№ 6 тақырып: Д.И. Менделеев жасаған периодтық заң мен химиялық

Д.И. Менделеевтің периодтық заңы мен периодтық жүйесін атом 
құрылысының ілімі тұрғысынан оқып үйрену
Мақсаты:   периодтық   жүйені   оқу   барсында     қандай   білім   білік   игеріп, 
дағды қалыптасқанын анықтау.
           Атау:
- периодтық заңның қазіргі анықтамасы.
- Период, топ деген не?
Анықтау:
- кіші және үлкен периодтар.
- Топ және топшалар.
- Топ нөмерінің физикалық мәні.
Құрастыру: 
- химиялық   элементтердің   периодтық   жүйедегі   орны   бойынша   элемент 
формуласы, атом құрылысы. 
- Элемент кофигурациясы.
Сипаттау: 
- периодтық   жүйенің   орны   және   атом   құрылысы   бойынша   химиялық 
элементті.
Түсіндіру:
- химиялық   элементтер   қасиеттерінің   атом   ядроларының   зарядтарына 
тәелділігі.
1 - деңгей
1 - нұсқа                                                           2 - нұсқа
1. Периодтық жүйені жасауда               1. Элементтердің қасиеті Д.И.
Д. И. Менднлеев химиялық 
Менделеев жүйесінде .... 
элементтердің қандай сипаты
түрде қайталанады:
негізгн алды:
а) масса
а) масса
б) тығыздығы
б) тығыздығы
в) t
в) t
2. Д.И. Менделеев химия-             2. Период жүйеде .... период,  
лық элементтердің атомдық            .... топ бар.
массасын .... түзетті
3. Кіші периодтар:
                    3. Үлкен периодтар:
а) 1
  а) 3
б) 2
б) 4
в) 5
в) 1
г) 7
г) 5
4. Период дегеніміз ...               5. Топ дегеніміз .... 
55

2 - деңгей
Сәйкестігін анықта.
5. Эл. қабаты N макс.электрон саны.            5. Эл. қабаты. Макс электрон саны
1) 1      а) 18                                        1) 2      а) 32
2) 3      б) 2                                          2) 4      б) 8
3) 2       в) 8                                         3) 3      в) 18
Орбиталь формасы                          Эл.макс электрон саны
1) s                                                        а) 10
2) d                                                        б) 2
3) p                                                        в) 6
Орбиталь формасы                       эл.е макс саны.
1)
P                                    а) 14
2)
d                                    б) 6
3)
f                                     в) 10
6. Периодта реттік өсуіне                6.  X эл. периодтық жүйеде орны 
байланысты элемент R 
                     анықталады
а) өседі                                                    а) соңғы деңгейдегі е санымен
б) кемиді                                                 б) нейтрок санымен
в) өзгермейді                                          в) атом ядросы зарядымен
7. Атом энергет. деңгей                     7. Хим. элемент қасиеті 
саны анықталады.                                 анықталады.
а) рет санымен                                     а) соңғы дееңгейдегі е санымен
б) топ нөмері                                        б) атом ядро зарядымен
в) период нөмері                                  в) валент. е санымен                           
8. Хим. элементтегі изотоп-                   8. Нейтрон саны тең протон-
тары анықталады.                                              ға
а) протон санымен                                    а) 31 Р
б) нейтрон санымен                                  б) 24 Mg
в) электрон санымен                                 в) 65 Zn
г) атом нөмерімен
9. Хим. элементтердің                               9. Атом ядросының заряды-
қасиеттері атом ядросы                                  ның өсуіне байланысты
зарядының өсуіне                                           хим. элем. қасиеттері қа-
байланысты негізгі                                         лай өзгереді.
топшада қалай өзгереді.
а) металл қасиеті ұлғаяды                              а) металл қасиеті ұлғаяд
б) металл қасиеті кемиді                                б) бейметалл қасиет өсуі
в) бейметалл қасиеті азаяды.                         в) бейметалл қасиет 
                                                                               кемиді.
56

