэне  керкем  проза);

прозалық  шыгармага  айтушы  мен  тындаушының 

қатысь  (ел  сенетін  және  ел  сенбейтін  фольклорлык, 

проза);

гірозалык,  жанрлардыц  шыгу  мерзімі  (баягыда 

пайда  болыгі, 

қалыптасқан  жэне  бурын  да, 

қазір 

де  туатын  жанрлар).  Ғалым  отандық  және  әлемдік 

фольклортанудағы  жанрлар  теориясына  сүйене  отырып, 

қазақтың  халық  прозасын  екі  үлкен  топқа  бөледі:

«Бірі  -   аңыздық  проза,  екіншісі  -   ертегілік  проза. 

Булардың  әрқайсысы  шкі  жанрларга  жіктеледі.  Аңыздың 

проза  миф.  хикая  (быличка),  аңыз  (предание),  әпсана

-   хикаяі  (легенда)  -■  жанрларын  қамтиды.  Ьртегілік 

прозаға  жануарлар  жайындагы.  қиял-гажайып,  батырлық, 

новеллалык,  және  сатиралық  ертегілер  жатады»  [4,  57- 

58-66.].

Ғалымның  осы 

монографиясы 

қазақ  ертегілері 

мен  аңыздары  поэтикасын  елемдік  фольклор гану  тео­

риясына  сәйкес  багалаудың  жаңа  мектептік  багытын 

қалыптасіырды  Зерттеушінің  «...  «халык  прозасы»  деген 

уғым  әлемдік  фольклортану  +ылымының  өзінде  бертін 

(19 50-60  жылдардан  бастап),  ягни  «Халык,  прозасын 

зерттеушілердің 

халықаралық 

қогамы» 

қурылганнан 

кейін  қолданыла  бастады»  [4,  3-6.1  -   деп  айтқанындай, 

аталған  еңбегінің  жaлfacы  «Казахская  несказочная  про­

за»  (1990)  атты  кітабымен  толықты.

Алты  тараудан  («Теория  фольклорных  жанров  и 

ее  значение  дня  изучения  казахской  устной  народной 

прозы»,  «Вопросы  классификации  жанров  казахской 

фольклорной  прозы», 

« А р хаи че ски е 

мифы  и  их  реликты 

в  казахском  фольклоре»,  «Мифологические  рассказы 

в  форме  былички»,  «Предания  исторические  и  топо- 

номические»,  «Легенда  и  ее  разновидности»)  туратын 

бүл  кітап  та  казак  фольклорындагы  ертегілік  емес 

хапык  прозасы  жанрларының  (мифтік  әнгімөлер.  хи- 

каялар,  опсана-хикаят,  аңыз)  поэтикапық  ерекшеліктерн 

(функционалдық  езгешелік,  ауызша  прозаның  класси- 

фикациясы,  сюжеттік-тақырыптық  топтар  мен  бейне- 

лер,  типологиялық  және  өзіндік  өзгешелік  белплер.  т.б.) 

саралаған  гылыми  жаңалықтарымен  ерекшеленеді.

