Гуманитарные науки
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 33
Альтруизм и сострадание
–
необходимые условия осуществления благотворительности. Они в той или иной степени присущи каждому человеку. В какой - то степени занятие благотворительностью –
это удовлетворение потребности в альтруизме или выход соответствующих эмоций. В общем случае благотворительность представляет собой помощь другим лицам за счет соб- ственного благосостояния или свободного времени и при условии, что оказание этой помощи не наносит вреда другим лицам и осуществляется в рамках закона. Подразумевается также, что в той
или иной степени благотворительность должна приносить пользу не только непосредственному бла- гополучателю, но и обществу в целом.
Функции благотворительности в обществе заключаются в следующем: 1) Экономическая: обеспечение достойного существования тех граждан, которые в силу объек- тивных особенностей и жизненных ситуаций не способны самостоятельно позаботиться о себе;
2) Социальная: снятие социальной напряженности путем выравнивания уровня жизни, под- держки самых обездоленных слоев населения, которые по объективным обстоятельствам не могут адаптироваться в новых условиях;
3) Рыночная: восполнение недостатков социальной политики государства и функционирования рыночных механизмов, прежде всего за счет оперативности и адресности доставляемой помощи, т.е. повышение ее эффективности;
4) Общественная: восполнение перекосов общественных отношений, приводящих к отходу не по своей воле отдельных категорий населения от принятых стандартов жизнедеятельности, что огра- ничивает их возможности потребления общественных благ и самореализации; одновременно –
воз-
действие на общественное мнение;
5) Политическая: реализация механизмов обратной связи населения и властных структур, формулирование социальных приоритетов от имени тех, кто в социальном плане в силу объективных причин
не способен отстаивать свои права;
6) Маркетинговая: удовлетворение потребностей филантропов, оказание донорам услуг по осуществлению благотворительных проектов, одновременно –
культивация альтруистических и чело- веколюбивых настроений в обществе.
Очевидны и основные цели и принципы благотворительности в современном мире. Цель благо- творительности состоит в обеспечении возможности достижения социально приемлемого уровня жизни для тех групп населения, которые под воздействием социальных рисков не могут самостоя- тельно реализовать свои общепринятые социальные права .
Эта стратегическая цель благотворительной деятельности осуществляется через решение определенных конкретных задач, главные из которых следующие:
1) Социальная поддержка и защита граждан, включая улучшение материального положения малообеспеченных, социальную реабилитацию безработных, инвалидов и иных лиц, которые в силу своих физических или интеллектуальных особенностей, иных обстоятельств не способны самостоя- тельно реализовывать свои права и законные
интересы; 2) Содействие населению в преодолении последствий стихийных бедствий, экологических, промышленных или иных катастроф, к предотвращению несчастных случаев;
3) Оказание помощи пострадавшим в результате стихийных бедствий, экологических, промыш- ленных или иных катастроф, социальных, национальных, религиозных конфликтов, жертвам репрес- сий, беженцам и вынужденным переселенцам;
4) Содействие укреплению мира, дружбы и согласия между народами, предотвращению соци- альных, региональных, национальных, религиозных конфликтов;
5) Содействие укреплению престижа и роли семьи в обществе; 6) Деятельность в сфере профилактики и охраны здоровья граждан, а также пропаганды здоро- вого образа жизни, улучшения морально - психологического состояния граждан; 7) Содействие деятельности в сфере физической культуры и массового спорта;
8) Охрана окружающей среды и защита животных; 9) Охрана и должное содержание и использование зданий, объектов и территорий, имеющих историческое, культурное или природоохранительное значение, и мест захоронения.
Не менее важным является вопрос о мотивах, которыми руководствуются благотворители в своей деятельности. Изначально полагается, что человек совершает благодеяние, исходя из своих нравственных и духовных принципов. В идеале, людей к благотворительной деятельности должны побуждать такие чувства, как сострадание и милосердие, а также сочувствие чужому горю, которые и вызывают желание помочь ближнему. Но так ли это происходит на самом деле.
Существуют и другие мотивы, которые отодвигают вышеперечисленные на второй план. Сего- дня, в эпоху рыночных отношений, благотворители могут руководствоваться не только моралью, но и в некоторой степени идеей выгоды. Например, благотворительная деятельность могла бы способ- ствовать рекламе, создать благоприятный имидж, хорошее имя, что особенно важно для коммерче- ских организаций и политических партий. Дело в том, что благотворительная акция понимается как тождественное благодеянию действие, имеющее положительное нравственное значение, оценивае- мое моральным сознанием как добро.