10. IV топ элементінің 
Түзген оксидінің жалпы формуласы
 а) Э
2
О
 б) ЭО
 в) Э
2
О
3
 г) ЭО
2
  
  
11.
IV топ эелементі түзген сутекті қосылыстың жалпы формуласы.
а) HR
б) H
2
R
в) H
4
R
г) H
3
R
12.   Үш   химиялық   А;   Б   және   В 
элементтер түрлі қосылыс тар түзеді. 
АВ   заты   суда   ериді,   бұл   ерітінділер 
лакмус көк түске өзгереді, құрамында 
осы   үш   химиялық   элемент   бар 
қосылыс суда ерімейді, бірақ оған су 
және   Б   және   В   -   дан   түзілген 
қосылыспен   суда   еритін   зат   түзеді. 
Бұл   әріптерімен   қандай   қосылыстар 
жөнінде   айтылған?   Реакциялардын 
теңдеулерін жазыңдар 
12.   Крым   таулары   негізінен 
известняктан   тұрады.   Бүл 
тауларда   өте   көп   үңгірлер   бар. 
Олардың пайда болу себептердің 
химиялық тұрғыдан түсіндір.
13.1s
2
 2s
2
 2p
3
 эл.                             13. Соңғы деңгейдегі элемент
формула мына элементке               мынаған 2S
2
 2p
6
 3s
2
 3p
3 
 сәйкес     
сәйкес:                                              келетін элемент анықта: 
а) N
1                                                                          
а) Br
б) N
3                                                                          
б) Cl
в) N
5                                                                          
в) Mg
г) N
7
                                                                           
г) P
14. Пер. жүйені қолдана                  14. Мына топтағы химия 
отырып Cl  төменгі валент.              Элементтер ұщқыш сутекті 
анықта.                                                 қоысылыс түзеді:
а) 1    б) 2     в) 3     г) 7                    а) 1     б) 2      в) 3      г) 4
    15. Бір периодтағы хим.                 15. III период элемент түзілген 
     эл.түзілген қышқылдық                 аморфгерлі оксидтерінің фор-      
     оксид формуларын анық.-              муласын анықта: 
      та:
    а)SO
2,
   б)P
2
O
5,
   в)CO
2,
   г)V
2
O
5
 ;     а)Cl
2
O
7
,  б)P
2
O
5,  
 в)Al
2
O
3,
   г)ZnO;
57

III-деңгей
16.   X,  V,  Z  элементтері   п.ж.   бір 
периодында   орналасқан.  X  эл.   ауада 
ең   кең   тараған.Y   ауадағы   көлем 
жағынан   X кейінгі 2-орын алады. Z 
элементі   нің   жоғарғы   оксидінде 
көрсететін   валенттілігі   оның   сутекті 
қосылысындағы   валенттілігі   тең. 
Аталған   оксидте   1  Z   атомына   2  V 
атомы   сәйкес   келеді.   X,   V,   Z 
эл.анықта.   Периодтық   Жүйе   орны 
бойынша қасиет терін зертте.
16. 
X,
 V,
 Z 
элементтері 
периодтық жүйенің периодының 
әр   тобында   орн.,   бәрі 
бейметалдар.
 X 
жер 
қыртысындағы   ең   кең   таралған 
элемент.
 
Оның
 
атом 
ядросында   14   протон   және 
14   нейтрон   бар.   Z   элементі 
белсенді   түрде   V   элементімен 
әрекеттесіп   ZV   қосылысын 
түзеді.   Осы   хим.   элемент   атап 
аталған
 