Зерттеуіпінінің  «Родники  искусства:  фольклористиче­

ские  эподы»  (1986)  да  жанашылдығымен  к,унды.  Кітабта 

қазақгың  халықтық  драмалық  шыгармашылыгы  мен  те­

атр  сахнасына  арналган  тоагедиялық  туындылардын, 

фольклорлық 

негізі 

және 

оның  көркем 

шындыққа 

үштастырылуы,  фольклордағы  баиыргы  мураларды  (төрт 

тулік  елендері,  Наурыз,  жарапазан  жырлары.  батырлык, 

және  гашықтық  эпос,  ақындар  айтысы.  мақал-мәтелдер, 

жүмбақтар,  жаңылтпаштар,  термелер.  толгаулар,  бета- 

шар,  жоқіау,  т.б.)  сақтаушылар  айтушылар  (ақыкдар 

жыршылар.  ертекшілер,  өлеңшлер,  әңгімешілер)  тура- 

лы  фольклортану,  енертану,  этнография,  әдебиелану 

мәселелері  тогысындагы  гылыми  багалаулар,  сипатта- 

малар  жасалған

Еңбекте  автор  қазіргі  заманғы  рухани  мәдениет

,азак  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

№  3  (39),  2010 жыл

қүрамындагы 

бірнеше 

көркемөнер 

салаларындағы 

фольклор  дәстүрінің  жаңғыра  сақталуының  өзекті  арна- 

ларын  атап  көрсетеді:  фольклор  мен  әдебиет;  фольклор 

мен  театр:  фольклор  мен  кәсіби  музыка  фольклор  мен 

кино:  фольклор  мен  бейнелеу  өнері.  Зерттеуші  рухани 

мәдениет салапарынын,  барлығында  да  фольклор  дәстүрі 

сак,талуының  тарихи-генетикалык,  ықпалдылық  болмысын 

тиянақты  тұжырымдарымен  ғылыми  дәлөлдеген

Ғалымның  қазак,  әдебиеті  тарихы  кезендеріндегі 

мураларды  жаңаша  жүйемен  қарастыруы  қазіргі  тәуелсіз 

қазақ 

елінің 

бүрынгы-соңғы 

рухани 

қүндылықтарын 

жаңаша  қарастыруға  теориялық-методологиялық  соны 

серпін  әкелді.  Тәуелсіз  мемлекетіміздің  гылыми-зерттеу 

бағдарламасын  жүзеге  асыру  жолында  «Қазақстан  та­

рихы»  жаңа  5  томдығының  2-томындағы  тарауларды 

(Төртінші  тарау  §  1 

XVII—XV  f f .   К,азақстанның  руха­

ни  мәдениеті;  Жетінші  тарау.  §  I.  Рухани  мәдениет) 

академик 

С. 

A. 

Кдсқабасовтың 

жазғаны 

улттық 

тарихымыздың  тек  сез  өнері  мураларын  жаңа  көзқарас 

аясында  зерделеудің  тиянақты  багдарын  айқындады. 

Ғалым  фольклор 

ауызша  авторлық  пен  жазбаша- 

кітаби 

әдебиет 

және 

музыкапық-поэтикалық 

өнер 

дәстүрлерінің  гасырлар  бойы  сақтапып,  дамып  келе 

жатқан 

тарихи-мәдени 

удеріс 

уздіксіздігін 

жаңаша 

дәйектеп,  тужырымдады.  Шыңгысхан  кезіндегі  жыраулар 

(Кетбуга,  т.б.),  Алтын  Орда  -   Деоггі  Қыпшак,  дәуіріндегі 

ақын-жазушылар 

(Қотан, 

Сыпыра), 

Қазак, 

хандыгы 

поэзиясын  (Асан  Қайғы,  К,азтуған,  Шалкиіз,  Доспам- 

бет,  Жиембет,  Ақтамберді,  Тәтіқара,  Үмбетей,  Бүқар), 

XV  XVII  гг  көркем  әдебиет  ескерткіштерін  (Захир-ад- 

дин  Бабырдың  «Бабыр-нама».  Камал-ад-дин  Бинайдың 

«Шайбани-нама».  Мухаммед Хайдар  Дулатидың  «Тарих-и 

Рашиди»  Қожамкул  бек  Балхидың  «Тарих-и  Қыпшак,», 

Кдцыргали  Жалайырдын,  «Шежірелер  жинагы»)  «...  coH,tbi 

орта  гасырлардағы  Орта  Азия  мен  Қазақстанның  түрік 

халықтары  коркем  әдебиетінін  ескергкіштері  ретінде 

де  маңызы  бар  ш ы г а р м а л а р .[5,  573-6.]  екенін  айта 

келе,  аталган  шежірелік  ескерткіштердің  әдеби  си- 

патын  гылыми  түргыда  дәлелді,  дәйекті  багалаумен 

тужырымдаған.