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 34
Поэтому человек, занимающийся благотворительностью, расценивается как творящий добро, заслуживающий доверие. А это в свою очередь создаѐт положительную репутацию, которую можно использовать для достижения личных целей. Можно сделать вывод о том,
что людей к благотвори- тельной деятельности побуждают самые разные мотивы. Одних побуждает милосердие, а других личная выгода [5]. Понятие «меценат» восходит к Древнему Риму и происходит от имени Гая Мецената, который был важной фигурой в ранний период Римской Республики. Близкий политический советник и сторон- ник императора Августа, он был также покровителем молодых поэтов Горация и Вергилия. Этот тер- мин широко используется во многих европейских, но не в англоязычных странах. Со временем его имя стало ассоциироваться с идеалом процветающего человека, который бескорыстно оказывает поддержку талантам.
В современном английском языке термин «меценат» по - прежнему употребляется для обозна- чения щедрого покровителя искусств, но производные термины (такие как «меценатство») использу- ются редко. В странах континентальной Европы слова mеcеnat во французском, Mecenazgo в испан- ском и Mecenat в немецком получили широкое употребление. В некоторых странах этот термин ис- пользуется в классическом смысле, в других, например, во Франции, он употребляется для описания особой формы поддержки, находящейся где - то между спонсорством (коммерческой поддержкой) и патронажем (некоммерческой поддержкой). Следует отметить, что во французском языке слово mеcеnat не имеет точного определения, за исключением того, что оно отличается по смыслу от дру- гих сходных понятий, например, parrainage, обозначающего коммерческое спонсорство, которое предполагает наличие четких обязательств со стороны организации или лица, получающего матери- альную поддержку.
Итак, слово стало нарицательным, в определенной мере родственным понятию «благотвори- тельность». Однако благотворительность –
это оказание материальной помощи нуждающимся, как отдельным лицам, так и организациям, она может быть направлена на поощрение и развитие каких - либо общественно значимых форм деятельности. В то время как меценатство – понятие более узкое и означает покровительство наукам, искусству, культуре. Многие меценаты занимались одновремен- но и благотворительной деятельностью. В истории мирового
меценатства есть немало ярких страниц, представляющих огромный интерес не только для истории, но и для наших дней. Более того, есть весомые основания рассматривать лучшие традиции меценатства как уникальное явление, пред- ставляющее значимость и актуальность не только для конкретной страны, но и для человечества в целом. Родство понятий «меценатство» и «благотворительность» позволяет рассмотреть их корни в глубине многих столетий. В то же время бескорыстие как обязательное условие истинной благотво- рительности позволяет четко разграничить кажущиеся тождественными понятия: «меценат» и «спон- сор» [6, c. 29].
Сущность меценатства как социокультурного феномена заключается, прежде всего, в том, что последнее всегда носит бескорыстный характер и является видом негосударственной благотвори- тельной деятельности, направленной на поддержку и стимулирование различного рода творческих инициатив в области искусства, образования и культуры.
Отличительная особенность меценатства состоит в возможности обеспечения условий для об- разования или самовыражения, предполагая в качестве своей конечной цели достижение более вы- соких интеллектуальных, культурных, нравственных, этических ценностей общественного значения. В известном смысле, меценатство можно рассматривать и как способ сохранения, поддержания и пре- умножения ценностей культуры
своей страны. В основе меценатства лежит благотворительная дея- тельность отдельных личностей и социальных групп, несущая на себе отпечаток их вкусов, пристра- стий и характеров и имеющая различную мотивацию.
Изучение источников, раскрывающих деятельность меценатов в различные исторические эпо- хи, позволило выделить такие мотивы меценатства, как духовно - религиозный, душевно - эмоциональный, нравственно - этический, филантропический, альтруистический. Однако современно- му меценатству, наряду с традиционными, присущи также и мотивы прагматического и стратегическо- го характера. Среди них - стремление сформировать положительный образ личности или предприя- тия в сообществе, с целью установления доверительных отношений , как с партнерами, так и с потре- бителями.
Для представителей бизнеса, прежде всего крупных организационных финансово - экономических структур характерен особый социальный мотив стремление существовать в благопри- ятной среде, заинтересованность в стабильности общества. Своими действиями бизнесмены пыта- ются снизить социальную напряженность, вызванную неравным распределением материальных благ в условиях рыночной экономики [7].