қосылыстардың 
формуласын   жазып,   қасиеттерін 
болжандар.
«Д.И.Менделеевтің периодтық заңы және химиялық элементтердің 
периодтық жүйесі. Атом құрылысы» 
тарауы бойынша құрастырылған тест үлгісі ұсынылды.
1 - нұсқа
1. Периодтық заңды кім ашқан?
   а) А.М.Бутлеров                            б) М.В.Ломоносов
   ә) Д.И.Менделеев                          в) Н.Н.Бекетов
2.Атом ядросының заряды +13-ке тең элементте неше электрон болады?
   а) 3               ә) 13              б) 16              в) 15
3. Төмендегі формулалардан металдар формуласын көрсетіңіздер?
   а) СuO,Na,CI                                  б) K,Na,Ca         
   ә) Na
2
O,H
2
O,Mg                             в) Al,HCI,Fe
4. Периодтан периодқа өткенде элементтердің қасиеті қалай өзгереді?
   а) бірқалыпты                                б) өзгермейді
   ә) кенеттен                                     в) бірқалыпты,кенеттен
5. Оттекті қышқылдар формуласын табыңыздар:
    а) H
2
S,HCI,H
2
CO
3
       б) H
3
PO
4
,H
2
SO
4
,H
2
SiO
3
    ә) H
2
SO
4
,HBr,HI                           в) HCI,H
3
PO
4
,H
2
CO
3
6.   Атом   ядросының   заряды   +21-ге   тең   болатын   элемент   конфигурациясына 
төмендегі конфигурациялардың қайсысы сәйкес?
    а) 2-8-8-1                                       б) 2-8-9-2
    ә) 2-8-18-2                                     в) 2-8-10-2
7.Электрондық формуласы 1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
3
?
   а) P             ә)Si              б) V          в) O
8. Мына металдар K,Ca,Se,Ti,V,Cr үлкен периодтың жұп қатарында ма, әлде тақ 
қатарында ма?
   а) жұп         ә) тақ           б) негізгі          в) қосымша
58

9. Құман, шылапшын, т.б. заттар жасалатын мыс құймасын атаңыздар:
   а) жез          ә) мыс         б) темір             в) болат
10. Электрондық формуласы ...3d
5
4s
2
- пен аяқталатын элементтің реттік нөмірін 
анықтаңыздар:
   а) 23             ә) 24               б) 25                  в) 26
11. p,d орбитальдарында неше ұяшықтар бар?
   а) 3,5           ә) 1,5              б) 7,3                  в) 7,1
12. 2 топтың 20г металы сумен әрекеттескенде 0,5 моль сутегі бөлінді. Бұл қай 
металл?
   а) Ba             ә) Sr            б) Ca                  в) Be
13. Периодтық заң қай жылы ашылған?
   а) 1863          ә) 1867            б) 1865         в) 1869
14.   Изотоп   атомының   ядролары   бір-бірінен   қандай   бөлшектері   жағынан 
айырмашылығы бар?
   а)  нейтрон саны                      б) протон саны
   ә) ядро заряды                         в) ядро саны
15. Неше үлкен период бар,оларда қандай қатарлар болады?
   а) 5, тақ және жұп                    б) 4, тақ және жұп
   ә) 4, негізгі, қосымша               в) 3, тақ және жұп
16. Мына ұшқыш сутекті қосылыстар RH
4
,RH
2
 қай топқа тән?
   а) 4,6            ә) 4,3                б) 5,2          в) 6,2
17. Ядролық реакциялар дегеніміз не?
   а) бір элемент 2-шіге өзгеруі;                      б) бір элементтен 3 элемент түзілуі;
   ә) бір элемент 2 элемент алу;                       в) бір элемент түзілуі;
18. f элементтеріне қандай топша элементтері жатады,неше ұяшығы болады?
    а) қосымша, 7                      б) қосымша, 5
    ә) негізгі, 5                            в) негізгі, 7
59