«Бул  авторлар  тек  оқигаларды  суреттеумен  және 

билеушілер  геноалогиясының  тарихын  баяндаумен  ғана 

шектелмеген.  Олар  ез  суреттемелеріне  қоса  көркем 

бейнелер  жасап,  ауыспапы  мән  беріп  отырган,  кей- 

де  шайқастардың  немесе  басқа  оқиғалардың  әдеби 

көріністерін  беріп,  өздерінін,  сөз  саптауларын  алуан  турлі 

айшықты  троптармен  әрлендіре  тускен,  хикаяларына 

ездерінің  сирек  кездесетін  поэтикапық  таланты  мен  кең 

келемді  эрудициясы  бар  екендігін дәлелдейтін  өлең жол- 

дарын  енгізіп  отырғаь.  Муның  бірінші  кезекте  Бабырга 

катысы  бар»  [5.  573-6.].  Демек,  зерттеушінің  қазақ 

тарихының  деректі  және  көркем  шындық  түтастыгымен 

жазылган  жазба  әдебиеті  дәстурін  жаңаша  багалаган 

осы  пікірі  аталған  мураларды  арнайы  зерттеу  нысанына 

алган  бірнеше  кандидаттык,, докгорлық диссертацияларға 

теориялық  методологиялық  негіз,  бағдар  болды.

Зерттеушінің  бұл  саладагы  эр  жылдары  үздіксіз 

жарық 

көріп 

келе 

жатқан 

саны 

мол 

мақалалары 

(«Дәстүрлі  қазақ  фольклоры  мәселелері»  (1973),  «О  ти­

пах  и  формах  взаимодействия  казахской  литературы  и

7

фольклора»  (1984),  «Фольклордын  қазіргі  өмірдегі  оры- 

ны»  (1990),  «Миф  пен  әпсананың  тарихилыгы»  (1993), 

«Жырау,  жыршы  әрі  акын»  (1996),  «Жыраулар  поэзия- 

сы 

классикалық  ауыз  әдебиеті»  (2000),  «Эдебиет  пен 

өнердің  нарық  жағдайындагы  түр-сипаты  мен  мақсат- 

міндеті  туралы»  (2002),  «Махамбеттің  муңы»  (2002). 

«Мухтар  Магауиннің  «Жармақ»  романы»  (2010),  «XX 

гасырдын  улы  жырауы»  (2010),  «Айтысты  шынайы  өнер 

деңгейіне  көтеруіміз  керек»  (2010.  т.б.)  кітаптары  (XVI-

XVIII  ғасырлардагы  қазақ  өдебиеті  (компендиум),  2005) 

[6]  -   бәрі  де  керкем  әдебиет  поэтикасына  теориялық 

тың  түжырымдар  қосқан  жаңашылдық  тагылымымен 

қунды  Қазіргі  замангы  фольклортану  мен  әдебиеттану 

гылымдары  салапарынын  езекті  мәселелерін  жаңаша 

бағалаудың 

қарқынды 

жүзеге 

асуында 

үстаз-галым 

пкірінің  тиянақты  мотодологиялық  багдар  болып  турганы 

ақикат:

«Ауыз  әдебиеті  дегенде  бул  жерде  фольклор  ту­

ралы  сез  болмауы  керек.  Фольклор  -   атам  заманда 

туып,  авторы  жоқ,  бірден-бірге  айтылып,  урпақтан- 

үрпаққа  жеткен 

ауызекі 

шығармалар  екені 

белгілі. 

Ал,  «ауыз  әдебиеті»  деген  үгым  орта  гасырлардагы 

Қазақстан  үшін  көдімгі  кәсіби  жазба  әдебиет  релін 

атқарган  туындыларды  білдіреді.  Оның  фольклордан  ба­

сты  айырмашылығы  -   авторлық  болуы,  мәтіннің  біршама 

түрақтылығы,  шығарма  мазмүнының  нақтылыгы,  оның 

кімге  арналганының  (адресаттың)  белгілі  болуы,  сондай- 

ақ  шыгарма  стиліндегі  даралық  сипат  пен  автордың 

«мені»  керініс  беретіндігі.  Мүндай  ауыз  әдебиетін  жа- 

саушылар  ол  кезде,  негізінен,  жыраулар  мен  шешендер 

(билер)  болды»  [7,  500-6  ]