Таким образом, мы попытались определить разграничивающие рамки данных терминов. Дума- ем, что нам удалось провести небольшой сравнительный анализ этих двух понятий и показать исто- рию их происхождения. На наш взгляд, изучение данных явлений и их популяризация, четкое знание их сущности, во многом способствует налаживанию отношений между частными, государственными институтами и самим обществом.
ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 35
1. Антонович И.В. Благотворительность как социокультурное явление: социологический анализ (на примере Алтайского края) // www.disser.h10.ru 2. Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка –
М., 1986. // www.kulichki.com 3. Соколов А.Р. Российская благотворительность в XVIII- XIX вв. (к вопросу о периодизации и понятийном аппарате) // Отечественная история. 2003. №6. // www.refsru.com. 4. Благотворительность в России: Социальные и исторические исследования / Под общ. ред. О. Л. Лейкина СПб.: Лики России, 2002.// www.knowledge.allbest.ru
5. www.studfiles.ru 6 . Гасанбекова С. Меценат –
это патриот //Азербайджанский конгресс. - 2011.- 22 апреля. // www.anl.az
7. Новолодская Н.Г. Меценатство как социокультурный феномен: сущность и современное со- стояние// www.dissercat.com
УДК 81'42(075.8 )
«ТОЛЫҚ АДАМ» ИДЕЯСЫНЫҢ ҚАЗАҚ ҦЛТТЫҚ ДҤНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ КӚРІНІСІ
. Т . - А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты Бажирова Ш . Р . - А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті Әлеумет - тік - гуманитарлық факультетінің «Филология: қазақ тілі» мамандығының 1 курс магистранты Мақалада ұлы Абай бар ӛмірін халқын адамгершілікке үндеумен ӛткендігі айтылады. Абай алдымен адамға ақыл, қайрат, жүрек, имандылық қажеттігін айтады. Адам мәселесі – әдебиетте, философияда, психологияда және басқа да салаларда толық шешімін таппаған іргелі тақырып. Гуманист атаулы ғалымдардың бәрі де бұл дүниедегі асылдың асылы, ең бағалысы адам деп қарайды. Сол адамның бойында қалыптасатын мінез – құлықтың ең басты сипаты неден тұрмақ деген сұраққа әр заман ойшылдары ӛзі жасаған заман талабына орай жауап беруге ұмтылған. В статье говорится, что великий Абай в своих призведениях доносит до человечества , что именно честный труд, светлый ум и теплое сердце украшают человека. Самые высокие че- ловеческие достоинства, самое высокое понятие нравственности он связывал с просвещением народа и свободой творческого духа. The article says that the great Abay in their Artwork brings to humanity that it is honest work , a bright mind and a warm heart decorated man. The highest human dignity, the highest concept of morality he con- nected with the education of the people and freedom of the creative spirit
Абай –
ұлы
тұлға . Ахмет
Байтұрсынұлының
ӛзі
«Абай
–
қазақтың
бас ақыны» деп
тегін
айтпаған
болар
. Ғалым
, ойшыл
, әдебиеттанушы
М
Әуезов: «Абай
адамгершілікті , моральдық
философияны барлық
жайдан
жоғары
қойды»
,- деген
. Абайдың
бар
ӛмірі
халқын
адамгершілікке
үндеумен
ӛткен
. Белігілі
ғалым
Мақсат
Әліпханов
ӛзінің
бір
мақаласында : «Абай
–
адамгершілікті
жүйелі жырлаған
ақын»
,- деп
жоғары
баға
берген
. Абайдың
«толық
адамы», «кемел
адамы» деген тақырыпты
қозғаған- да , адамгершілік тақырыбына
тоқталмай ӛту
мүмкін
емес
. Адам
мәселесі
–
әдебиетте , философияда , психологияда
және
т . б . салаларда толық
шешімін
таппаған
іргелі
тақырып
. Қазақтың
ұлы
данышпаны
Абай
«Атаңның
баласы
болма
, адамның
баласы
бол»
деген
қанатты
сӛз
қалдырған . Адамның
«адам» болып қалыптасуы туғаннан басталады. Бірақ, адам мен Абай айтқан «толық адам» деген екі түрлі ұғым. Абайдың «толық адамын», «кемел адамын» зерттеу барысында 17 қара сӛзі мен «Әуелде бір суық мұз - ақыл зерек» деген ӛлеңдерінен бастау алады. Абайдың пікірінше, «толық адамға» тән қасиеттердің кӛрінісі тӛмендегідей: 1) Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұстау; 2) Иманды болу: ««Иман деген –
Алла табарака уа тағаланың шәриксиз, ғайыпсыз бірлігіне, барлығына уа әр түрлі бізге пайғамбарымыз саллаллаһу ғалайһи уәсәлләм арқылы жіберген жарлығына, білдіргеніне мойын ұсынып, иланбақ». Аллаға шын жүректен сену. 3) «Имани гүл»: 1) Алланы сүю; 2) «Бауырым» деп адамзаттың бәрін сүю; 3) Әділеттілікті сүю; 4) Үш сипатты қалыптастыру: «ақыл, рақым, әділет», яғни «жәуанмәртлік»; 5) Ғылым –
білімді үйрену. Абайдың ойынша, адамның ақылдылығы, тәрбиелігі, саналығы дүниені зерттеумен оның ішкі сырын білумен тығыз байланысты. Қоршаған ортаны тану, ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ 36
ақиқатты білу, ғылымды меңгеру оның пікірінше адамға тән қасиет. Абайдың «толық адамды» 4 топқа бӛліп қарастырған: 1) Кәміл мұсылмандар 2) Хакімдер 3) Әулиелер 4) Пайғамбарлар. Әрбіреуінің ӛзіндік ерекшеліктерін кӛрсеткен [1, 292].