№6 Бақылау жұмысы
1 - нұсқа
1.   Д.И.Менделеевтің   периодтық   жүйесінде   20-сыншы   нөмірмен 
көрсетілген химиялық элементке сипаттама беріңіз.
2.   Д.И.Менделеевтің   периодтық   жүйесінде   15-ші   нөмірмен   көрсетілген 
химиялық элементтің жоғарғы оксиді қандай затпен тұз қышқылымен немесе 
кальций гидроксидімен әрекеттеседі.
3.   Мына   химиялық   элементтерді:   Na,Li,Cu,Rb,K   металдық   қасиеттері 
кему ретімен орналастырыңдар. Ал мына химиялық элементтерді: Si,AI,CI,P,S 
бейметалдық қасиеті ұлғаю ретімен орналастырыңдар.
4.   Менделеевтің   химиялық   элементтердің   периодтық   жүйесінде   бір 
периодта орналасқан үш химиялық элемент бар: х,у,z. Х- химиялық элементі 
ауада ең көп таралған. У- элементі ауада көлемі бойынша екінші орын алады, х 
элементінен соң. 1Z – химиялық элементінің жоғарғы оксидінде валенттілігі 
оның   ұшқыш   сутегі   қосылысының   формуласындағы   валенттілігіне   тең.   Осы 
аталған оксидте z-тің бір атомына у-тің екі атомы келеді. Осы х,у,z – химиялық 
элементтерді   анықтандар.   Олардың   ұшқыш   сутек   қосылыстарының 
формуласын   құрастыр   және   Д.И.Менделеевтің   периодтық   жүйесінде   реттік 
нөмірін көрсетіңдер.
2 - нұсқа
1.  Атомдағы   электрондардың   орналасу   ретін   біле   отырып:   2,8,2/   2,8,7/ 
2,8,8/ 2,8,8,2 химиялық элементтерді ата және осы атомдардың ядроларындағы 
зарядтарын анықта.
Осы химиялық элементтердің қайсыларына ұқсас қасиет тән? Олардың 
оксидтерінің, ұшқыш сутекті қосылыстарының формулаларын жаз.
2. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі химиялық элементтің реттік 
нөмірі 14 жоғары оксидінің және реттік нөмірі 19 химиялық элементінен пайда 
болған гидроксидтердің арасында өтетін химиялық реакцияның теңдеуін жаз. 
Пайда болған заттарды атандар, реакцияның типін анықтандар.
3.   а)   Осы   химиялық   элементтерді:   Ba,Sn,Mg,Ca,Be   металдық 
қасиеттерінің өсу ретімен орналастыр. 
ә) Ал мына элементтерді: B,F,N,O,C бейметалдық қасиеттерінің әлсіреу 
ретімен орналастыр.
4. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі әртүрлі топтарда орналасқан. 
х, у, z – химиялық элементтерді анықтандар,олардың барлығы бейметал болып 
келеді.   Х   –   жер   қыртысында   кең   таралған   элемент.   Оның   атом   ядросының 
құрамына 14 протон және 14 нейтрон кіреді. Z
2
У қосылысын түзе отырып, Z 
элементті У - пен күшті әрекеттеседі, ал Х элементпен ХZ
4
 қосылысын түзеді.
Осы   есепте   айтылған     элементтерді   атаңдар   және   қосылыстарының 
формулаларын жаз.
60

№6 бақылау жұмысы
3 - нұсқа
1. Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі химиялық элементтің реттік 
нөмірмен   белгіленген.   Реттік   нөмірі:   11,  15,   17;   18,   24,   28,   30   элементтерді 
анықтаңыз   және   олардың   арасынан   тек   ұшқыш   сутек   қосылыстарды   түзетін 
химиялық   элементтердің   символдарын   жазыңдар.   Олардың   құрамын 
көрсетіңдер.
2.   P
2
O
5
,   SO
2
,   AI
2
O
3
,   MgO,   Na
2
O   –   осы   қатарда   оксидтердің   қасиеттері 
қалай   өзгереді:   негізден   қышқылға   немесе   қышқылдан   негізге?   Жауабын 
реакцияның екі теңдеуімен түсіндіріңдер.
3.   Азоттың   ,   фосфордың   және   кремнийдің     атомдарының   құрылыс 
схемасын салыңдар.
Бір - бірімен салыстырыңдар, фосфор атомының ядросындағы протондар 
және нейтрондар санын анықтаңдар .
4. Д.И Менделеевтің периодтық жүйесіндегі жерде кең таралған x, y, z 
химиялық элементтер бір периодқа орналасқан х- элементі ауыспалы, х және у 
ху
3  
типті қосылысты түзеді, у және z элементі   уz
  5  
типті қосылыс түзеді. Z – 
элементтердің реттік  нөмірлері арасындағы орташа арифметикалық есептеумен 
шығару болады.
Есеп шартында айтылған осы элементтерді атаңдар және формулаларын 
жазыңдар. 
4-нұсқа
1.   а)   Бір   топтағы   жай   зат   химиялық   элементтерінің   қасиеттерінің 
ұқсастығын. 
б)   Қасиеттерінің   айырмашылықтарын   атом   құрылысы   туралы   білім 
негізінде түсіндір..
2. Су және периодтық жүйеде №17 химиялық элементтің жоғары оксиді 
арасындағы   реакция   теңдеуін   құрастыр.   Алынған   затты   ата.   Осы   затты 
қолданып бейтараптану реакциясының мысалын келтір .
3. Ұшқыш сутек қосылыстар RH
4
, RH
3
, RH
2
, RH және оксидтердің R
2
O
5 
,RO
2
 ,R
2
O
3
,
 
RO
3
формулалары мына заттардың қайсысына сәйкес келеді: 
а) фосфор,   б) күкірт,  в) көміртегі .
4. Құрамына оттегі кіретін күшті қышқылды түзетін химиялық элемент 
орналасатын периодта х, у, z үш химиялық элементтері орналасқан. Х және z 
элементтері   бейметалдар.   Ал   у-   ауыспалы   элемент.   У   және   х   элементтер 
әрекеттескенде   у
2
х
3  
типті   қосылысты   түзеді,   z   –элементі   х   және   у   –тен 
айырмашылығы, оның ұшқыш сутек қосылыстардың және жоғары оксидтерің 
валентіліктерінің   тең   болуы.   Осы   элементтерді   және   олардан   түзілетін 
қосылыстарды ата.
61

2 - нұсқа
1. 19 протоны, 20 нейтроны  және 19 электроны бар элементтің атом ядросының 
заряды қанша ?
А) 20.
В) 19.
С) 39.
D) 40.
Е) 26.
2. Системаның қай тобында орналасқан ?
А) Бірінші топта.
В) Екінші топта.
С)Төртінші топта.
D) Жетінші топта. 
Е) Бесінші топта. 
3.   Атомның   электрондық   конфигурациясы   1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
5
  болатын   элемент 
сутекпен қандай қосылыс түзеді?
А) НЭ.
В) Н
2
Э.
С) Н
3
Э.
D) Н
4
Э.
4. Периодта элементтің  реттік нөмірі өскен сайын  қасиеті және сипаттамасы 
қалай өзгереді?
А)  Электрон қабатының саны артады. 
В) Ядро заряды артады. 
С) Металдық қасиеті артады. 
D) Ядро заряды кемиді. 
Е) Ядро заряды тұрақты болып келеді. 
5.   Реттік   нөмірі   артқан   сайын   негізгі   топша   элементтерінің     қасиеттері   мен 
сипаттамасы қалай өзгереді?
А) Ядро заряды тұрақты болып қалады.
В) Электрон қабатының саны өзгермейді. 
С) Сыртқы қабаттағы  электрондардың ядроға тартылуы нашарлайды. 
D) Металдық қасиеті артады. 
Е) Бейметалдық қасиеттері артады.
6.  
40
18
 
Ar, аргон - 40 атомының ядросының  құрамында ?
А) 40 протон, 18нейтрон бар.
В) 18 протон, 40нейтрон бар. 
С) 22 протон, 18нейтрон бар. 
D) 18 протон, 22нейтрон бар.
Е) 18 протон, 18нейтрон бар.
7.   Бесінші   периодта,   жетінші   топтың   қосымша   топшасында   орналасқан 
элементтің  реттік нөмірі?
А) 43. 
В) 35.
С) 75.
62

D) 53.
Е) 25.
8.
119
 50
 Sn, қалайы -119, атомының ядросының құрамында 
А) 119 протон, 50 нейтрон бар.
В) 50 протон, 50 нейтрон бар. 
С) 50 протон, 69 нейтрон бар. 
D) 69 протон, 50 нейтрон бар.
Е) 50 протон, 119 нейтрон бар.
9.    
37
 
17
 СІ, хлор -37  атомының ядросының құрамында 
А)  37 протон, 17 нейтрон бар.
В) 17 протон, 17 нейтрон бар. 
С) 20 протон, 17 нейтрон бар. 
D) 17 протон, 20 нейтрон бар.
Е) 17 протон, 17 нейтрон бар.
10.
 