Зерттеуші  жыраулар  поэзиясының  классикалық  ауыз 

өдебиеті  екендігін,  олардың  аргы  түп-тамыр,  бастау 

іүлғаларын  (К,орқыт Ата,  Кетбүга  (Ұлык, жыршы),  Сыпыра) 

Қазақ  хандыгы  кезіндегі  қайраткерлерін  (Асан  Сәбитүлы

-   Асан  Қайгы,  Қазтуган  Сүйінішулы,  Шалкиіз  (Шәлгез)  -  

Тіленшіулы,  Аймадет  Доспамбет,  Жиембет  Біртоғашулы, 

Ақтамберді  Сарыулы,  Тәтіқара,  Үмбетей  Тілеуулы,  Бүк,ар 

Қалқаманулы), 

олардың 

шыгармаларының 

жанрлар 

жуйесін  (толгау,  арнау,  мадақтау)  тақырыптарын,  өлендік 

кестесін  (уйқас,  шумақ,  тармак,  буын.  бунак),  бейнелілік, 

айшықтау  керкемдік  әдіс-тәсілдер  (психологиялык,  па­

раллелизм,  қайталау,  дыбыс  қуалау,  теңеу,  шендестіру, 

әсірелеу,  контраст,  т.б.)  -   бәрін  де  жаңашыл  талдау- 

лармен  қарастырган.  Жыраулар  емір  сурген  тарихи 

кезендер,  қазақ  хандарының  мемлекетті  қалыптастыру 

қызметі,  сөз  өнерінің  билік  пен  халық  арасындагы 

дәнекер  ықпалы,  авторлы  поэзиядагы  дидактика  мен 

психологизм,  лиризм  тутастыгы,  т.б.  ерекшеліктер  та­

рихи  поэтика  тургысында  байыпталгаіі.  Жыраулык,  пен 

акындық  поэзияның  қатарлас  жырлануының  ортақ  си- 

паттары,  жыраулар  шыгармашылыгындагы  мемлекеттік, 

қоғамдық-әлеуметтік  сарынды  басым  жырлаудың  орны- 

на  ақындар  туындыларында  турмыс,  салт-сана,  әдет- 

гурып  мәселелеріне  кәбірек  арналатын,  бурынгы  үйқас 

пен  ырғақ  аралас  өрімнін  орнына  түрақты  уйқастың 

(ааба),  7 -8   буын  мен  басым  жырланатын  толгаулық 

олшем  азайып,  И  буындық  улгі  басым  бола  бастаганы 

айтылады.

Зерттеуші  авторлы  поэзия  поэтикасындагы  дәстур

№  3  (39),  2010 жыл

Қазақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

мен  жаңашылдық  сабак,тастыгына  шынайы  дәйектеме 

берген:

«...  жыраулық  поэзиядағы  қаһармандык,  мәндегі 

эпикалык,  сипат  та  бірте-бірте  лирикалық  сарынга  ойы- 

сады,  адамнын,  сыртқы  іс-әрекетінен  гөрі  ойы,  көңіл-күйі 

корсетше  бастайды.

Және  ақындар  шығармалары  жыраулық  поэзияға 

қараганда  жаппылықтан  накдылыққа  бет  бурган,  сюжеіке 

қүрылган  оқигалы  болып  келеді.  Әрине,  бул  көрсетілген 

айырмашылықтар 

жыраулык, 

поэзия 

мен 

ақындар 

поэзиясының  арасында  «қытай  қорганы  бар»  деген  сөз 

емес.  Олар 

қазақ  әдебиетінің  даму  барысындагь 

багыттар  мен  кезендер,  бірін-бірі  халғастырып,  сөйтіп 

улттык,  поэзиямызды  байытып  отырган  дәстүрлер  мен 

жаңалықтар»  [7,  60-61-66.].