Абайдағы толық адам туралы ойдың о бастағы тӛркіні «Ғылым таппай мақтанба» (1886) ӛлеңінен бастау
алып, жыл ӛткен сайын қорлана, күрделене түсетіні бар. Гуманист атаулы ғалымдардың бәрі де бұл дүниедегі асылдың асылы, ең бағалысы адам деп қарайды. Сол адамның бойында қалыптасатын мінез –
құлықтың ең басты сипаты неден тұрмақ деген сұраққа әр заман ойшылдары ӛзі жасаған заман талабына орай жауап беруге ұмтылған. Адам болу туралы ой –
танымына орай «Ғылым таппай мақтанба» ӛлеңінде кӛп нәрсенің тӛркінінен хабар беруі себепті, М.Әуезов ол ӛлеңді «Абайдың, әсіресе, кӛп ой қорытып айтқан мағыналы және програмдық бір ӛлеңі», - деп ерекше мән бере бағалауында үлкен сыр жатыр. Абайдың: Бес нәрседен қашық бол, Бес нәрсеге асық бол, Адам болам десеңіз, - деп адам бойындағы, мінез – құлқындағы қарама –
қарсы
ұғымдардың сырын 7 –
қарасӛзінде айтылатын «жанның тамағы» дейтін пәлсапалық мағынасы бар ұғыммен салыстыра отырып сырын ашсақ, кӛп мәселенің тамырын дӛп басамыз. Абай танымындағы «ханның тамағы» да жан қуаты арқылы біртіндеп қорланатын рухани байлықты меңзейді. Ӛйткені Абай «...құмарланып жиған қазынамызды кӛбейтсек керек, бұл жанның тамағы еді», - деп кӛрсетуі арқылы әрбір талапкер жас ӛзінің дүниетанымының қалыптасу жолында жанның пайдалы тамағымен сусындауға саналы түрде бет бұрса ғана толық адам жолына түсе алмақ, болмаса жоқ деп кӛрсетеді [2,105].
Ақынның «бес нәрседен қашық бол» деп таңбалап отырғаны адамды аздыратын жанның зиянды тамақтары болып шығады. Адам болу туралы ойлар, әсіресе, ақынның қарасӛздерінде мо - лырақ таратылған. Ондағы «адам болу, адам, жарым адам, толық адам, адамның адамға, адам - шылық, адамшылығының кәмалаттығы т.б. терминдік мәні бар сӛздердің бәрі де толық адам жайлы пікірлермен сабақтасып жатады [3, 96-98].
Д.Орманбетовтің «Абайдың рухани мұрасы» атты еңбегінде Абай дүниетанымындағы «толық адам» сатылары кӛрсетілген. Рухани жетілу сатысындағы «толық адамның» материалдық даму сатысындағы «адамнан» айырмашылығы неде? Әулиелер мен қара - пайым адамдарды ажырату үшін және әркім ӛзінің рухани деңгейінін кӛру үшін бұл айырма - шылықтарды білу керек. Барлық жан иелерінің әрекеттерінде екі мақсат болады. Біріншісі, ӛзінің материалдық құмарлықтарын қанағаттандыру. Екіншісі, рухани құмарлықтарын қанағаттандыру. Абай біріншісін –
«тән құмары» десе, екіншісін – «жан құмары» деп атайды, яғни Алла тағаланың разылығы үшін әрекет жасау. Бұдан білітініміз –
іс - әрекет болып бӛлінеді. Мысалы, хирург операция жасау үшін адам жүрегін пышақпен кесетін болса –
бұл жақсы іс - әрекет. Себебі, ол адамның ӛмірін сақтау үшін арналған. Ал егер қылмыскер адамды ӛлтіру үшін жүрегіне пышық салса, бұл –
жаман әрекет. Себебі, бұл –адамды ӛмірден айыру үшін жасалған. Осылай жасалу мақсатына байланысты іс - әрекет жаман - жақсы болып бӛлінеді. Сондықтан, бүкіл ӛмірдің мәнді не болмаса мәнсіз болуы адамның іс - әрекетіндегі мақсатына, оның ниетіне байланысты. Толық адам сатысындағылар ӛмірін Алла тағалаға толық арнайды, ал адам сатысындағылар толық арнамайды. Олар ӛздеріне пайдасы болса Құдайды еске алып, оған ризалықтарын білдіреді, ал егер пайдасы болмаса оны ұмытып, ӛмір қызығымен кетеді. Сонымен, адам мен толық адамның арасындағы б і р і н ш і а й ы р м а ш ы л ы қ –
адамдар - дың іс
- әрекеттерінің мақсатында. Материалдық әрекет жасайтын адамның санасы дене деңгейінде, сондықтан ол ӛзін «денемін» деп санайды. Соған байланысты «менікі» - оның тәнімен байланысты отбасы бала - шаға, мал - мүлік, халық, Отан, тағы сол сияқты болып шеңбері кеңи береді. Рухани әрекеттегілердің санасы рухани деңгейде. Олар үшін «Мен» - жан, ал «менікі» - Алла тағала, яғни менің Жаратқан Ием. Толық адам сатысындағылардың басқалардан е к і н ш і а й ы р м а ш ы л ы ғ ы олардың ӛмірлерінің түпкі мақсатында. Толық адамдарда бірақ мақсат бар. Ол –
Түп Иеге қайту. Ол үшін толық адамдар Абайдың «Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті» қағиданы берік ұстанып, Аллаға деген биік махаббатқа жетуге ұмтылады. Олар құлшылық жолындағылар. Себебі, біреуді жақсы кӛру үшін оны сырттай біліп қою жеткіліксіз. Нағыз сүйіспеншілік қарым - қатынастан басталады. Сол сияқты Алла тағаланы ешуақытта ұмытпай, әруақытта естерінде ұстаушылар. Ү ш і н ш і а й ы р м а шы л ы қ. –
Құдайға деген Абай кӛрсеткен ынталы жүрек, шын кӛңілдің тазалығында. Бұл олардың қасиеттерінің айырмашылығы. Т ӛ р т і н ш і айырмашылық –
адам мен толық адамның негізгі қасиеттерінде. Мате - риалдық сатыдағы «адамдардың» негізгі қасиеті –
имандылық дәрежесімен ӛлшенеді. Соған байла - нысты олар түрлі жетілу деңгейінде болады. Ал рухани жетілу сатысындағы «толық адамдардың» негізгі қасиеті –
Құдайға берілу, яғни Оған деген ынта жүрек пен шын кӛңіл дәрежесімен ӛлшенеді. Яғни, рухани сатыға кӛтерілу шарты –
ынталы жүрек, шын кӛңілмен Құдайға толық берілу. Сананың бұндай биік дәрежесі басқа сатыларда жоқ. Бұл сатыдағы толық адам ӛзінің іс - әрекетінде сырт кӛзге ештеңені ӛзгертпеуі
мүмкін. [3, 227 -237] Абай қазақтардың ӛткені мен бүгінін, болашағын, салт - дәстүрі мен рухани мәдениетін жетілдіру, жастарға адамгершілік тәрбие беру жолдарын тынымсыз ойлаумен ӛтті. Бүгінгі уақыттың талабына сай ой түйіндейтін болсақ, хакімнің ойлау мәдениеті қазақтың менталитеті, болмыс бітімі қандай, оған тән кемшіліктерді қалай жоюға болады деген сауалдар тӛңірегінде ӛрбіді. Ол ӛзінің бүкіл болмысын, білімі мен ӛмірлік тәжірибесін, поэзия мен прозасын, ой - толғанысы мен философиясын адам бойынан таба білді. Ол кісілік қасиеті, білімі мен парасатын елдің қамын ғана емес, адамзаттың мақсат -
|