9
4
 Ве , бериллий -9 атомының ядросының құрамында 
А) 4 протон, 9 нейтрон бар.
В) 9 протон, 4 нейтрон бар. 
С) 4  протон, 4 нейтрон бар. 
D) 5 протон, 4 нейтрон бар.
Е) 4 протон, 5 нейтрон бар.
11. Реттік нөмірі 49 - шы элементтің электрон қабатының саны қанша? 
А) 3. 
В) 4.
С) 5.
D) 6.
Е) 7.
12.  
222
86
  Rn, радон -222  атомының ядросының құрамында 
А) 86 протон, 222 нейтрон бар.
В) 222 протон, 86 нейтрон бар. 
С) 136  протон, 86 нейтрон бар. 
D) 86 протон, 86 нейтрон бар.
Е) 86 протон, 136 нейтрон бар.
13. Тұрақты тотығу дәрежесі +2 болатын элемент
А) Марганец.
В) Хром. 
С) Бериллий. 
D) Темір.
Е) Титан.
63

Жылдық бақылау жұмысы.
(міндетті және мүмкіндік деңгейде)
І - нұсқа
1. Периодтық заңның ғылыми практикалық маңызы.
2. Мына айналымның реакция теңдеулерін құрыңдар:
    P – P 
2
O
5
 – H 
3
PO
4
 – Ca 
3
(PO 
4
)
2
 – H 
3
PO
4
 – Ca(H 
2
PO
4
)
2
Реакция типтерін анықтаңдар
3.   Теңдеулермен   бейнеленген   реакциялардағы   элементтердің   қайсысы 
тотықтырғыш, қайсысы тотықсыздандырғыш болатынын көрсетіңдер.
А) Fe 
2
O
3
 + H
2
 = Fe + H 
2
O
Ә) KCLO
3
 = KCL + O
2
Б) FeCL
3
 + H 
2
S = FeCL
2
 + S + HCL
4.   Лабораторияда   196г   күкірт   қышқылы   бар   ерітіндіні   бейтараптау   қажет 
болды. Бейтараптау үшін алдымен 60г натрий гидроксиді бар ерітінді қосылды, 
одан   әрі   калий   гидроксиді   арқылы   бейтараптанды.   Ерітінді   толық 
бейтараптауға неше грамм калий гидроксиді жұмсалды? 
8 сынып
Жылдық бақылау жұмысы.
ІІ - нұсқа
1.  Заттың құрамы, құрылымы және қасиеттері арасындағы байланысты атом-
молекулалық ілімнің негізгі қағидалары арқылы түсіндір.Мысалмен дәлелде.
2. Айналымның реакция теңдеулерін құрыңдар.
Fe – Fe 
2 
O
3
 – ? – Fe(OH) 
3
 – Fe 
2
(SO 
4
) 
3
 
Реакция типтерін анықтаңдар.
3.   Теңдеулермен   бейнеленген   реакциялардағы   элементтердің   қайсысы 
тотықтырғыш, қайсысы тотықсыздандырғыш болатынын көрсетіңдер:
А) Cu + HNO
3
 = Cu(NO
3
)
2
 +NO +H 
2
O
Ә) KMnO
4
 = K 
2
MnO
4
 + MnO
2
 + O
2
Б) SiO
2
 + Mg = Si + MgO
4.   Массасы   80г  ІІ   топ   элементінің   карбонаты   теориялық   ыдырағанда   17,92л 
(қ.ж) газ бөлінді. Қай металдың карбонаты алынғанын анықтаңдар.
64

жүктеу/скачать 0,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: