«Филология ғылымдары» сериясы Серия «Филологические науки»
СӨЗ МАҒЫНАСЫ, МЕТАФОРАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ
жүктеу/скачать 1,79 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сөз мағынасының өзгеру себептері мен ауыспалы мағынада қолданылу тәсілдері.
| СӨЗ МАҒЫНАСЫ, МЕТАФОРАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ
Б.Қасым - ф.ғ.д., профессор, мемлекеттік тіл кафедрасыныц меңгерушісі, Абай атындағы Қаз ҰПУ Сөз - өте күрделі құбылыс. Сөздің лексикалық мағынасы тіл жүйесіндегі (парадигмалық, синтагмалық) қатынастарды қамтиды. Сөз өзінің сыртқы тұлғасы дыбыстық тіркесіміне де тәуелді. Тілдегі сөздер бір-бірімен дыбыстық ерекшелігі мен құрылым- құрылысы жағынан ғана емес, білдіретін мағынасы жағынан да қилы-қилы. Сөз - дыбысталу мен мағынаның бірлігінен тұрады. Әрбір сөз - белгілі бір құбылыстың атауы. Сол себептен, олардың әрқайсына тән белгі, мағынасы бар. Бірақ бұл мағыналар өзі білдіретін зат пен құбылысты табиғи жолмен емес, сол ұғымды білдіретін белгі ретінде жұмсалады да, тілдегі сөздер зат пен құбылыстың атауын білдіреді. Заттың атауына негізделген лексикалық мағынаны білдіруі. Белгі бір ұғым тілдегі сөздердің негізінде туады және сол арқылы тілде өмір сүреді. Құбылыстар мен заттардың бәрі де белгілі бір сөздермен аталады. Атаусыз сөз жоқ, сөз болмаған жерде атау да жоқ. Сондықтан сөз тарихы тіл тарихымен, тіл тарихы халық тарихымен байланысты. Сөз - заттың таңбасы дегенде аталатын сөз сол заттың я кұбылыстың бір белгісіне негізделеді. Осыдан байырғы сөз ауыспалы мағынада колданылып, жаңа үғым туады. Весіпниі: КазНПУ имени Абая, серия «Филологические науки», № 2 (32), 2010 г. Сөз мағынасының өзгеру себептері мен ауыспалы мағынада қолданылу тәсілдері. Сөздің - әр түрлі мағынаға ие болуы оның мағынасының өзгеруі ауыспалы мағынада қолданылу нәтижесінде жүзеге асады. Сөз мағынасының өзгеруінің, оның жаңа мағынаға ие болуының екі түрлі себебі бар: • сөз мағынасының өзгеруінің тілден тыс немесе сыртқы себептері. • тілдік немесе лингвистикалық себептер. Бұл себептердің біріншісі екіншісіне қарағанда көбірек зерттелген. Сөздің қолдану аясының өзгеруі, мысалы бір тілдік деңгейден екінші бір тілдік деңгейге ауысуы оның мағынасының өзгеруіне әсер етеді. Егер сөз кең колданыстан екінші тар немесе арнаулы бір колданысқа, жалпыхалыктық лексикадан арнаулы лексикаға ауысса, оның мағынасы нақтылана түседі де, белгілі бір үғымды білдіреді детерминдік мағынаға ие болады. Мысалы: «түбір» - деген сөз жалпыхалықтық лексикада «күллі өсімдік атауларының жерде қалған тамыры мен түбі» дегенді білдірсе, лингвистикалық терминалогияда түбірлес сөздердің ары қарай бөлшектеуге келмейтін бөлшегін морфема деген терминдік мағынаны білдіреді. Сөз - мағыналарының ауысуы, келтірінді мағынада жұмсауы әр түрлі тәсілдер арқылы іске асады. Сөздің ауыспалы, келтірінді мағынада, қолданылуы бірде метафора мен метонимия тәсілі арқылы болады, бірде қызмет бірлігімен синекдоха тәсілдері арқылы болады. Метафора тәсілі аркылы атауға ауысуы белгіленетін заттардың тұлға, түс, қимыл ерекшелігінің ұқсастығына негізделеді. жүктеу/скачать 1,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|