Қайраткер 

ғалым 

қазақ 

халқының 

фолькло- 

ры 

мен 

әдебиеті 

мұраларының 

бурын 

жинапган, 

бірах;  халыққа  кең  тарапмаган  үлгілөрін  казіргі  және 

болашақтағы 

урпақтарга 

жеткізу 

үилн 

үнемі 

жаңа 

ютерді  үйымдастырумен  келеді.  В.  В.  Радловтің  «Түркі 

халықтары  халык,  әдебиеті  үлгілері»  көп  томдығының 

казақ  фольклоры  үлгілері  мен  ауызша  әдебиет  туын- 

дылары  енген  жинақтарын  «Алтын  сандык»  (1993).  «Ел 

қазынасы  -   ескі  сөз)  (1994)  атты  кітаптар  етіп  жарыққа 

шыгарды.  Сонымен  бірге.  казак;  поэзиясьіның  апеібы 

Жамбыл  Жабаевтың  орысшага  аударылган  тандамалы 

жинагын  курастырып.  алгы  сөзі  мен  түсініктерін  жазып 

жариялады  (1996)

Академик  С.  A.  Қасқабасовтың  жеке  езіндік ғылыми- 

зерттеулері 

еңбек 

өтілі 

жылдарындагы 

мемлекеттік 

бағдарламаларды  жузеге  асыру  жумыстарымен  тыгыз 

байланыстылығымен  ерекшөленеді.  2001  жылдан  борі 

ҚР  БЖҒМ  М.  О  Әуезов  атындағы  Әдебиеі  және  енер 

институтының  директоры  қызметін  қазіргі  заманғы  уакыт 

талабына  сай  атқаруда. 

Атап'  айтқанда, 

Қазақстан 

Республикасынын 

Президенті 

И. 

Ә 

Назарбаевтың 

тікелей  бастамасымен  үйымдастырылып,  бірінші  (2 0 0 4 - 

2008  жж.), 

екінші 

(2009-2011 

жж.) 

кезеңдеріндегі 

«Мәдени  мүра»  стратегиялык,  үлттық  жобаның  жүзоге 

асуында  М.  О.  Әуезов  атындагы  Әдебиет  және  өнер 

институты  жүзеге  асырып  жатқан  оңбок  нәтижөлері 

халықтың  көңілін  көншітуде.  100  томдық  «Бабалар  сөзі» 

топтамасының  қазақ  фольклорының,  ауызша  әдебиетінің 

маңызды  мөтіндерін  қаміыган  50-ге  жуык,  кітабының, 

«Ә.пемдік  фольклортанудың»  3  томдыгының, 

«Қазақ 

әдебиеті  тарихының»  Ю  томдыгы,  қазақ  өнерінің  та­

рихы  мен  қазак,  музыкасының  антологиясы,  20  томдык, 

«Әдеби  жадігерлер»  топтамапары  алғашқы  кітаптарының 

жарыққа 

шыгуында, 

т.б. 

шыгармашылық 

еңбек 

нәтижелерінің  жүзеге  асуында.  әрине,  ғүлама  басшының 

білікті  үйымдастырушылық  қызметі  танылады.

Ға.пым  жетекшілігімен  фольклортану.  әдебиеттану 

өнертану  гылымдары  салаларында  ондаган  докторлық, 

кандидаттық  диссертаңиялардың  қорғалуы  да  үстаз- 

галымның  рухани  мәдениетке  қоскан  сүбелі  үлесінің 

маңыздылыгын  айқындай  түседі.

Ұстаз-ғалымның 

фольклортану 

мен 

әдебиеттану 

гылымдары 

салаларындағы 

ғылыми-теориялық 

түжырымдары  қазіргі  заманғы  еуропалық  жэне  азиялық 

халықтардың 

филология, 

түркітану 

шығыстану, 

эт- 

ноі рафия, 

өнертану. 

мәдениеттану 

салаларындағы 

зерттеушілеріне 

теориялық-методологиялық 

багдар,

жүктеу/скачать 3,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: